تۇلعالىق دامۋدا قازاقشا ادەبيەتتەردىڭ جاعدايى نەشىك، قازاق تىلىندەگى كىتاپتاردىڭ ماسەلەسى قانداي – بۇل تۋرالى جاستار اراسىندا سۇرانىسقا يە، تۇلعالىق دامۋعا بايلانىستى «ادەت كۇشى»، «مىنەزدى وزگەرتۋ الحيمياسى» سەكىلدى كىتاپتاردىڭ اۆتورى ميراس كەسەباەۆپەن وسى تاقىرىپ اياسىندا بولعان سۇقباتىمىزدى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
اۋديال مەن ۆيزۋالدارعا ارنالعان كىتاپ
- ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قوعام جىلدام العا قاراي جىلجىپ، دامىپ كەلە جاتىر. زامان اعىسىمەن قاتار ىلگەرى قادام باسقىمىز كەلسە، جەكە دامۋدى ەشقاشان توقتاتپاۋىمىز كەرەك. جەكە دامۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە اقىلى كۋرس وقۋ مىندەت ەمەس. وزىڭە پايداسىن تيگىزەتىن كىتاپ وقۋ دا جەتكىلىكتى سياقتى كەيدە. بۇگىنگى كۇنى قازاقشا پسيحولوگيالىق، موتيۆاتسيالىق باعىتتاعى كىتاپتار كوپتەپ شىعارىلۋدا. «قازاقستاندى كىتاپ وقيتىن ەلگە اينالدىرۋ» باستى ماقساتىم دەپ ايتىپ ءجۇرسىز. ماقساتىڭىزدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قانداي ىستەر جاساپ جاتىرسىز؟ وسى ميسسيا ءۇشىن Kitapal دۇكەنى اشىلدى ما؟ الدە بۇل ماقسات دۇكەن اشىلعاننان كەيىن قويىلدى ما؟
- كitapall دۇكەنى 2018 جىلى اشىلىپ، بارلىعى نولدەن باستالدى. ءبىزدىڭ ميسسيا 2021 جىلى قويىلدى. وعان دەيىن كىتاپ سالاسىن دامىتۋ، قازاقشا كىتاپ سانىن كوبەيتۋ دەگەن سياقتى جالپىلاما ماقسات بولدى. كەيىننەن دۇكەندەرىمىز بەن قىزمەتكەرلەردىڭ سانى كوبەيە باستاعان سوڭ، اقىلداسىپ وتىرىپ كومپانيانىڭ ميسسياسىن قۇردىق. وسى ۇلكەن ميسسيانى ورىنداۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان ۋاقىتتان باستاپ «مەلومان»، «كنيجنىي گورود» سەكىلدى ۇلكەن كىتاپ دۇكەندەرىنە باسەكەلەس ەمەس، كەرىسىنشە ءبىزدىڭ ماقساتقا كومەكتەسەتىن كومپانيا رەتىندە قاراي باستادىق. نەگىزى، بۇل ميسسيا كەزىندەگى الاش ارىستارىنىڭ ماقساتى بولاتىن. ولاردىڭ ءوز تاسىلدەرى بولدى. ماسەلەن، ىبىراي التىنسارين مەكتەپ اشتى، احمەت بايتۇرسىنۇلى – «قازاق» گازەتىن، مۇحامەتجان سەرالين «ايقاپ» جۋرنالىن شىعاردى. ال ءبىزدىڭ قولىمىزداعى قۇرال ول – كىتاپ.
ءالى كۇنگە دەيىن بىزدە ورىسشا كىتاپتاردىڭ ۇلەسى كوپ. سول ءۇشىن ءبىز قازىر قازاقشا كىتاپتاردىڭ سانىن كوبەيتۋگە جۇمىس جاساپ جاتىرمىز. وسى ميسسيانى ورىنداۋ ءۇشىن الماتىداعى دۇكەن سانىن تورتكە جەتكىزدىك. استانا، قىزىلوردا، تاراز، اتىراۋ، اقتاۋ جانە شىمكەنت قالالارىنان فرانشيزا اشتىق. ويتكەنى ءبىزدىڭ ميسسيامىزدىڭ ىشىندە ءار قالادا ءبىزدىڭ دۇكەن بولۋ كەرەك، ياعني، باسقا قالالارداعى ءار وقىرمانىمىزعا ءبىزدىڭ كىتاپتار قولجەتىمدى بولۋ كەرەك دەپ ماقسات قويعانبىز. قازىر ۇساق قالالاردا كىشىگىرىم دۇكەندەرىمىزدى اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
وسى ماقسات اياسىندا اۋىلداعى جاستارعا كىتاپتارىمىز قولجەتىمدى بولۋ ءۇشىن «اۋىلعا كىتاپ» جوباسىن باستادىق. ەڭ العاش ءوزىم اۋىلىما كىتاپ جەتكىزدىم. ودان كەيىن وسى ىسكە رەسمي تۇردە كىرىستىك. قازىر 11 ايدىڭ ىشىندە 93 اۋىلعا كىتاپ جەتكىزدىك. ناتيجەسى وتە جاقسى.
بىزدە بۇرىننان تەك قانا الماتى قالاسىندا وقىرمان كلۋبتارى بولاتىن. وسى جولى فورماتىن بەكىتىپ، ءبىر جىلعا جوسپار جاساپ، Kitapal club جوبانى قولعا الدىق. قازىرگى ۋاقىتتا، ءبىر جارىم ايدىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنان 157 كلۋب قۇرىلدى، ءار كلۋبتا 8 ادامنان بار. ايىنا ءبىر رەت وفلاين كەزدەسۋ وتكىزۋ شارت. كىتاپتى تالقىلاپ، ماقساتتارىمەن بولىسەدى. بۇرىن بىزدە «كىتاپ سۇيەر قاۋىم» دەگەن كلۋب بولعان. سونىڭ اراسىنان دامۋدى قالايتىن، ماقساتى ءبىر جاستاردىڭ ءبىر-ءبىرىن تاۋىپ ۇيلەنگەندەرى دە بولدى. وسى جوبا اياسىندا دا سولاي بولىپ جاتسا ءتىپتى كەرەمەت.
بۇدان بولەك، minez.kz ارنايى الەۋمەتتىك جۋرنالىنىڭ سايتىن اشتىق. ول جەرگە وزىمىزدەگى اۆتورلاردىڭ جانە بىزدەن شىعاتىن كىتاپتاردىڭ ىشىنەن وتباسى، بالا تاربيەسى، عىلىم، مادەنيەت، وركەنيەت تاقىرىبىنداعى ماقالالارىن سالىپ وتىرامىز.
Kitapal podcast يۋتۋب جوبامىز بار. كىتاپ سالاسىنا ارنالعان ۆيدەولار بولماعاننان كەيىن وسى ءىستى باستادىق. پىكىرلەردىڭ اراسىنان «بۇعان دەيىن كىتاپ وقىمايتىن ەدىم، پودكاستتان كەيىن وقىپ باستادىم»، «جۇمىسىم ۇنامايتىنىن ءتۇسىنىپ، جۇمىستان شىعىپ كەتتىم، قازىر وزىمە ۇنايتىن جۇمىستى تاپتىم»، «قاي كىتاپتى، قالاي وقۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم» دەگەن ويلاردى ءجيى كەزدەستىرەمىز. جاقسى ناتيجە كورسەتىپ وتىر. بۇيىرسا، پودكاستتى كىتاپ تۇرىندە شىعارايىن دەپ جاتىرمىز. ويتكەنى ادام اقپارات قابىلداعاندا ەكى تۇرگە بولىنەدى. بىرەۋى – اۋديال، بىرەۋى – ۆيزۋال. اۋديال ادامدار پودكاست تىڭداي بەرەدى، ال، ۆيزۋال ادامدار تىڭداعاندارىن ۇمىتىپ قالۋى مۇمكىن. سول سەبەپتەن وسىنداي ادامدار ءۇشىن پودكاستتى جازىپ، كوركەمدەپ كىتاپ ەتىپ شىعارۋ ويدا بار. كىتاپتىڭ اتى «نە ءۇشىن كىتاپ وقۋ كەرەك؟» بولادى. ازىرگە جۇزەگە اسىپ جاتقان جوبالار وسى.
«حالىقتىڭ مەنتاليتەتىن ەسكەرۋ»
- Kitapal podcast جوباسىن باستاعان كەزىندە وسىنداي ناتيجە كۇتتىڭىزدەر ما؟
- ارىق ايتىپ، سەمىز شىققان جاقسى. سول سەبەپتەن كوپ نارسە كۇتپەدىم. ميلليون قارالىم بولسىن، مىڭ قارالىم بولسىن ءبىز وسىنى جاساۋمىز كەرەك، باستىسى كىتاپ تۋرالى ءبىراز سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەمىز، ءارى قاراي كەرەك ادام كورىپ، پايداسىن الار دەپ باستادىق. قازىرگى تاڭدا، جەكە مەكتەپتەردە تاربيە ساعاتتارىندا ءبىزدىڭ پودكاستتاردى قوسىپ بەرەدى ەكەن. بالالارعا پايدالى بولىپ جاتىر دەپ الەۋمەتتىك جەلىلەردە بولىسكەندەر كوپ بولدى. ءۇشىنشى ماۋسىم وقىرمانعا بەرەتىن پايداسى بار قوناقتارمەن شىعارىلدى. كەلەتىن ادام قانداي ماماندىق يەسى بولماسىن، اڭگىمەنىڭ وزەگى – كىتاپ. مىسالى، مۇرات ەسجان – رەجيسسەر، ءمادي فازىل – پوليگلوت، ابىلقايىر ءمادي – ۇستاز. بىراق، بارلىعىنا ورتاق دۇنيە – كىتاپ.
- بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا قازىر كىتاپ وقۋ مادەنيەتى قالىپتاسىپ كەلە جاتىر دەپ ويلايسىز با؟
- 5 جىل بۇرىن ادامدار «موتيۆاتسيالىق كىتاپ بەرەسىز با؟»، «بالا تاربيەسىنە قاتىستى قانداي كىتاپتار بار؟» دەپ سۇرايتىن. قازىر قانداي كىتاپ كەرەك ەكەنىن ناقتى سۇرايدى. بۇرىنعىداي كەز-كەلگەن كىتاپتى وقي بەرمەيدى، كىمدى جانە قاي كىتاپتى وقۋ كەرەگىن بىلەدى. وسىعان قاراپ وقىرمانداردىڭ دەڭگەيىنىڭ ءوسىپ كەلە جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، سىني ويلاۋدىڭ دا قالىپتاسىپ جاتقانى سەزىلەدى. كىتاپ وقۋ جارىستارى مەن فەستيۆالدەردىڭ كوبەيۋى، جارنامالاردىڭ ءجيى جاسالۋى اسەرىنەن وقىرمانداردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. وعان قوسا كوپتەگەن شەتەلدىك تانىمال كىتاپتار قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ جاتىر جانە قازاق ءتىلدى اۆتورلار حالىقتىڭ مەنتاليتەتىن ەسكەرە وتىرىپ، پايدالى كىتاپتار جازىپ جاتقانى ەداۋىر ىقپال ەتۋدە.
جىگىتتەرگە ارنالعان كىتاپ
- كىتاپتاردى قانداي باسپالاردان شىعاراسىزدار؟ جالپى، ەلىمىزدە باسپالار جەتكىلىكتى مە؟
- حالىقتىڭ سانىنا شاققاندا باسپالار سانى، ارينە، وتە از. ونىڭ ىشىندە ءونىمدى جۇمىس ىستەپ جاتقاندارى دا شامالى. بىزدەگى «شابىت» باسپاسى تەك اۋدارمامەن اينالىسادى. «تانىم» باسپاسىنان ءدىني باعىتتاعى كىتاپتار شىعارىلادى. «سامعا» باسپاسى ءتۇرلى جانرداعى كىتاپتار باسىپ شىعارسا، بالالارعا ارنالعان كىتاپتار «التىن ساقا» باسپاسىنان جارىق كورەدى.
- 3 جىل بۇرىن پايدا بولعان جىگىتتەرگە ارنالعان كىتاپ جازۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر ەكەنسىز. كىتابىڭىز جايلى تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز.
- بىزدەن كوپ ادامدار ەر جىگىتتەرگە ارنالعان كىتاپ سۇرايدى. ءبىز تەك باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ عانا كىتابىن بەرەمىز، ويتكەنى جىگىتتەرگە ارنالعان باسقا كىتاپ جوق. ال، ايەلدەرگە جىل سايىن شامامەن 4-5 كىتاپ شىعادى. ودان بولەك كوپتەگەن ءىس-شارالاردا زالدى تولتىراتىندار ايەل كىسىلەر، ەرلەردىڭ ۇلەسى وتە از. وعان ءتۇرلى سەبەپتەر بار. ماسەلەن، وتباسىنداعى تاربيەدە اتا-اناسى بالاسىنا ەرتەڭ ءبىزدى اسىرايسىڭ دەپ، ەرتە باستان جۇمىسقا سالىپ جىبەرگەن بولۋى مۇمكىن. ال، قىز وقىسىن، كورسىن دەپ ەركىندىك بەرگەن. وسىلاي جىگتتەر وزدەرىنە قوياتىن تالاپتى تومەندەتىپ تاستايدى. دامۋ نەمەسە ءبىر سالانىڭ مىقتى مامانى بولۋ دەگەن سەكىلدى مىندەتتەر كەنجەلەپ قالىپ، ءدال قازىر اقشا تاپسام بولدى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسىپ بارا جاتىر. وتباسىندا كىم ءبىلىمدى بولسا، سونىڭ ءسوزى وتىمدىرەك بولادى. مىسالى، ايەلى وتە ءبىلىمدى بولىپ، كۇيەۋىنىڭ ءبىلىمى از بولسا ۇيدە قاقتىعىس تۋىندايدى. ەركەك ءوز ابىرويى تۇسكەنىن قالاماعاندىقتان، ايەلى اقىلدىراق بولىپ تۇرسا، ءوزىن جوعارى كورسەتۋ ءۇشىن قول جۇمساۋى مۇمكىن. ۇلداردىڭ دامۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ ماقساتىندا وسى كىتاپتى جازۋ ويىما كەلدى. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەگەن سەكىلدى، جىگىتتىڭ بويىندا بولۋ كەرەك قىرىق قاسيەتىن جازدىم. ءبىر جىگىتتىڭ بويىندا ءبارى بولماۋى دا مۇمكىن، بىراق «بولماساڭ دا ۇقساپ باق» دەپ اباي ايتپاقشى كىتاپتى وقىعان جىگىت وسال تۇسىمەن جۇمىس جاسايتىن بولسا، جىگىتتەردىڭ ساپاسى ارتادى دەپ ويلايمىن. «ناعىز جىگىت» كىتابى تەك جىگىتتەرگە عانا ەمەس، قىزدارعا دا ارنالعان. سەبەبى، كىتاپتى وقىعاننان كەيىن ناعىز جىگىتتىڭ سيپاتىمەن تانىس بولادى.
مىسالى، كەيبىر قىزدار قۇمار وينىن وينايتىن جىگىتپەن بولاشاعىن قۇرماقشى بولسا نەمەسە جىگىتى جالقاۋ بولسا، كىتاپتى وقىپ شىعىپ، جىگىتكە ءومىرىڭدى وزگەرت، ايتپەسە مەن سەنىمەن بولاشاق قۇرا المايمىن دەگەن ويىن جەتكىزۋى مۇمكىن. بۇل ۇيلەنۋ ازايىپ كەتەدى دەگەن ءسوز ەمەس. ەڭ باستى نيەتىم – جىگىتتەردىڭ ساپاسىن كوتەرۋ.
- كىتاپتارىڭىزدى جازىپ شىققاننان كەيىن، وقىرمانىن تاپپاي قالا ما دەگەن قورقىنىش بولادى ما؟
- مۇلدە قورقىنىش بولعان ەمەس. وتپەي قالسا دا ريزامىن. باستىسى مەن وزىمنىڭ ىشىمدەگى ماقساتتى ورىنداپ شىقتىم. ارى قاراي مىڭ ادام وقي ما، ءجۇز مىڭ ادام وقي ما، ول قۇدايدىڭ قولىنداعى نارسە. ناتيجە مەنەن ەمەس، اللادان. ءدال قازىر قوعامعا قاي كىتاپ قاجەت سول تاقىرىپتا جازامىن. جازۋداعى ماقساتىم پايدالى بولىپ، جاستارعا كومەگىمدى تيگىزۋ. كىتاپتارىمنىڭ بارلىعىن شىعارعان ۋاقىتتا ەشقايسىسىندا اقشا تابۋ ماقساتىم بولعان ەمەس. ويتكەنى اقشا تاۋىپ جاتقان جۇمىسىم بار. كىتاپ جازۋ – ماننەن تۋعان ءحوببيىم.
«جاقسى ادامداردىڭ وقىعان كىتابى»
- ءوزىڭىزدىڭ تۇلعالىق دامۋعا بايلانىستى كىتاپتاردى وقىپ باستاۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟
- وسى جاسىمدا نەمەن اينالىسۋ كەرەكتىگىن تاپپاعاندىقتان مەندە دەپرەسسيا بولدى. «نە ىستەپ ءجۇرمىن؟ نە ىستەۋىم كەرەك؟» دەگەن سياقتى سۇراقتار پايدا بولا باستادى. وسىلاي ءجۇرىپ، جانىمداعى جاقسى ادامداردىڭ وقىعان كىتاپتارىن وقىپ باستادىم. ورتاڭ قالاي بولسا، سولاي وزگەرەسىڭ دەگەن راس. ناتيجەسىندە ولارمەن ورتاق اڭگىمە ايتا الاسىڭ ءارى پىكىر تالاستىرا الاسىڭ. مىسالى، دوستارىڭ سپورتشىلار بولسا، سەندە جۇگىرىپ باستايسىڭ. مەن بۇل باعىتتاعى كىتاپتاردى ءوزىم وتىرىپ وقىپ كەتە المادىم، ورتام قاتتى ىقپال ەتتى. اينالامداعىلار مەنى كەلىپ قورشاپ العان جوق، مەن ءوزىم ىزدەپ قوسىلدىم.
- ءسىز سياقتى ۋايىمى بار جاستارعا قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
- ءومىر ميلليونداعان مۇمكىندىك بەرەدى، سول ۋاقىتتا سەن دايىن بولۋىڭ كەرەك. قابىلەتتەرىڭدى دامىتا باستاعان كەزدە، جان-جاقتان ۇسىنىس پايدا بولادى. بۇل – سونداي زاڭدىلىق. ءوزىڭدى دامىتامدەپ نيەتتەنگەندە مۇمكىندىك تە ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى كەلە بەرەدى. سەن سوعان دايىن بولۋىڭ كەرەك.
- ۋاقىت ءبولىپ سۇقباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
مەرەي مىرزاعاليقىزى
