18 اقپان كۇنى استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا تانىمال جازۋشى، جۋرناليست، «سەرپەر» سىيلىعىنىڭ، پرەزيدەنت ستيپەندياسىنىڭ يەگەرى، جازۋشى، پۋبليتسيست اياگۇل مانتايدىڭ (1982-2021) قۇرمەتىنە ەسكە الۋ كەشى ءوتتى. سونىمەن قاتار، «اياگۇل» اتتى كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى بولدى. مۇقاعالي زالىندا وتكەن بۇل ءىس-شارادا اياگۇلدىڭ قالامداس، الدىڭعى بۋىن اعا-اپكەلەرى، كەيىنگى بۋىن ءىنى-سىڭلىلەرى، قۇربى-دوستارى ەستەلىك اڭگىمەلەرىن ايتتى.
قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ ارداگەرى، تانىمال رەداكتور قاينار ولجاي ءوز سوزىندە ايانىڭ جاڭا كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ەمەس، وعان ارنالعان ەستەلىك كىتابىن كورۋ وكىنىشتى ەكەندىگىن ايتتى.
«قازاق ادەبيەتىندە وزىنە-ءوزى قول سالعان بەردىبەك سوقپاقباەۆ اتاسى مەن اياگۇلدىڭ تاعدىرى عانا ەمەس، تالانتى ۇقساس. ءومىردىڭ اششى شىندىعىن بوياماسىز، بىراق كوركەم جازدى. سوندىقتان ەكەۋىن ەكى بيلىك باستان سيپاماعان. ايانىڭ مۇراسى – بەس-التى سۇحباتى مەن جيىرما شاقتى اڭگىمەسى. سان ەمەس، ساپامەن ولشەنەتىن قۇندى مۇرا. كەيىپكەرلەرىن اۋىلدان، اينالاسىنان تاپقان. ءبارى كوزتانىس ەمەس، وزگەشە ورنەكتى جاندار... ءبىر اڭگىمەسىندە لوندوندا وقىپ كەلگەن جىگىتتى وسىندا تۇراتىن قىزبەن تىلدەستىرەدى. قىز مىنا ەلدە تۇرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتادى. جىگىت تۇزەۋگە بولار دەپ ءۇمىت ەتەدى. اياگۇل جەتپەي كەتكەن ءۇمىت. تەك ونىڭ شىعارمالارى قوعامدى لايدان تۇندىرۋعا، سانانى ءشوپ-شالامنان تازارتۋعا سەپ بولماق»، دەدى قاينار قالياقپارۇلى.
اياگۇلگە كەزىندە ۇلكەندىك قامقورلىق جاساپ، ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەن كەزىندە «قازاق راديوسىندا» قاشىقتان جۇمىس ىستەپ، گونورار الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزعان تانىمال جۋرناليست ماحات سادىق اياگۇل ارقىلى قازاق قوعامىنىڭ دەرتىنە ۇڭىلگەندەي بولدى.
«ءبىزدىڭ قوعام ءالى دە شىندىقتى ەستىگىسى كەلمەيدى. ءبىز ءالى ۇلت بولىپ قالىپتاسپاعان قوعامبىز. سەبەبى ءبىزدىڭ قوعامدا شىندىقتى ەشكىم ايتقىسى كەلمەيدى. ءبارى ليريكالىق، سابيلىك، بالالىق اۋرۋمەن جۇرگەن قوعام. ءبىز سودان ارىلماساق، تولىققاندى ۇلت بولىپ قالىپتاسا المايمىز. جالپى، اياگۇلدىڭ تراگەدياسىن ايتقاندا، ءبىز كوپ نارسەنى ويعا الۋىمىز كەرەك. نەگە باۋىرجان مومىشۇلى – باۋىرجان مومىشۇلى بولدى؟ ول ماسكەۋدە اكادەميادا وقىپ جۇرگەندە، اكادەميك قانىش ساتباەۆ قارجىلاي كومەگىن ۇزدىكسىز بەرىپ تۇرىپ: «سەن ناعىز قازاقسىڭ، باتىرسىڭ! رۋحىڭدى كوتەرىپ ءجۇر!» دەيدى ەكەن. نەگە شەرحان مۇرتازا دەگەن مىقتى شىقتى؟ ويتكەنى سول كەزدەگى وقۋ ءمينيسترى ءادي ءشارىپوۆ ماسكەۋگە بارعان سايىن شەراعاڭا قاراجات تاستاپ كەتكەن. «سەن وقىپ ءجۇرسىڭ. سەن بۇل جاقتا مىقتى ازامات بولاسىڭ. ەڭسەڭدى بيىك ۇستا!» دەپ. ءبىز سولاي ءبىر-بىرىمىزگە قامقورلىق كورسەتپەسەك، مىقتى ۇلت رەتىندە قالىپتاسپايمىز. ءبىز از عانا ۇلتپىز. از عانا ۇلتتىڭ، از عانا تالانتتارى بولادى»، دەدى ماحات مىرزا.
اياگۇل مانتاي 2003-2005 جىلداردا «جاس قازاق ءۇنى»، «اق جول قازاقستان» گازەتتەرىندە جۇمىس ىستەگەن. «اق جەلكەن» جۋرنالىندا، «تۇركىستان»، «ايقىن»، «اق بوساعا» گازەتتەرىندە اڭگىمەلەرى، سۇحباتتارى، ماقالالارى تۇراقتى تۇردە جاريالانىپ تۇردى. 2005-2009 جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جۇمىس ىستەسە، 2012 جىلى «جاس قازاق» گازەتىنىڭ مادەنيەت بولىمىندە ءتىلشى بولدى. 2013-2018 جىلدارى ماسكەۋ قالاسىندا تۇردى، سول جاقتىڭ رەسەي حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىندە (رۋدن) وقىدى. 2009 جىلى اياگۇلدىڭ العاشقى كىتابى «جاڭبىرلى كوكتەم» اڭگىمەلەر جيناعىن جازۋشى، باسپاگەر بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ «جالىن» باسپاسىنان «جاس تولقىن» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا شىعارعان. كىتاپ 2000 تيراجبەن شىقتى، بىراق اياگۇلگە ازداعان كىتاپتان باسقا قالاماقى بەرىلمەگەنى راس. ارادا 10 جىل وتكەن سوڭ، اقىن ايجان تاباراكقىزى 2019 جىلى اياگۇلدىڭ «جۇرەككە ورالۋ» كىتابىن «قالامگەر» باسپاسىنان شىعاردى. 1000 تيراجبەن شىققان ول كىتابىن دا وقىرمان جاقسى قابىلدادى. سول جيناقتىڭ شىعۋىنا وراي اياگۇلدىڭ شىعارماشىلىق كەشتەرى الماتى، شىمكەنت، تۇركىستان، تاراز قالالارىندا وتە جاقسى اسەرمەن، مول جينالعان وقىرمانمەن ءوتتى. اياگۇلدىڭ كوڭىلدەنگەن، شاتتانعان ساتتەرى سول كەشتەرمەن بايلانىستى. ء(بىر ايتا كەتەرلىگى، الماتىداعى العاشقى كەشىن دە، كەشەگى شارانى دا وتكىزۋگە جاناشىرلىق تانىتقان – كىتاپحاناشى، قوعام قايراتكەرى عازيزا قۇدايبەرگەنقىزى). اياگۇل ومىردەن وزعان سوڭ، «ۋاقىتتىڭ كوز جاسى» اتتى كىتابىن جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى قاسىمحان بەگمانوۆ 2022 جىلى 500 تيراجبەن شىعارعان.
2023 جىلى اياگۇل تۋرالى جارىققا شىققان، سياسى ءالى كەپپەگەن «اياگۇل» كىتابىنان جاقىن دوستارىنىڭ ەستەلىگىن وقىپ، اياشپەن جاقىرىناق تانىسا تۇسۋگە بولادى. ونى شىعارعان – باسپاگەر، جۋرناليست، اياگۇلدىڭ ەڭ جاقىن سىرلاس قۇربىسى بانۋ وڭداسىنوۆا. كىتاپ ەكى بولىمنەن تۇرادى. بەتتەگەن – ارداق ابدىقايىموۆا، مۇقابا ديزاينىن جاساعان – الماس سىرعاباي. كىتاپتىڭ ىشىندەگى سۋرەتتەرىن اۋەسقوي سۋرەتشى، اياشتىڭ وقىرمانى گۇلنار باعاشارقىزى سالعان. ال كىتاپتى شىعارۋعا دەمەۋشى تارتىپ، قولداعان – اقىن، قوعام قايراتكەرى ماقپال مىسا.
استاناداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا وتكەن ادەبي ەسكە الۋ كەشىندە «مۇڭ» تريپتيحىنەن ءۇزىندى قويىلدى. اكتريسالار ءلاززات قۋانىشەۆا مەن سايدا ماقسۇموۆا كاسىبي شەبەرلىكتەرىمەن اياگۇلدىڭ قايعى مەن قۋانىش، ءومىر مەن قاتەلىك حاقىندا جينالعان كوپشىلىككە تەرەڭ وي سالا ءبىلدى. بۇل قويىلىمدى العاش رەت 2022 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا استانا قالاسىنداعى جاستار تەاترى ساحنالاعان. اياگۇل مانتايدىڭ «جالعىزدىق ءبيى» اڭگىمەسى، الىشەر ايتۋاردىڭ «يلليۋزيا» اڭگىمەسى، ليديا ەگەمبەرديەۆانىڭ «جالعىزدىق» اڭگىمەسى ─ ءۇش شىعارمانى بىرىكتىرگەن «مۇڭ» ءتريپتيحىن ەلوردا جۇرتشىلىعى تاماشالاي الادى.
قويىلىمنىڭ رەجيسسەرى قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، جاس بۋىننىڭ شىعارمالارىنا دەن قويىپ، جاڭاشىلدىققا ۇمتىلاتىن تالانتتى رەجيسسەر نۇرقانات جاقىپباي اياگۇلدىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى بىلاي دەيدى: «اياگۇلدىڭ پوتەنتسيالىن، جازۋداعى دارالىعىن بايقادىم. ۇلكەن، تەرەڭ دۇنيەلەر جازۋعا جاقىنداپ قالىپ ەدى. اياگۇلدىڭ ەرەكشەلىگى قوعامىمىزدى، اسىرەسە جاڭا بۋىن سانالاتىن جاستاردىڭ ءبىتىمىن، ويىن ىشىنە كىرىپ شىققانداي سەزىنگەن سۋرەتكەر ەكەندىگىندە. ولاردىڭ مۇڭىن جەتكىزە العان شىعارمالارىندا، سونىسىمەن قۇندى. شىعارمالارىنىڭ فورماسى دا قازىرگى جاستار وقيتىنداي شاعىن، جەڭىل. اياگۇلدىڭ اڭگىمەلەرى جاندى، سۋرەتتەۋى تۇسىنۋگە جەڭىل. قازىرگى ءبىزدىڭ ءومىردىڭ شىندىعىن، قازىرگى ادامداردىڭ مەنتالدىق ەرەكشەلىگىن، قۇندىلىق ۆەكتورى قايدا اۋعانىن انىق كورە العان ول، تەرەڭىنەن سەزىنە العان، سونى شەبەرلىكپەن جەتكىزە العان».
سىرشىل قالامگەر اياگۇل مانتاي ەندى ومىردە جوق. بىراق ونىڭ ەكىنشى عۇمىرى باستالدى. شىعارماشىلىق ءومىرى. باياندى بولسىن!
دايىنداعان: جۋرناليست الما سايلاۋقىزى
