سوڭعى اپتادا «بولاشاق» ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ توڭىرەگىندە ايتارلىقتاي داۋ بولىپ جاتىر. سەنات دەپۋتاتى اندرەي لۋكين ءوز سوزىندە باعدارلامانى سىنعا الىپ، ونى ىسكە اسىرۋدا مىڭداعان بۇزۋشىلىقتار انىقتالعانىن، ستيپەندياتتاردىڭ ەڭبەك قىزمەتىنە مونيتورينگ جۇرگىزۋدىڭ جانە ولاردى وقىتۋعا جۇمسالعان بيۋدجەت قاراجاتىن وتەۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگى جوق ەكەنىن ايتتى. شىن مانىندە نە بولىپ جاتىر؟ وسى تاقىرىپ بويىنشا Tengri Education «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعىنىڭ باسشىسى ءاليا وسپانوۆامەن سويلەستى, دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
«بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا قانشا قازاقستاندىق ءبىلىم الدى؟ ءاليا وسپانوۆا: «بولاشاق» ستيپەندياسى 1993 جىلى 5 قاراشادا بەكىتىلدى. باعدارلامانىڭ بارلىق كەزەڭىندە 15 871 ستيپەنديا تاعايىندالدى. نەگىزگى مىندەتى – مەملەكەتتىڭ ساپالى كادرلىق رەزەرۆىن قۇرۋ. ستيپەندياتتار وزدەرىمەن بىرگە وتانىنا جاڭا يدەيالار مەن تاسىلدەردى، network دەپ اتالاتىن الەمدىك كاسىپقويلار قاۋىمداستىعىمەن قالىپتاسقان كوممۋنيكاتسيالاردى اكەلەدى. ولاردىڭ قانشاسى ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىنداپ، قازاقستانعا ورالدى؟ ءاليا وسپانوۆا: جالپى سانى 15 871 تۇلەك بولسا، سەناتور لۋكين اتاپ وتكەندەي، بۇگىنگى كۇنى 268 تۇلەك قازاقستانعا ورالماعان. -ەندى ولار اقشانى مەملەكەتكە قايتارۋى كەرەك، - دۇرىس ءتۇسىندىم بە؟ ءاليا وسپانوۆا: ارينە، بارلىق ستيپەندياتتار سالىنعان قاراجاتتى مىندەتتى تۇردە مەملەكەتكە قايتارادى. ستيپەنديا ەرەجەلەرىنە سايكەس، ستۋدەنت ورالعانىنا نەمەسە ورالماعانىنا، ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرە العانىنا نەمەسە بىتىرە الماعانىنا قاراماستان، مەملەكەتتىك قاراجات ارنايى شارتپەن قورعالادى - ستۋدەنتتەر ءبىزدىڭ ورتالىقتا ءوز مۇلكىن كەپىلگە قويادى. ياعني، ەگەر بۇل ستۋدەنتتەر ەلگە ورالماسا، ءبىز سوت ءىسىن باستاۋعا جانە وسىلايشا جۇمسالعان قاراجاتتى مەملەكەتكە قايتارۋعا قۇقىلىمىز. قانشا سومانى قايتارۋعا بولادى؟ ءاليا وسپانوۆا: تەك 2023 جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە 1 579 864 659,54 (1 ميلليارد 579 ميلليون) تەڭگە مولشەرىندە قاراجات سوماسى قايتارىلدى. جۇمىس ناتيجەسىندە كەلەسى جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە 1 135 299 418,89 (1 ميلليارد 135 ميلليون تەڭگە) كولەمىندە قاراجات قايتارىلادى دەپ كۇتەمىز. باسقاشا ايتقاندا، اتالعان 268 سانى ءىس جۇزىندە "بولاشاق"ستيپەندياسى يەگەرلەرىنىڭ جالپى سانىنىڭ 2% - دان ازىن قۇرايدى. قالاي بولعاندا دا، ءبىز وسىنداي وقشاۋلانعان جاعدايلار بولسا دا، ءتىپتى ستۋدەنتتەر وتانىنا ورالماعان كەزدە، جۇمسالعان قاراجاتتى مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە قايتارامىز. اقشانى قايتارۋ قالاي جۇزەگە اسىرىلادى؟ ءاليا وسپانوۆا: بۇل پروتسەسستى قالاي تۇسىنەمىز جانە مۇندا نە ماڭىزدى. بىرىنشىدەن، حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعى بارلىق وسى پروتسەستە باعدارلاما اكىمشىسى رەتىندە ارەكەت ەتەدى. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز – ستيپەندياتتىڭ قۇجاتتارىن قابىلداۋدى جۇزەگە اسىرۋ، ول سايكەس كەلۋى ءتيىس بارلىق كريتەريلەردى ۆەريفيكاتسيالاۋ، بىراق ورتالىقتىڭ ستيپەنديا بەرۋ نەمەسە ودان ايىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋعا قۇقىعى جوق. شەشىم قابىلداۋ تاۋەلسىز ۆەدومستۆوارالىق ورگان بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا جۇكتەلەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، ورتالىق تا، عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى دە ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋگە نەمەسە ستيپەنديادان ايىرۋ پروتسەسىنە اسەر ەتە المايدى. قانداي جاعدايدا ستيپەنديادان ايىرادى جانە ول قالاي جۇزەگە اسادى؟ ءاليا وسپانوۆا: ستيپەنديا ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن الىپ تاستايدى: ءبىرىنشى جاعداي – ستيپەنديات ناشار وقىعان جانە وقۋدان شىعارىلعان جاعدايدا، ەكىنشىسى – ستيپەندياتتىڭ ءوزى باس تارتقان كەزدە، مىسالى، گارۆاردقا ءتۇسىپ، ءبىزدىڭ بۇكىل پروتسەسستەن ءوتتى، رەسپۋبليكالىق كوميسسيا وڭ شەشىم شىعاردى، ءبىز ونى ستيپەنديات دەپ اتايمىز. بىراق كەنەتتەن بىرنەشە اي ىشىندە ول باسقا گرانتتى ءوز بەتىنشە الادى. گارۆاردتا وقۋعا نۇرلان قاپپاروۆ قورىنىڭ ەلدە بەلگىلى گرانتى نەمەسە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وزىنەن گرانتتار بار. ستيپەنديات بىزگە كەلىپ، ستيپەنديادان باس تارتۋدى سۇرايدى. شاكىرتاقىدان ايىرۋ ءتىزىمىن جاساپ، ۇلتتىق رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا جىبەرەمىز، ءاربىر جەكە ءىستى تالداپ، سودان كەيىن ءتيىستى شەشىم قابىلدانادى. باعدارلاما بويىنشا بارلىق مىندەتتەمەلەرىن ورىنداعاندار سانى قانشا؟ ءاليا وسپانوۆا: ستيپەندياتتاردىڭ 98% پايىزى ورالدى، ولار ءوز وتانىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتەدى. ەگەر ساندارعا جۇگىنسەك، بىزدە جاقسى كورسەتكىشتەر بار. 9 527 تۇلەك بۇكىل باعدارلاما شەڭبەرىندە وزدەرىنىڭ شارتتىق مىندەتتەمەلەرىن تولىق ورىندادى. 2 987 ەڭبەك ءوتىلىنىڭ مونيتورينگىندە، ولار قازىرگى ۋاقىتتا قر اۋماعىندا ءوز مىندەتتەمەلەرىن پىسىقتاۋدا. 91 دەكرەتتىك دەمالىسقا نەمەسە ەمدەلۋگە بايلانىستى ەڭبەك شارتى بويىنشا مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋدى كەيىنگە قالدىردى. باعدارلاما اياقتالماي تۇرىپ كەپىلدى الىپ، ساتۋعا بولا ما؟ ءاليا وسپانوۆا: كەپىلدى وزگەرتۋ ءتارتىبى بار. مىسالى، ستۋدەنت باستاپقىدا اناسىنىڭ پاتەرىن كەپىلگە قويعان، بىراق كەيىن ءوز پاتەرىنە اقشا تاۋىپ، ونى ساتىپ الىپ، ونى كەپىلگە اۋىستىرۋدى سۇرايدى. ياعني، انامنىڭ پاتەرىندەگى اۋىرتپالىقتى الىپ تاستاپ، ءوزىمدى ورنىنا قويىڭىز. ايتا كەتەرلىگى بۇل جەردە ورتالىقتىڭ ءتيىستى قۇجاتتار بولماعان كەزدە اۋىرتپالىقتان جىلجىمايتىن مۇلىكتى الۋعا قۇقىعى جوق ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. باعدارلاما تۇلەكتەرى قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعىنىڭ ناقتى تالاپتارىنا ساي كەلمەيتىن ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىم الۋدا ما؟ ءاليا وسپانوۆا: شىن مانىندە، 1993 جىلى باعدارلاما قۇرىلعاننان بەرى ءبىلىم سالالارىنا بەلگىلى ءبىر باسىمدىق تالاپتارى قويىلماعان. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى 2022 جىلى حالىققا جولداۋىندا باعدارلامانىڭ ۆەكتورىن وزگەرتتى جانە ءبىز ارنايى كۆوتالار بولگەن مەديتسينالىق جانە ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق كادرلاردى دايارلاۋعا باسىمدىق بەردى. حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعىندا جەڭىلدىك ساناتتارىنىڭ تىزبەسى قۇرىلدى، وعان مەديتسينا، ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق بەيىن سالاسىنداعى ماماندار، اۋىلدىق جەرلەردەن ۇمىتكەرلەر كىرەدى. ەگەر جوعارىدا اتالعان ساناتتاعى ۇمىتكەرلەر ءتىلدى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە بىلمەسە، وندا ءبىز تسمپ رەتىندە ولاردىڭ اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋىن جابامىز. مەنىڭ ويىمشا، بۇگىن ءبىزدىڭ باعدارلامامىزدىڭ وزگەرۋىنىڭ ناتيجەسىن بايقاۋعا بولادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەنگىزىلگەن جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ وڭىردە بالاماسى جوق "500 عالىم" باعدارلاماسى بولدى. باعدارلامانىڭ العاشقى ستيپەندياتتارى ەلگە ورالدى، ال قازىر بىزدە وسى جىلعا قابىلداۋ ءجۇرىپ جاتىر، سونىمەن قاتار وبلىستار بويىنشا ارتاراپتاندىرۋعا باسا نازار اۋدارىلۋدا. مەنىڭ ويىمشا، عالىمدار الەمدەگى ەڭ جاقسى عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىقتارىندا تاعىلىمدامادان وتكەننەن كەيىن كورسەتكەن ناتيجەلەر ەڭبەك نارىعىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ قابىلەتىن راستايدى. ماماندىق بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسقانداردىڭ پايىزى قانشا؟ ءاليا وسپانوۆا: وتە ماڭىزدى سۇراق. ويتكەنى ەگەر ستيپەندياتتار ماماندىقتان تىس جۇمىس ىستەسە، ءبىز ولاردىڭ جۇمىس ىستەگەندەرىن قابىلداي المايمىز. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرگە جانە ستيپەندياتپەن جاسالعان شارتقا سايكەس، بۇل ونى تىكەلەي قر-دا ءوزىنىڭ كاسىبي دايارلىق باعىتى بويىنشا پىسىقتاۋ. ياعني، باسقاشا ايتقاندا، ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىندايتىن بارلىق ستيپەندياتتار، ولاردىڭ بارلىعى ماماندىق بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جۇمىس ىستەيتىن بولاشاقتاردىڭ جارقىن مىسالدارىن اتاي الاسىز با؟ ءاليا وسپانوۆا: باعدارلاما بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك تۇرگە اينالعان قاراپايىم وتباسىلاردان شىققان مىڭداعان ستيپەندياتتار الەمنىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءبىلىم الىپ، ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن قالالارىندا جۇمىس ىستەي الدى. ماسەلەن، كارديوحيرۋرگ تۇلەگى باۋىرجان راقىشەۆ بۇگىندە جۇرەككە 5 مىڭعا جۋىق بىرەگەي وتا جاسادى. بۇعان دەيىن مەملەكەت ازاماتتارىمىزدى شەتەلدىك كلينيكالارعا جىبەرۋگە ميللياردتاعان قاراجات جۇمساعان، ال قازىر ولاردى قازاقستاندا تۇلەكتەرىمىزدىڭ كۇشىمەن ەمدەۋگە مۇمكىندىك تۋدى. تاعى ءبىر مىسال - اقش-تاعى ەڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءبىرى دجون حوپكينستە عىلىمي تاعىلىمدامادان وتكەن گەولوگ-عالىم سەزىم مۇستاپاەۆا. قازاقستانعا ورالعاننان كەيىن ول ورتالىق قازاقستانداعى بارلاۋ ەكسپەديتسيالارىنا قاتىسۋدى جالعاستىرۋدا. دارىگەر مەدەت ماحانبەت قۇلاققا ەرەكشە وپەراتسيا جاسايدى. مۇنداي وپەراتسيالار الەمنىڭ 5 ەلىندە عانا جاسالادى. مەدەتتىڭ ارقاسىندا قازاقستان وسىنداي وپەراتسيا تۇرلەرىن جاساي الاتىن التىنشى ەلگە اينالدى. باعدارلاما ستۋدەنتتەر ءۇشىن كوشى-قون قۇرالىنا اينالدى دەپ ويلامايسىز با؟ ءاليا وسپانوۆا: ەگەر 12,5 مىڭ ستيپەندياتتىڭ 9,5 مىڭى كەلىپ، ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىنداپ، قازاقستاندا ەڭبەك ەتسە، ال 3 مىڭى مونيتورينگ بويىنشا ەلدە ەڭبەك ەتسە، وندا قايتىپ كەلەتىندەر سانىن كورە الامىز. بۇل ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن ارتىقشىلىعىمىز. مەنىڭ ويىمشا، بۇل كوشى-قون نەمەسە ەڭبەك ءتۋريزمى تۋرالى ەمەس. ءبىز ستيپەندياتتارىمىزدىڭ كەلۋىن دە، كەتۋىن دە قاداعالايمىز. قازاقستاندا شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارى اشىلسا، «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ ءمانى بار ما؟ ءاليا وسپانوۆا: ارينە، شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيليالدارىنىڭ اشىلۋى جوعارى ءبىلىم بەرۋ تاريحىنداعى ماڭىزدى كەزەڭ. بىراق ساپالى زەرتحانالاردى قۇرۋ ءۇشىن ۋاقىت قاجەت. ال قازىر شەتەلدە وقيتىن ستۋدەنتتەر - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا قۇرىلعان جاڭا فيليالداردا جۇمىس ىستەۋگە جانە زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە قابىلەتتى. ەكىنشى جاعىنان، ەگەر حالىقارالىق تاجىريبەنى زەردەلەيتىن بولساق، ەڭ وزىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرى بار ەلدەردە شەتەلدە وقۋعا جانە تاجىريبە الماسۋعا ءاردايىم قاراجات بولىنەدى. نەلىكتەن حالىقارالىق تاجىريبە ماڭىزدى؟ ويتكەنى يندۋستريالىق رەۆوليۋتسيا داۋىرىندە الەمنىڭ ءاربىر دامىعان ەلىندە شەتەلدە ءبىلىم العان جانە قاجەتتى اقپاراتتى ءوز بەتىنشە مەڭگەرگەن كادرلىق الەۋەتتىڭ بولۋى ماڭىزدى.«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
ۇقساس جاڭالىقتار
