2023 جىلعى 3 ساۋىردە ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىنىڭ الاڭىندا وتكەن بريفينگتە ەنەرگەتيكا ءمينيسترى م. ا. بولات اقشولاقوۆ ءوندىرىس كولەمى ارتقانىمەن، ەلدە ديزەل وتىنىنىڭ تاپشىلىعى تۋىنداپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.
جالپى، 2022 جىلى ديزەل وتىنىنىڭ دا، بەنزيننىڭ دە ءوندىرىسى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتتى: ديزەل وتىنى ءوندىرىسى 8,5%، 5,4 ملن تونناعا دەيىن، بەنزين — 3,1%، 5 ملن تونناعا دەيىن كوبەيدى.
ەسكە سالايىق، مۇناي ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى 2017-2018 جىلداردان كەيىن، بارلىق ءۇش وتاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن قايتا قۇرۋ جانە جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى اياقتالعاننان كەيىن بولدى. جاڭعىرتۋ ناتيجەسىندە جەڭىل مۇناي ونىمدەرىنىڭ ءوندىرىسى ءوستى: بەنزين — 2 ەسەدەن استام، اۆياكەروسين — 3 ەسە، ديزەل وتىنى — 1,3 ەسە ۇلعايدى، بۇل ءوز كەزەگىندە، كەم دەگەندە تەوريالىق تۇرعىدا، وتاندىق سۇرانىستى تولىق قاناعاتتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءىس جۇزىندە مۇنداي وسىمگە قاراماستان قازاقستان جانارماي تاپشىلىعىنا تاپ بولىپ وتىر. بۇل جاعدايدىڭ سەبەبى تۇتىنۋدىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى. قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، تۇتىنۋ ءوسىمى اشىق ءتۇستى مۇناي ونىمدەرىنىڭ بارلىق تۇرلەرى بويىنشا بايقالادى. بيىل ناۋرىز ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، ديزەل وتىنى تۇتىنۋ بىلتىرعى سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 15% ارتقان. سونىڭ سالدارىنان ەلدە 850 مىڭ تونناعا دەيىن جانارماي تاپشىلىعى تۋىنداۋى مۇمكىن.
جانارماي تاپشىلىعىنىڭ نەگىزگى جانە اسا ماڭىزدى سەبەبى وتاندىق وتىننىڭ شەتەلگە كەتۋىنە اكەلەتىن ترانزيتتىك تاسىمالدىڭ ءوسۋى — قر-دان كورشى جانە كورشى ەمەس ەلدەرگە ەكسپورتتالادى. كولىك قۇرالدارىمەن (جارتىلاي تىركەمەسى نەمەسە تىركەمەسى بار تراكتورلار) ترانزيتتىك تاسىمالداۋ كولەمى جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى. قولدا بار سوڭعى دەرەكتەرگە سايكەس، اۆتوكولىكپەن جۇكتى ترانزيتتىك تاسىمالداۋ كولەمى ءبىر جىلدا 31,5% ءوستى (2021). قازاقستان ارقىلى ترانزيتتىك تاسىمالداۋدىڭ ۇزدىكسىز جانە قارقىندى ءوسۋى وتاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىن جاڭعىرتۋدىڭ اياقتالۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. بۇعان دەيىن ديناميكا بىركەلكى ەمەس، ءوسۋ مەن قۇلدىراۋ كەزەڭدەرى بولدى (دياگراممانى قاراڭىز). ناتيجەسىندە ترانزيتتىك اعىننىڭ جوعارى قارقىنى قر ىشىندە يمپورت ەسەبىنەن جابىلاتىن جانارمايدىڭ جاساندى تاپشىلىعىنا اكەپ سوقتىرادى.
ءبىر جاعىنان، قازاقستاننىڭ ايماقتاعى نەگىزگى كولىك تورابىنا اينالۋىن وتە وڭدى — رەسپۋبليكا بۇعان ۇمتىلدى. ەكىنشى جاعىنان، باسقا دا پروبلەمالار مەن ينفراقۇرىلىمعا اۋىرتپالىق تۇسىرۋدەن قر-عا شەتەلدەن كەلەتىن جۇك كولىكتەرى ەلدە جانارماي قۇيىپ قانا قويمايدى، بارىنشا تولتىرىپ اكەتەدى.
وتاندىق مۇناي ونىمدەرىنىڭ ەلدەن بۇلاي كەتۋىنە باعانىڭ ديسپروپورتسياسى سەبەپ بولىپ وتىر. قازاقستاندا بەنزين مەن ديزەل وتىنىنىڭ قۇنى كوپتەگەن ەلدەرمەن، سونىڭ ىشىندە كورشىلەرىمىزبەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تومەن. ماسەلەن، GlobalPetrolPrices.com سايتىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستاندا 27 ناۋرىزداعى جاعداي بويىنشا، بەنزيننىڭ ورتاشا قۇنى ليترىنە 0,469 اقش دوللارى (212,6 تەڭگە) بولسا، رەسەيدە ول 43,7% (0,674 اقش دوللارى) قىمباتتاعان نەمەسە 305,48 تەڭگە، قىرعىزستاندا 47,5% قىمبات (0,692 اقش دوللارى نەمەسە 313,6 تەڭگە), ال وزبەكستانمەن ايىرماشىلىق 2 ەسەدەن استام (0,945 اقش دوللارى نەمەسە 428,5 تەڭگە) بولدى.
سالىستىرمالى تۇردە جاساندى تاپشىلىققا اكەلىپ وتىرعان ترانزيت ارقىلى «تابيعي» تۇردە سىرتقا كەتۋدەن بولەك، «سۇر» كونتراباندالىق جولمەن قازاقستاننان بەنزين مەن ديزەل وتىنىن ادەيى شەتەلگە اكەتۋ فاكتىلەرى دە جەتكىلىكتى. بۇل رەتتە جۇك كولىكتەرى رۇقسات ەتىلگەن نورمادان ارتىق جانارماي قۇيىپ قانا قويماي، مۇناي ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ ءۇشىن قوسىمشا تسيستەرنالارمەن جابدىقتالعان. ەسكە سالايىق، بيىل 31 قاڭتاردان باستاپ قازاقستاندا جانارمايدى اۆتوكولىكپەن ەكسپورتتاۋعا تاعى دا تىيىم سالىنعان. سونىمەن قاتار، اتالعان شەكتەۋلەرگە قاراماستان ەلىمىزدە جانارمايدىڭ زاڭسىز ەكسپورتتاۋ فاكتىلەرى تىركەلۋدە. ماسەلەن، 2023 جىلدىڭ 31 قاڭتارىنان باستاپ قر اۋماعىنان جانارمايدى زاڭسىز اكەتۋ بويىنشا 288 فاكتىگە جول بەرىلگەن. ونىڭ ىشىندە سىرتقى شەكارادا مۇناي ونىمدەرىن زاڭسىز اكەتۋدىڭ 94 فاكتىسى انىقتالىپ، سوت 1,5 ملن تەڭگەدەن استام سوماعا ايىپپۇل سالىپ، 2,3 مىڭ ليتر بەنزين مەن 25,3 مىڭ ليتر ديزەل وتىنىن تاركىلەندى. ەاەو ەلدەرىمەن شەكارادا جالپى كولەمى 63,8 مىڭ ليتردەن اساتىن جانارماي ەكسپورتىنىڭ 194 فاكتىسى انىقتالدى. جالپى، قىسقا مەرزىمدە 90 مىڭ ليتردەن استام جانارمايدى زاڭسىز اكەتۋ ارەكەتتەرى توقتاتىلدى — بۇدان باسقا قانشاما كونتراباندا ۇستالماي كەتكەنىن ويلاي بەرىڭىز.
ەسكەرتۋ: قازاقستاندىق جانارمايدى كورشى ەلدەرگە ساتۋ كونترابانداشىلارعا وتە ۇلكەن پايدا اكەلەدى. ەگەر باعالارداعى ايىرماشىلىقتى ەسكەرەتىن بولساق، وندا ديزەل وتىنى بويىنشا مۇنداي ءىستىڭ رەنتابەلدىلىگى 40%–100%، بەنزينگە 44%–105% شەگىندە وزگەرۋى مۇمكىن.
ايتپاقشى، كورشىلەس ەلدەرگە، مەيلى ەاەو اياسىندا، مەيلى وداقتان تىس جەرلەرگە كەتۋىنەن باسقا، جانارماي باعاسىنىڭ تومەندىگىنىڭ تاعى ءبىر جاعىمسىز جاعى بار: جاعداي مۇناي-گاز سەكتورىنا ينۆەستيتسيا تارتۋعا جانە دامىتۋعا، سونداي-اق گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە رەسۋرستىق بازانى تولىقتىرۋ مۇمكىندىك بەرمەيدى. جالپى، باعانى جاساندى شەكتەۋ ءداستۇرلى تۇردە ينۆەستيتسيا اعىنىنىڭ بولماۋىنا اكەلەدى. قازىر ەلىمىزدەگى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى ءوزىن-ءوزى اقتاۋ قاعيداتىمەن جۇمىس ىستەيدى، ەشقانداي ايتارلىقتاي پايدا جوق. قازىرگى كەرەعار جاعدايدا مەملەكەت جانارماي باعاسىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي شىعىنعا ۇشىرايدى، بۇل ەڭ تومەنگى باعالاردىڭ سالدارىنان كورشى ەلدەرگە كەتىپ، سول ارقىلى شەتەلدىكتەردى، ءتىپتى كونترابانداشىلاردى سۋبسيديالايدى.
ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ پىكىرىنشە، ماسەلەنىڭ جالعىز شەشىمى — باعاداعى ديسپروپورتسيانى ازايتۋ. بۇل قاجەتتى شارا: ەگەر بۇرىن تاپشىلىق مۇناي ونىمدەرىن ءوندىرۋدى ۇلعايتۋ ەسەبىنەن جابىلسا، قازىر ەلىمىزدىڭ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى ماكسيمالدى قۋاتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر، ال كەيىنگى جىلدارى ءوندىرىس كولەمىنىڭ ايتارلىقتاي ارتپايدى. ەگەر جانارمايدىڭ سىرتقا اعىنىن توقتاتۋ شارالارى قازىر قابىلدانباسا، وندا ترانزيتتىك تاسىمالداۋ كولەمىنىڭ جىل سايىنعى ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان جاقىن بولاشاقتا جالپى تاپشىلىققا تاپ بولادى، بۇل ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي قاۋىپ توندىرەدى.
جالپى، جاساندى جانە ويلاستىرىلماعان، تەڭگەرىمسىز باعانى ۇستاپ تۇرۋ شىن مانىندە ەلدىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ قاسىرەتىن تۋدىرادى. باعانىڭ ناقتى دەڭگەيىن ساقتاي وتىرىپ، حالىقتى قولداۋدىڭ بارابار باعدارلاماسىن ازىرلەۋدىڭ ورنىنا نارىق زاڭىنا قارسى ويناۋ ارەكەتى قازىردىڭ وزىندە كەرى ناتيجەلەرگە اكەلىپ سوقتىردى. ماسەلەن، ەلەكتر ەنەرگياسى تاريفتەرىن تەجەۋ ەلدەگى ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ قاجەتتى ينۆەستيتسياسىز قالۋىنا، ودان ءارى جەلىلەردەگى كوپتەگەن اپاتتارعا، سونداي-اق امورتيزاتسيانىڭ وراسان زور دەڭگەيىنە اكەلدى. ەكىباستۇز بەن ريددەر قالالارىنداعى توتەنشە جاعداي وتە ايقىن. پوستفاكتۋم، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەلىمىزدە سەكتورعا كۇردەلى سالىمدار اعىنىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا ارنالعان «ينۆەستيتسياعا ايىرباس ءتاريفى» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى.
مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسىنا كەلەر بولساق، قازاقستاندا ونىڭ الەمدەگى ەڭ تومەن باعالاردىڭ قاتارىندا ەكەنى بەلگىلى. وسىلايشا، قازاقستان ەڭ ارزان بەنزينى بار 10 ەلدىڭ جانە ەڭ ارزان ديزەل وتىنى بار 15 ەلدىڭ قاتارىنا ەندى. كورشى ەلدەرمەن، ەۋروپا مەن امەريكامەن ايىرماشىلىق بىرنەشە ەسە بولۋى مۇمكىن. تولىق اقپارات ينفوگرافيكادا بەرىلگەن.
جالپى، قر-داعى بەنزين مەن ديزەلدىك وتىن باعاسىنىڭ وزگەرۋىن تاريحي ديناميكامەن قاراستىراتىن بولساق، ءوسىمنىڭ باسقا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ونىمدەر مەن تاۋارلارمەن سالىستىرعاندا قالىپتى قارقىنمەن بولعانىن اتاپ وتۋگە بولادى. تومەندەگى ينفوگرافيكا سەكتوردا ەشقاشان ايتارلىقتاي سەكىرىس بولماعانىن كورسەتەدى; سونىمەن قاتار بەلگىلەنگەن باعا ۇزاق ۋاقىت بويى ءبىر دەڭگەيدە ساقتالادى، ويتكەنى ونى ۋاكىلەتتى ورگاندار ارقىلى مەملەكەت رەتتەيدى.
ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2018–2022 جىلدارى ديزەل وتىنىنىڭ باعاسى قازاقستاندا 29,2%، ال باسقا ەلدەردە 75%-دان استامعا قىمباتتادى. دوللارمەن ەسەپتەگەندە قر-دا ديزەل وتىنىنىڭ باعاسى 5 جىل ىشىندە مۇلدە وزگەرمەگەنىن بولەك اتاپ وتەمىز. جاعداي بەنزين باعاسىندا دا ۇقساس.
بۇل رەتتە مۇناي ونىمدەرىن ءوندىرۋدى ودان ءارى ۇلعايتۋ جانە تاپشىلىقتى اۋىزدىقتاۋ باعىتىندا بىرقاتار شارالار جوسپارلانىپ وتىرعانىن ايتا كەتكەن ءجون.
جانارماي تاپشىلىعىنىڭ نەگىزگى جانە اسا ماڭىزدى سەبەبى وتاندىق وتىننىڭ شەتەلگە كەتۋىنە اكەلەتىن ترانزيتتىك تاسىمالدىڭ ءوسۋى — قر-دان كورشى جانە كورشى ەمەس ەلدەرگە ەكسپورتتالادى. كولىك قۇرالدارىمەن (جارتىلاي تىركەمەسى نەمەسە تىركەمەسى بار تراكتورلار) ترانزيتتىك تاسىمالداۋ كولەمى جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى. قولدا بار سوڭعى دەرەكتەرگە سايكەس، اۆتوكولىكپەن جۇكتى ترانزيتتىك تاسىمالداۋ كولەمى ءبىر جىلدا 31,5% ءوستى (2021). قازاقستان ارقىلى ترانزيتتىك تاسىمالداۋدىڭ ۇزدىكسىز جانە قارقىندى ءوسۋى وتاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىن جاڭعىرتۋدىڭ اياقتالۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. بۇعان دەيىن ديناميكا بىركەلكى ەمەس، ءوسۋ مەن قۇلدىراۋ كەزەڭدەرى بولدى (دياگراممانى قاراڭىز). ناتيجەسىندە ترانزيتتىك اعىننىڭ جوعارى قارقىنى قر ىشىندە يمپورت ەسەبىنەن جابىلاتىن جانارمايدىڭ جاساندى تاپشىلىعىنا اكەپ سوقتىرادى.
ءبىر جاعىنان، قازاقستاننىڭ ايماقتاعى نەگىزگى كولىك تورابىنا اينالۋىن وتە وڭدى — رەسپۋبليكا بۇعان ۇمتىلدى. ەكىنشى جاعىنان، باسقا دا پروبلەمالار مەن ينفراقۇرىلىمعا اۋىرتپالىق تۇسىرۋدەن قر-عا شەتەلدەن كەلەتىن جۇك كولىكتەرى ەلدە جانارماي قۇيىپ قانا قويمايدى، بارىنشا تولتىرىپ اكەتەدى.
وتاندىق مۇناي ونىمدەرىنىڭ ەلدەن بۇلاي كەتۋىنە باعانىڭ ديسپروپورتسياسى سەبەپ بولىپ وتىر. قازاقستاندا بەنزين مەن ديزەل وتىنىنىڭ قۇنى كوپتەگەن ەلدەرمەن، سونىڭ ىشىندە كورشىلەرىمىزبەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تومەن. ماسەلەن، GlobalPetrolPrices.com سايتىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستاندا 27 ناۋرىزداعى جاعداي بويىنشا، بەنزيننىڭ ورتاشا قۇنى ليترىنە 0,469 اقش دوللارى (212,6 تەڭگە) بولسا، رەسەيدە ول 43,7% (0,674 اقش دوللارى) قىمباتتاعان نەمەسە 305,48 تەڭگە، قىرعىزستاندا 47,5% قىمبات (0,692 اقش دوللارى نەمەسە 313,6 تەڭگە), ال وزبەكستانمەن ايىرماشىلىق 2 ەسەدەن استام (0,945 اقش دوللارى نەمەسە 428,5 تەڭگە) بولدى.
سالىستىرمالى تۇردە جاساندى تاپشىلىققا اكەلىپ وتىرعان ترانزيت ارقىلى «تابيعي» تۇردە سىرتقا كەتۋدەن بولەك، «سۇر» كونتراباندالىق جولمەن قازاقستاننان بەنزين مەن ديزەل وتىنىن ادەيى شەتەلگە اكەتۋ فاكتىلەرى دە جەتكىلىكتى. بۇل رەتتە جۇك كولىكتەرى رۇقسات ەتىلگەن نورمادان ارتىق جانارماي قۇيىپ قانا قويماي، مۇناي ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ ءۇشىن قوسىمشا تسيستەرنالارمەن جابدىقتالعان. ەسكە سالايىق، بيىل 31 قاڭتاردان باستاپ قازاقستاندا جانارمايدى اۆتوكولىكپەن ەكسپورتتاۋعا تاعى دا تىيىم سالىنعان. سونىمەن قاتار، اتالعان شەكتەۋلەرگە قاراماستان ەلىمىزدە جانارمايدىڭ زاڭسىز ەكسپورتتاۋ فاكتىلەرى تىركەلۋدە. ماسەلەن، 2023 جىلدىڭ 31 قاڭتارىنان باستاپ قر اۋماعىنان جانارمايدى زاڭسىز اكەتۋ بويىنشا 288 فاكتىگە جول بەرىلگەن. ونىڭ ىشىندە سىرتقى شەكارادا مۇناي ونىمدەرىن زاڭسىز اكەتۋدىڭ 94 فاكتىسى انىقتالىپ، سوت 1,5 ملن تەڭگەدەن استام سوماعا ايىپپۇل سالىپ، 2,3 مىڭ ليتر بەنزين مەن 25,3 مىڭ ليتر ديزەل وتىنىن تاركىلەندى. ەاەو ەلدەرىمەن شەكارادا جالپى كولەمى 63,8 مىڭ ليتردەن اساتىن جانارماي ەكسپورتىنىڭ 194 فاكتىسى انىقتالدى. جالپى، قىسقا مەرزىمدە 90 مىڭ ليتردەن استام جانارمايدى زاڭسىز اكەتۋ ارەكەتتەرى توقتاتىلدى — بۇدان باسقا قانشاما كونتراباندا ۇستالماي كەتكەنىن ويلاي بەرىڭىز.
ەسكەرتۋ: قازاقستاندىق جانارمايدى كورشى ەلدەرگە ساتۋ كونترابانداشىلارعا وتە ۇلكەن پايدا اكەلەدى. ەگەر باعالارداعى ايىرماشىلىقتى ەسكەرەتىن بولساق، وندا ديزەل وتىنى بويىنشا مۇنداي ءىستىڭ رەنتابەلدىلىگى 40%–100%، بەنزينگە 44%–105% شەگىندە وزگەرۋى مۇمكىن.
ايتپاقشى، كورشىلەس ەلدەرگە، مەيلى ەاەو اياسىندا، مەيلى وداقتان تىس جەرلەرگە كەتۋىنەن باسقا، جانارماي باعاسىنىڭ تومەندىگىنىڭ تاعى ءبىر جاعىمسىز جاعى بار: جاعداي مۇناي-گاز سەكتورىنا ينۆەستيتسيا تارتۋعا جانە دامىتۋعا، سونداي-اق گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە رەسۋرستىق بازانى تولىقتىرۋ مۇمكىندىك بەرمەيدى. جالپى، باعانى جاساندى شەكتەۋ ءداستۇرلى تۇردە ينۆەستيتسيا اعىنىنىڭ بولماۋىنا اكەلەدى. قازىر ەلىمىزدەگى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى ءوزىن-ءوزى اقتاۋ قاعيداتىمەن جۇمىس ىستەيدى، ەشقانداي ايتارلىقتاي پايدا جوق. قازىرگى كەرەعار جاعدايدا مەملەكەت جانارماي باعاسىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي شىعىنعا ۇشىرايدى، بۇل ەڭ تومەنگى باعالاردىڭ سالدارىنان كورشى ەلدەرگە كەتىپ، سول ارقىلى شەتەلدىكتەردى، ءتىپتى كونترابانداشىلاردى سۋبسيديالايدى.
ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ پىكىرىنشە، ماسەلەنىڭ جالعىز شەشىمى — باعاداعى ديسپروپورتسيانى ازايتۋ. بۇل قاجەتتى شارا: ەگەر بۇرىن تاپشىلىق مۇناي ونىمدەرىن ءوندىرۋدى ۇلعايتۋ ەسەبىنەن جابىلسا، قازىر ەلىمىزدىڭ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى ماكسيمالدى قۋاتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر، ال كەيىنگى جىلدارى ءوندىرىس كولەمىنىڭ ايتارلىقتاي ارتپايدى. ەگەر جانارمايدىڭ سىرتقا اعىنىن توقتاتۋ شارالارى قازىر قابىلدانباسا، وندا ترانزيتتىك تاسىمالداۋ كولەمىنىڭ جىل سايىنعى ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان جاقىن بولاشاقتا جالپى تاپشىلىققا تاپ بولادى، بۇل ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي قاۋىپ توندىرەدى.
جالپى، جاساندى جانە ويلاستىرىلماعان، تەڭگەرىمسىز باعانى ۇستاپ تۇرۋ شىن مانىندە ەلدىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ قاسىرەتىن تۋدىرادى. باعانىڭ ناقتى دەڭگەيىن ساقتاي وتىرىپ، حالىقتى قولداۋدىڭ بارابار باعدارلاماسىن ازىرلەۋدىڭ ورنىنا نارىق زاڭىنا قارسى ويناۋ ارەكەتى قازىردىڭ وزىندە كەرى ناتيجەلەرگە اكەلىپ سوقتىردى. ماسەلەن، ەلەكتر ەنەرگياسى تاريفتەرىن تەجەۋ ەلدەگى ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ قاجەتتى ينۆەستيتسياسىز قالۋىنا، ودان ءارى جەلىلەردەگى كوپتەگەن اپاتتارعا، سونداي-اق امورتيزاتسيانىڭ وراسان زور دەڭگەيىنە اكەلدى. ەكىباستۇز بەن ريددەر قالالارىنداعى توتەنشە جاعداي وتە ايقىن. پوستفاكتۋم، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەلىمىزدە سەكتورعا كۇردەلى سالىمدار اعىنىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا ارنالعان «ينۆەستيتسياعا ايىرباس ءتاريفى» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى.
مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسىنا كەلەر بولساق، قازاقستاندا ونىڭ الەمدەگى ەڭ تومەن باعالاردىڭ قاتارىندا ەكەنى بەلگىلى. وسىلايشا، قازاقستان ەڭ ارزان بەنزينى بار 10 ەلدىڭ جانە ەڭ ارزان ديزەل وتىنى بار 15 ەلدىڭ قاتارىنا ەندى. كورشى ەلدەرمەن، ەۋروپا مەن امەريكامەن ايىرماشىلىق بىرنەشە ەسە بولۋى مۇمكىن. تولىق اقپارات ينفوگرافيكادا بەرىلگەن.
جالپى، قر-داعى بەنزين مەن ديزەلدىك وتىن باعاسىنىڭ وزگەرۋىن تاريحي ديناميكامەن قاراستىراتىن بولساق، ءوسىمنىڭ باسقا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ونىمدەر مەن تاۋارلارمەن سالىستىرعاندا قالىپتى قارقىنمەن بولعانىن اتاپ وتۋگە بولادى. تومەندەگى ينفوگرافيكا سەكتوردا ەشقاشان ايتارلىقتاي سەكىرىس بولماعانىن كورسەتەدى; سونىمەن قاتار بەلگىلەنگەن باعا ۇزاق ۋاقىت بويى ءبىر دەڭگەيدە ساقتالادى، ويتكەنى ونى ۋاكىلەتتى ورگاندار ارقىلى مەملەكەت رەتتەيدى.
ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2018–2022 جىلدارى ديزەل وتىنىنىڭ باعاسى قازاقستاندا 29,2%، ال باسقا ەلدەردە 75%-دان استامعا قىمباتتادى. دوللارمەن ەسەپتەگەندە قر-دا ديزەل وتىنىنىڭ باعاسى 5 جىل ىشىندە مۇلدە وزگەرمەگەنىن بولەك اتاپ وتەمىز. جاعداي بەنزين باعاسىندا دا ۇقساس.
بۇل رەتتە مۇناي ونىمدەرىن ءوندىرۋدى ودان ءارى ۇلعايتۋ جانە تاپشىلىقتى اۋىزدىقتاۋ باعىتىندا بىرقاتار شارالار جوسپارلانىپ وتىرعانىن ايتا كەتكەن ءجون.
