ورتالىق ازياداعى بيىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ كەزەگى وزبەكستانعا ءتيدى. ءىس باسىنداعى پرەزيدەنت پەن باس كانديداتتىڭ ايىرماسى نەدە؟
وزبەكستاندا 9 شىلدە – پرەزيدەنتتىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىنا ارنالعان كۇن. ال 24 شىلدەدە قازىرگى پرەزيدەنت جانە باس كانديدات شاۆكات ميرزيەەۆ 65 جاسقا تولماقشى. شاماسى، جاڭا پرەزيدەنتتى ۇلىقتاۋ ءراسىمى دە سول قارساڭدا ءوتىپ قالار. ورتالىق ازيا ەلدەرىندە سايلاۋدىڭ ەكىنشى تۋرعا جالعاسۋى – بولماعان جايت.
ءبىر مۇشەلدىك پرەمەر
ورتالىق ازيادا سوڭعى جىلدارى تەندەنتسيالار وزگەرىسى بايقالعانىمەن، ونىڭ ءبارى باستاپقى نۇكتەسىنە قايتىپ ورالىپ جاتقان سياقتى. ايماقتا قازىر سوۆەت كەزىنەن كەلە جاتقان باسشى قالماعانىمەن، ءىس باسىنداعىلاردىڭ دەنى سول كوممۋنيستىك،كومسومولدىق مەكتەپتىڭ تۇلەكتەرى. ءبىرى سول كەزدە شارۋاشىلىق باسقارعان، ءبىرى ديپلوماتيالىق قىزمەتتە بولعان، ءبىرى وبلىس باسشىلىعىن اتقارىپ، ەندى ءبىرى دەپۋتات بولعان. پرەزيدەنتتىڭ باعلانى تۇركىمەنستان باسشىسى 41 جاستاعى ساردار بەردىمۇحامەتوۆ بولسا، جوعارى ءبىلىمدى رەسەيدەن العان. ورتالىق ازيادا ەڭ قۇرىعاندا كاۆكازداعىداي باتىستان ءبىلىم العان باسشى جوق.
سايلاۋعا كانديدات رەتىندە تۇسكەن، 3 اپتادان كەيىن 65-كە تولاتىن وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ دە سوۆەت جىلدارى، نەمەسە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى كوزگە تۇسكەن جەرى جوق. تەك ونىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنت يسلام كاريموۆتىڭ تۇسىندا 13 جىل، ءبىر مۇشەلدەن اسا تابان اۋدارماي پرەمەر-مينيستر قىزمەتىندە بولۋى عانا نازارعا ىلىگەدى. وندا دا ونىڭ ەرەكشە ءبىر ۇتقىرلىعى بايقالعان ەمەس. بار بولعانى كاريموۆ كومانداسىنداعى باس جاندايشاپ شەنەۋنىك بولعان.
80 پايىزدىق پرەزيدەنت
2016 جىلى ءبىرىنشى پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆتىڭ جەرلەۋ ىسىندە ميرزيەەۆ تابىتتىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردى. جەرلەۋ كوميسسياسىن باسقاردى. سوۆەتتەن كەلە جاتقان ءۇردىس – باسشىسىنىڭ جەرلەۋ كوميسسياسىن باسقارعان قوسشى كەيىن باسشى بولادى دەگەن تۇسىنىك بۇل جولى دا ءوزىن اقتادى. ميرزەەۆ جاي كەلە سالعان جوق، ەبىن تاۋىپ اتا زاڭدى اينالىپ وتە سالدى. كونستيتۋتسيا بويىنشا پرەزيدەنت ولىمگە ۇشىراسا، نەمەسە قىزمەتىن اتقارا الماي قالسا، بيلىك سەنات توراعاسىنا كوشۋ كەرەك بولاتىن. نەگىزىنەن قازىرگى مەملەكەتتەردىڭ دەنىندە سولاي.
ال وزبەكستاننىڭ سول كەزدەگى سەنات توراعاسى نيگماتيللا يۋلداشەۆتىڭ پرەزيدەنت قىزمەتىن اتقارۋدان باس تارتقانى ايتىلىپ، بيلىك ميرزەەۆتىڭ قولىنا كوشتى. 2016 جىلعى جەلتوقسانداعى العاشقى سايلاۋىندا ميرزيەەۆ 88 پايىزدان استام داۋىس جينادى. سول سايلاۋعا بارلىعى 4 كانديدات قاتىسقان.
سودان بەرىدە وزبەكستاندا باس كانديدات قاتىسقان ءۇشىنشى سايلاۋ ءوتىپ جاتىر. 2021 جىلى عانا سايلاۋ (بارلىعى 5 كانديدات) وتكىزگەن ميرزيەەۆتىڭ ءالى دە سول مەرزىمىن اياقتاۋعا ۋاقىتى بار ەدى. الايدا بيىلعى كونستيتۋتسيالىق رەفورما ناتيجەسى ونىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتتىگىن جوققا شىعاردى دا، جاڭا سايلاۋ وتكىزۋ كەرەك بولىپ قالدى. سول نەگىزدە تاعى دا كەزەكشى كانديداتتاردىڭ قوسارلانۋىمەن وزبەكستاندا مەرزىمىنەن بۇرىن پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتىپ جاتىر.
كاريموۆ پەن ميرزيەەۆتىڭ قارا تاڭباسى
ميرزيەەۆ بۇل جولى وزىنە باسقا 3 ءۇش پرەتەندپەن باس سىناپ وتىر. ال سايلاۋدا جەڭەتىنىنە ول سەنىمدى، كوڭىلى توق. سەنىمدىلىگى سونشالىقتى – قوعامعا دا، حالىقارالىق قاۋىمداستىق ءۇشىن دە ول ءوزى ءشۇباسىز جەڭەتىن ورتا قالىپتاستىرىپ بەردى. سوندىقتان بۇل سايلاۋ دا فورمالدى تۇردە وتەتىن ناۋقان.
الايدا بۇل ميرزيەەۆتى ميرزيەەۆپەن الماستىراتىن سايلاۋ ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون.
ويتكەنى 2016 جىلى يسلام كاريموۆ قايتىس بولعانننان بەرى ميرزيەەۆ نەگىزگى زاڭعا وزىنە جاعاتىن وزشگەرتۋلەردى ەنگىزىپ، ءوز بىلگەن جولىنا بەت الدى. كاريموۆتىڭ تۇسىندا دا كونستيتۋتسيانىڭ جىرتىق-تەسىگى كوپ ەدى. نەگىزگى زاڭنىڭ ەسكى رەداكتسياسىنىڭ ءوزى ءبىر ادامنىڭ قايتا-قايتا سايلانۋىنا جول بەرمەسە دە، كاريموۆ ونى بەلدەن باسىپ، زاڭسىز پرەزيدەنت بولىپ كەلگەن. ونىڭ ۋسويقىلىعى سوندا – ءوزىنىڭ قۇزىرەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن اتا زاڭعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋدى دە قاجەت دەپ تانىماعان.
كاريموۆتىڭ تۇسىنداعى يسلامدىق قوزعالىس ارەكەتىنىڭ باستالۋى، وزبەكستانداعى جارىلىس وقيعالارى، سوڭى انديجان وقيعاسى – ءبارى كۇشپەن باسىپ، جانىشتالىپ كاريموۆ ءداۋىرىنىڭ قارا تاڭباسى بولىپ قالدى.
مۇنداي قارا تاڭبا ميرزيەەۆتىڭ ەڭبەككۇنىنە دە باسىلىپ ۇلگەردى. بىلتىرعى نوكىس وقيعاسىنىڭ شىندىعى قاشان ايتىلارى ءالى بەلگىسىز. رەسمي تۇردە 20-دان اسا ادام قازا تاپتى دەلىنگەنىمەن، بەيرەسمي دەرەكتەر باسقاشا ايتادى. نوكىستەگى قانتوگىس تە ءبىر ادامنىڭ جەكە-دارا بيلىگىن قامتاماسىز ەتپەك بولعان كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ ارەكەتىنەن تۋىنداعان ەدى. بىلتىرعا جوسپارلانىپ، بىراق نوكىس وقيعاسىنان كەيىن بيىلعا شەگەرىلگەن كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ ءبىر بولىگىندە قاراقالپاقستانىڭ قازىرگى مارتەبەسىن وزگەرتۋ كوزدەلگەن ەدى. الايدا قاراقالپاقتاردىڭ جاپپاي نارازىلىعى مارتەبەنىڭ وزگەرۋىنە جول بەرمەدى. نوكىس وقيعاسى بۇرق ەتە قالعان كەزدە قايتا-قايتا قاراقالپاقستانعا بارعان ميرزيەەۆ ساسقانىنان ونى وزگەرتپەۋگە ءسوز بەرگەن. بۇل ساياساتكەردىڭ ەرىك-جىگەرىن ەمەس، كەرىسىنشە، السىزدىگىن كورسەتكەن ۋادە بولدى. ويتكەنى ول پروبلەمانىڭ سەبەبىن اشۋ ەمەس، سالدارىن جويۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەدى.
ال كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ تۇپكى كوزدەگەنى – ءبىر ادام 7 جىلدان 2 كەزەڭگە پرەزيدەنت سايلاناتىنداي مۇمكىندىككە قول جەتكىزۋ بولاتىن. ول ءبىر ادام ميرزيەەۆتان باسقا ەشكىم ەمەس ەدى.
بۇرىنعى ميرزيەەۆ پەن بۇگىنگى ميرزيەەۆ
ميرزيەەۆ 2016 جىلى العاش بيلىككە كەلگەن ءوزىن كوپ-كورىم ءتاۋىر ساياساتكەر رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسقان. كاريموۆ داۋىرىندەگى جاعىمسىز ارەكەتتەرگە تويتارىس بەرىپ، ءوزىن جاڭاشىلدىق قىرىنان تانىتۋعا قادام باسقان. «جاڭا وزبەكستان» ۇرانى ايتىلىپ، وعان ەلى ىشىندە «جاڭا وزبەكستاننىڭ ارحيتەكتورى» دەگەن ماداق ايتۋ باستالدى. باسقارۋ ءتاسىلىن وزگەرتىپ قانا قويماي، سىرتقى ساياساتتا دا كورشىلەرمەن تاتۋلىققا باستاعان.
ميرزيەەۆ بيلىككە كەلگەندە وزبەكستان بۇرىن قىرباي بولىپ كەلگەن ورتالىق ازيانىڭ كەيبىر ەلدەرىمەن تەڭ قاتىناس ورناتۋعا شەشىم قابىلداپ، سىرتقى ساياساتقا سونى باسىمدىق رەتىندە بەكىتتى. ايماق ەلدەرىمەن ىمىراشىلدىعى بىردەن قولداۋعا يە بولدى. ەلدىڭ ىشىندە دە، سىرتىندا دا «بارەكەلدى، باتىر» اتانعان ميرزەەۆ ءبارىبىر ماسكەۋگە جانە ودان ءارى باسقا ەلدەرگە اعىلعان ەڭبەك ميگرانتتارىن توقتاتا المادى. ياعني، ەلدەگى جۇمىسسىزدىق جانە الەۋمەتتىك ماسەلە شەشىلمەدى دەگەن ءسوز.
ال نوكىس وقيعاسىنا بەرى ميرزيەەۆتىڭ ساياسي بەت-الپەتى مەن شىرايى قايتادان وزگەرە باستاعانداي. ول اشىق ساياساتتى قولدايتىن باسشىدان قايتادان امىرشىلدىك جۇيەگە قايتىپ ورالعانداي اسەر قالدىرىپ وتىر. ءيا، ەلدە كاريموۆ كەزىندەگىدەي رەپرەسسيا تىيىلدى. الايدا ادامداردى اڭدۋ اياقتالعان جوق. بەلگىلى ءبىر مولشەردە ءسوز بوستاندىعى دا باستالعانداي بولعان. باتىستىق باق وكىلدەرى كەلىپ، تاشكەنتكە ورنىعا باستاعان.
الايدا مۇنىڭ ءبارى ۋاقىتشا جىلىمىق سياقتى. ويتكەنى ميرزيەەۆ تابيعاتىنان وزگەرىستى قالايتىن ساياساتكەر ەمەس ەكەنىن كورسەتىپ ۇلگەردى. ونىڭ قازىرگى قايتا تۇلعالانۋى سوعان مەڭزەيدى.
سوندىقتان ءوز مەرەيتويى قارساڭىنداعى سايلاۋدا ءبىر ميرزيەەۆ ەكىنشى ميرزيەەۆتى الماستىرعاننان ەشتەڭە وزگەرە قويماس. قايتا ايماقتا باس نازارباەۆ كەتىپ، جاس نازارباەۆتار ءامىرشىل بيلىگىن نىعايتا تۇسەتىن سياقتى. وكىنىشتىسى سول – ولار وزدەرىنە دەگەن سەنىم مەن ءۇمىتتى ءبىر دەمدە اياقاستى ەتىپ، وكتەم ساياساتقا جول بەرەدى.
جانات العاداي
