قازاقستاندا عىلىمدى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. مىسالى 2006 جىلى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ عىلىم كوميتەتى» مم جانىنان «عىلىم قورى» اكتسيونەرلىك قوعامى قۇرىلدى. اتالعان قوردىڭ ارقاسىندا ءبىرشاما جوبا قارجىلاندىرىلىپ، اۋقىمدى جۇمىس ىستەلدى. مىسالى جاس عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەردى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن ىسكە قوسىلىپ، ونىڭ وڭ ناتيجەسى بايقالۋدا.
ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، وسىمدىك مايلارىن ءوندىرۋ تسەحىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جۇلدىز ساتاەۆا ەلىمىزدە عىلىمدى دامىتۋعا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ جاتقانىن ايتادى. سونداي-اق ول عىلىمي جاڭالىقتاردىڭ ءىس جۇزىنە اسىپ، كاسىپكەرلىك پەن عىلىمنىڭ قويان-قولتىق جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ەسكەرتتى.
«ءبىز ستۋدەنتتەرگە تەوريالىق ءبىلىپ عانا ەمەس، تاجىريبەلىك داعدىلاردى دامىتۋ ءۇشىن بىرنەشە تسەح اشتىق. ناقتىراق ايتسام ەت، ءسۇت، ماي ونىمدەرىن ءوندىرۋ جانە ناۋبايحانا ءىسىن دامىتۋ جۇمىسى مەملەكەتتىك جوبانىڭ ارقاسىندا قارجىلاندىرىلىپ وتىر. ءبىز ستۋدەنتتەرگە ساباق بەرۋدەن بولەك عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسامىز. مىسالى بىلتىر كاسىپكەر الماز سۇلەيمەنوۆ پايدالانىلعان اسپازدىق مايلاردى قايتا وڭدەۋ بويىنشا عىلىم قورىنا بارادى. بۇل بىلە بىلگەنگە وتە وزەكتى ماسەلە. سەبەبى پايدالانىلعان مايلاردىڭ ءبارىن سۋ قۇبىرىنا نەمەسە ءبىر جەرگە توگىپ قورشاعان ورتانى لاستاپ جاتىرمىز. وكىنىشكە قاراي ونى قاداعالايتىن مەكەمە جوق. الماز سۇلەيمەنوۆ وسى ىسپەن اينالىساتىن «عالىم تاۋىپ بەرىڭىز» دەپ بىزگە كەلگەن بولاتىن. ۇلتتىق تەحنيكالىق عىلىمي ساراپتاما ورتالىعىنا ەنگىزىپ، پايدالانعان مايدى قايتا وڭدەۋ بويىنشا جۇمىستى باستاپ كەتتىك. ۇلتتىق عىلىم قورى كوممەرتسيالاندىرۋ جۇمىستارىن بىرنەشە جىلدان بەرى جۇرگىزىپ كەلەدى ءارى ول ۇكىمەت تاراپىنان جاقسى قارجىلاندىرىلادى. ءانى-مىنە شەشىم شىعىپ، قارجىلاندىراتىن بولسا، ءوز جوبامىزدى باستايمىز. بۇل قارجىنى كاسىپكەر بەرەدى، ول ءوز بازاسىندا بارلىق قۇرىلعىلاردى قويسا، ءبىز عىلىمي كەڭەس رەتىندە قاتىسامىز»، – دەيدى جۇلدىز ساتاەۆا.
سونداي-اق عالىم جۋىردا ءبىر كاسىپكەر «امارانتا وسىرمەكشى ەدىم» دەپ وزدەرىنە كەلگەنىن ايتتى. سونداي-اق ول قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ عىلىمعا قالاي قارايتىنىن مالىمدەدى.
«امارانتا وسىمدىگى نەگىزىندە اق ۋىزدى ۇن بولىپ كەلەدى. سول سەبەپتى ونىڭ قۇرامىندا ماي از بولادى. نەگىزى امارانتانى السىزدەنىپ قالعان جەرگە ياعني جۇگەرى ەگىپ قۇنارى ازايعان جەرگە ەكسە جاقسى بولادى ەكەن. جەردىڭ استىنداعى ازوندى شاعارىپ، جەردى جاڭارتىپ ەمدەيتىن قاسيەتى بار ەكەن. مىنە وسى جوبانى زەرتتەپ، اينالىسامىز دەپ وتىرمىز.
سونداي-اق جۋىردا وزبەكستان استاناسى تاشكەنت قالاسىنداعى «ءدان جانە وسىمدىك مايلارىن ءوندىرۋ» دەگەن تاقىرىپتا وتكەن كونفەرەنتسياعا بارىپ كەلدىم. سوندا مەن وزبەكستاننىڭ اسسوتسياتسياسى وتە جاقسى دامىعانىن ءوز كوزىممەن كوردىم. ياعني ولاردى عىلىم مەن كاسىپكەرلىك جۇمىستارىن ۇشتاستىرۋ جوعارى دەڭگەيدە دەپ ايتۋعا بولادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا وزبەكستاندا عىلىمي جاڭالىقتاردى وندرىسكە اينالدىرۋ جاقسى جولعا قويىلعان ەكەن»، – دەيدى عالىم.
عىلىمدى قولداۋعا 2023-2025 جىلدارى 650 ملرد تەڭگە ءبولۋ كوزدەلگەن. بۇل از با، جوق الدە جەتكىلىكتى مە؟ جالپى وقىتۋشىلاردىڭ جالاقىسى كوڭىل كونشىتە مە؟
«مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «ەكونوميكانى دامىتۋ كەرەك. ول ءۇشىن شەت ەلدىك عىلىمي بايلانىستى ارتتىرۋ كەرەك» دەپ ايتقان بولاتىن. بۇل باعىتتا ۇكىمەت تاراپىنان ناقتى قانداي قولداۋ كورسەتىلەدى. مىسالى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتەرىن تاجىريبەگە الاتىن بولسا، ۇكىمەت تاراپىنان كاسىپكەرلەر سالىقتان بوساتىلسا جاقسى بولار ەدى. اشىعىن ايتسام ءبىزدىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازامىز السىزدەۋ. مىسالى الەمدىك دەڭگەيدەگى جۋرنالدارعا ماتەريالدارىمىزدى جاريالاۋ كەرەك. بىراق زەرتتەۋ جۇمىستارىمىزدىڭ ناتيجەسىن ورىنداۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازامىز كەمشىن ءتۇسىپ جاتادى. نەگىزى وسى ماسەلەنى شەشۋ كەرەك.
جالاقىعا كەلسەك، سوڭعى جىلدارى بالاباقشا مەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ جالاقىسى ەكى ەسە كوتەرىلدى. ال جوعارى وقۋ ورنىنداعى وقىتۋشىلاردىڭ ايلىعى ول دارەجەدە ەمەس. شىنىن ايتقاندا ءبىزدىڭ مەكتەپ مۇعالىمدەرىنەن جالاقىمىز تومەندەۋ. بيىلدان باستاپ شامامەن 650 عالىمنىڭ جالاقىسى كوتەرىلىپ جاتىر. بىراق جوعارى وقۋ ورىن وقىتۋشىلارىنىڭ جالاقىسى ءبىر رەت قانا كوتەرىلگەن. قازىرگى تاڭدا وقىتۋشىلاردىڭ جالاقىسى 250, ال اسسيستەنتتىڭ جالاقىسى 200 مىڭ تەڭگە بولىپ تۇر. عىلىمعا دەگەن ىنتاسى بولۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىسىنىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ كەرەك»، – دەيدى عالىم.
سونداي-اق ول ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ تەحنولوگياسى بويىنشا PhD دوكتورلارىن دايىندايتىن ەلىمىزدە 3 ۋنيۆەرسيتەت بار ەكەنىن ايتتى. ونىڭ ءبىرىنشىسى ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى بولسا، ەكىنشىسى الماتى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتى جانە مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتى. بۇدان بولەك ول تاماق ونىمىندەگى امين قىشقىلىن انىقتايتىن جابدىق استانادا بولماعاندىقتان الماتىعا جۇگىنەتىنىن ايتتى. وكىنىشكە قاراي ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانادا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن زەرتحانا جوق بولىپ شىقتى.
