ماسىلدىقتان ارىلۋ - مەملەكەت دامۋىنىڭ العىشارتى

7903
Adyrna.kz Telegram

ماسىلدىق سانا بىرنەشە عاسىرلاردان بەرى قوعامنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىن تەجەپ كەلە جاتقان دەرت ەكەنى راس. سول ماسىلدىقتىڭ استارلى ماعىناسىنا ۇڭىلسەك، وندا بەلگىلى ءبىر قوعامدىق سەبەپتەردىڭ بار ەكەنىنە كوز جەتكىزۋگە بولادى. ادامنىڭ ويى، مىنەز-قۇلقى ءاردايىم وزگەرىپ وتىرادى. بىرەۋدىڭ ەسەبىنەن ءومىر ءسۇرۋ، اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن ءجۇرىپ كۇن كورۋ، قيىندىققا توزىمسىزدىك تانىتۋ، جەڭىل تابىس تابۋعا ۇمتىلۋ سىندى جاعىمسىز ارەكەتتەر قازىرگى قوعامنىڭ كەسىرى دەسەك بولادى.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىنىڭ  «حالىق بىرلىگى جانە جۇيەلى رەفورمالار – ەل وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «قازاقستان – الەۋمەتتىك مەملەكەت.» دەپ كورسەتكەنىن ەسكە سالساق، ەلىمىزدەگى ءاربىر ازاماتتىڭ رۋحاني ازاتتىعى جانە ماسىلدىقتان اۋلاق بولۋعا دەگەن ۇمتىلىسى وتانىمىز ءۇشىن جاسالعان ۇلكەن ەڭبەك. ماسىلدىقتىڭ تۇرلەرى جاعداياتقا بايلانىستى بىرنەشە توپقا بولىنەتىنى بەلگىلى. سونىڭ ىشىندە، دەنى ساۋ، ەڭبەككە جارامدى ازاماتتاردىڭ ەڭبەك ەتۋدەن قاشىپ، مەملەكەت ەسەبىنەن كۇن كورگىسى كەلەتىندەرى دە جوق ەمەس. مۇنداي وتانداستارىمىز ءۇشىن ەلىمىزدە كوپتەگەن جوبالار قولعا الىنۋدا. سونىمەن بىرگە، ەرەكشە جاعدايلارعا بايلانىستى ەڭبەك ەتۋگە جارامسىز دا قوعام مۇشەلەرى بار. ولاردىڭ قۇقىعىن مەملەكەت ءوزى قورعايدى. سوندىقتان، قيىن جاعدايعا تاپ بولعان ازاماتتارعا جان-جاقتى كومەك كورسەتۋ – باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.  الايدا، قوعامدا پاتەرناليستىك كوڭىل-كۇي جانە الەۋمەتتىك ماسىلدىق ءۇردىسى بەلەڭ الۋدا. 

   ەل ىشىندە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى ادەيى جەكە مۇددەسىنە پايدالاناتىن ازاماتتار از ەمەس. مۇنداي ادامدار كەز-كەلگەن وركەنيەتتى ەلدەگى سياقتى زاڭنىڭ جانە بۇكىل قوعامنىڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋى كەرەك» دەپ ەلىمىزدە الەۋمەتتىك قولداۋ باعىتىندا كورسەتىلەتىن كومەكتەر كوبەيگەن سايىن «مەملەكەتتەن الا بەرسەم» دەيتىن جەڭىل پيعىلدىلاردىڭ قاتارى ءوسىپ بارا جاتقانىن قينالا جەتكىزدى. قازىرگى ۋاقىتتا ونداي جاندار كوبەيىپ، ەبىن تاپقانداردىڭ كەدەيدىڭ اسىنا دا كوز الارتا باستاعانى شىندىق جايت. بۇل سايىپ كەلگەندە، ولاردىڭ وسىنداي ارەكەتتەرى ءوز كۇنىن ازەر كورىپ جۇرگەن شىن مۇقتاجداردىڭ الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارىنان تىس قالدىرۋىنا اكەلىپ سوقتىرادى. مۇنىڭ سوڭى ەڭبەك ەتۋدەن قاشىپ، ماسىلدىققا بوي ۇراتىنداردىڭ كوبەيىپ وتىرعاندىعىمەن دە قاۋىپتى. وسى ماسەلەگە بايلانىستى ەل پرەزيدەنتى دە ءبىر سوزىندە «ءبىز مۇقتاجدىق پەن ماسىلدىقتىڭ اراجىگىن اجىراتا ءبىلۋىمىز كەرەك. تەك ۇكىمەت تاراپىنان بولىنەتىن جاردەماقىعا قاراپ، ءومىر سۇرۋگە بولمايتىنىن ءار ازامات تۇسىنگەن ءجون. بالالارعا مەملەكەتتەن بەرىلەتىن كومەكتى سولاردىڭ وزدەرىنە جۇمساۋ قاجەت» دەپ اتاپ كورسەتىپ، جالعىز جاردەماقىعا ءۇمىت ارتىپ وتىرا بەرۋدىڭ جاقسىلىققا  اپارامايتىنىن باسا ايتقان بولاتىن. راسىمەن، تەك بالا اقشاسىنا عانا تاماق اسىراپ وتىرعان وتباسىلار جەتەرلىك. جومارت جانداردىڭ قايىرىمدىلىق كومەگىن دامەتىپ اكىمشىلىكتى جاعالاپ جۇرەتىندەرى قانشاما؟!  وسىلاي جۇمىس جاساماي، ەلدەن  كومەك كۇتەتىندەر دە كوبەيىپ كەتتى. كاسىپكەرى بولسىن، قاراپايىم ازاماتتار بولسىن قولىندا بولسا كومەگىن اياماس. سولاردىڭ قاتارىندا قازىرگى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى تانىمال بلوگەرلەردەن وزىنە جەكە «قور» اشىپ كومەك قولىن سوزۋدى سۇرايتىندار قاراسى كۇننەن كۇنگە ارتۋدا. مۇنىڭ ءوزى جەلىدە وتىراتىن حالىقتى ودان ءارى جالقاۋلىققا الىپ كەلە مە دەپ كۇدىكتەنەمىز. سەبەبى، ءبىر قورمەن ءبىر ادامنىڭ كەم-كەتىگىن جاماپ بەرگەندى كورگەن كەلەسى ادام دا وزىنە ءدال سونداي كومەك بەرىلۋىن سۇراپ، نەشە ءتۇرلى جاعداياتىن جازىپ قۋلىققا باساتىندار دا كوپ. سوندىقتان،، ءار ازاماتتىڭ رۋحاني ازىعى باي بولۋى كەرەك. بىرەۋگە قول جايماس الدىن ءوزى ارەكەت جاساپ، ەڭبەگىمەن تابىس تابۋعا نيەتتەنۋى قاجەت.

  قازاقستان – الەۋمەتتىك تۇرعىدا العى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. دەگەنمەن، سوڭعى جىلداعى ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، اربىربەسىنشى قازاقستاندىق جاس ازامات جۇمىسسىز دەگەن دەرەك بار. بۇل ءوز كەزەگىندە NEET ساناتىنا جاتقىزىلادى. ۇلكەن قالالارلا وقۋىن اياقتاپ، ديپلوم العان ماماننىڭ 80 پايىزى قالىپ قويادى ەكەن. ونىڭ ىشىندە 20%-ى جۇمىس تابا الماي سارساڭعا تۇسەدى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 52 پايىز جاس مامان تابىلعان جۇمىستىڭ جالاقىسىن از كورىپ، جۇمىسقا زاۋقى سوقپايدى.  قالعان 20 پايىزىنىڭ شەت مەملەكەتكە جۇمىسقا كەتۋگە نيەتتى. قالعان پايىزى مۇلدەم جۇمىس جاساۋعا قۇلىقسىز دەگەن دەرەك بار. ايتپاعىمىز، ماسىلدىق كوڭىل-كۇيدى ازايتۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جوبالاردىڭ تيىمدىلىگى.  وزىڭىز بايقاپ وتىرعانداي، قوعامداعى ەڭ نازىك تاقىرىپتىڭ ءبىرى – پاتەرناليستىك جانە ماسىلدىق كوڭىل-كۇيدى ازايتۋ. ءوزىن اتالعان ساناتقا جاتقىزاتىندار بۇل اتاۋدى اسا جاقتىرماسا كەرەك كەرى بايلانىس ناشار ءوربيدى. بىراق، كۇن وتكەن سايىن بۇل سانات ساپىن تولىقتىرۋشىلار كوبەيىپ كەلەدى. 2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ قازاقستاندا ەڭ تومەنگى جالاقى 70 مىڭ تەڭگە بولدى. بۇل دەگەنىمىز ءاربىر جاس مامان كەمى 70 مىڭ تەڭگەگە ءوز ءىسى بويىنشا جۇمىسقا كىرە الادى دەگەن ءسوز. ايتا كەتەتىن جايت، ەلىمىزدە كوپتەن بەرى قولعا الىنعان جاقسى باعدارلامالار كوپ. سولاردىڭ ءبىرى - «جاستار پراكتيكاسى».  جاستاردىڭ وقۋ بىتىرە سالا جۇمىس ىزدەيتىنى بەلگىلى. بىراق تاجىريبەسى جوق، ءالى ەڭبەك نارىعىن كورمەگەن جاسقا جۇمىس جىلدام تابىلا قويمايدى. بۇل تىعىراقتان شىعۋدىڭ ءبىر جولى بار. ول – جاستار پراكتيكاسى. جاستارعا ۇسىنىلىپ وتىرعان مەملەكەتتىك كومەكتىڭ ءبىرى. بۇل باعدارلامانىڭ ءوزىن قاجەتسىنبەي، جۇمىس جاساۋدان قاشاتىندار ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ گرانتى ارقىلى ءبىلىم العان ءار ستۋدەنتكە كەمى 3 جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى مىندەتتەلگەن. مۇنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك قارجىنىڭ قايتا يگەرىلۋىن جانە جۇمىسسىزدار سانىن ازايتۋعا باعىتتالعان جوبا.

    قازاقستاندا وقيمىن، داميمىن دەگەن ازاماتتارعا مۇمكىندىك مول. قاراجاتىن كوبەيتىپ، تابىسىن ارتتىرامىن دەگەندەرگە قولداۋ دا تابىلادى. الايدا، ەكونوميكالىق بىلىكتى مامانداردىڭ پىكىرىنشە، جاستاردىڭ كوبى قارجىلىق ساۋاتسىز. سوندىقتان قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ارقىلى ماسىلدىقتان ارىلۋدىڭ ءبىر بولىگىنەن وتسەك بولادى. اباي اتامىز قارا سوزىندە: «ءاربىر جالقاۋ كىسى قورقاق، قايراتسىز بولادى. ءاربىر قايراتسىز قورقاق، ماقتانشاق كەلەدى. ال ءاربىر ماقتانشاق قورقاق، اقىلسىز، نادان كەلسە، ءاربىر اقىلسىز نادان، ارسىز كەلەدى. ءاربىر ارسىز جالقاۋدان سۇرامساق، تويىمسىز، تىيىمسىز، ونەرسىز، ەشكىمگە دوستىعى جوق جاندار شىعادى»دەگەنى بار. راسىندا، قوعامعا ماسىل، ەڭبەككە ەرىنشەك، بىلىمنەن الىس ادامدار مەملەكەتكە دە پايدا اكەلمەسى بەلگىلى نارسە. مۇندايدا پاتەرناليستىك كوڭىل-كۇي مەن الەۋمەتتىك ماسىلدىق پايدا بولارى انىق. ال ونى  جويۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟! ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن، رۋحاني مىقتى، ەڭبەككە قۇشتار ازاماتتارىمىزدى تاربيەلەۋىمىز قاجەت. تاربيە-تال بەسىكتەن. مادەنيەت-مەملەكەتتىڭ مارتەبەسى. مادەني-رۋحاني باي مەملەكەت مۇشەلەرىنىڭ قاي-قايسىسى بولسىن ءوز ەلىنىڭ موينىنا جۇك بولىپ، دايىن اسقا تىك قاسىق بولعىسى كەلمەسى انىق. سول ءۇشىن بارلىعىن مادەنيەت پەن تاربيەدەن باستاعانىمىز ابزال.

 

پىكىرلەر