Qazaqstanda ǧylymdy damytuǧa erekşe köŋıl bölınıp jatyr. Mysaly 2006 jyly Ükımettıŋ qaulysymen «Qazaqstan Respublikasy Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ Ǧylym komitetı» MM janynan «Ǧylym qory» Aksionerlık Qoǧamy qūryldy. Atalǧan qordyŋ arqasynda bırşama joba qarjylandyrylyp, auqymdy jūmys ısteldı. Mysaly jas ǧalymdar men zertteuşılerdı memlekettık qoldau şaralaryn ıske qosylyp, onyŋ oŋ nätijesı baiqaluda.
Säken Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetınıŋ aǧa oqytuşysy, Ösımdık mailaryn öndıru sehynyŋ meŋgeruşısı Jūldyz Sataeva elımızde ǧylymdy damytuǧa köp köŋıl bölınıp jatqanyn aitady. Sondai-aq ol ǧylymi jaŋalyqtardyŋ ıs jüzıne asyp, käsıpkerlık pen ǧylymnyŋ qoian-qoltyq jūmys ıstep jatqanyn eskerttı.
«Bız studentterge teoriialyq bılıp ǧana emes, täjıribelık daǧdylardy damytu üşın bırneşe seh aştyq. Naqtyraq aitsam et, süt, mai önımderın öndıru jäne naubaihana ısın damytu jūmysy memlekettık jobanyŋ arqasynda qarjylandyrylyp otyr. Bız studentterge sabaq beruden bölek ǧylymi jūmystarmen ainalysamyz. Mysaly byltyr käsıpker Almaz Süleimenov paidalanylǧan aspazdyq mailardy qaita öŋdeu boiynşa Ǧylym qoryna barady. Būl bıle bılgenge öte özektı mäsele. Sebebı paidalanylǧan mailardyŋ bärın su qūbyryna nemese bır jerge tögıp qorşaǧan ortany lastap jatyrmyz. Ökınışke qarai ony qadaǧalaityn mekeme joq. Almaz Süleimenov osy ıspen ainalysatyn «Ǧalym tauyp berıŋız» dep bızge kelgen bolatyn. Ūlttyq tehnikalyq ǧylymi saraptama ortalyǧyna engızıp, paidalanǧan maidy qaita öŋdeu boiynşa jūmysty bastap kettık. Ūlttyq ǧylym qory kommersiialandyru jūmystaryn bırneşe jyldan berı jürgızıp keledı ärı ol Ükımet tarapynan jaqsy qarjylandyrylady. Änı-mıne şeşım şyǧyp, qarjylandyratyn bolsa, öz jobamyzdy bastaimyz. Būl qarjyny käsıpker beredı, ol öz bazasynda barlyq qūrylǧylardy qoisa, bız ǧylymi keŋes retınde qatysamyz», – deidı Jūldyz Sataeva.
Sondai-aq ǧalym juyrda bır käsıpker «amaranta ösırmekşı edım» dep özderıne kelgenın aitty. Sondai-aq ol Qazaqstan men Özbekstannyŋ ǧylymǧa qalai qaraitynyn mälımdedı.
«Amaranta ösımdıgı negızınde aq uyzdy ūn bolyp keledı. Sol sebeptı onyŋ qūramynda mai az bolady. Negızı amarantany älsızdenıp qalǧan jerge iaǧni jügerı egıp qūnary azaiǧan jerge ekse jaqsy bolady eken. Jerdıŋ astyndaǧy azondy şaǧaryp, jerdı jaŋartyp emdeitın qasietı bar eken. Mıne osy jobany zerttep, ainalysamyz dep otyrmyz.
Sondai-aq juyrda Özbekstan astanasy Taşkent qalasyndaǧy «Dän jäne ösımdık mailaryn öndıru» degen taqyrypta ötken konferensiiaǧa baryp keldım. Sonda men Özbekstannyŋ assosiasiiasy öte jaqsy damyǧanyn öz közımmen kördım. Iаǧni olardy ǧylym men käsıpkerlık jūmystaryn ūştastyru joǧary deŋgeide dep aituǧa bolady. Bır sözben aitqanda Özbekstanda ǧylymi jaŋalyqtardy öndrıske ainaldyru jaqsy jolǧa qoiylǧan eken», – deidı ǧalym.
Ǧylymdy qoldauǧa 2023-2025 jyldary 650 mlrd teŋge bölu közdelgen. Būl az ba, joq älde jetkılıktı me? Jalpy oqytuşylardyŋ jalaqysy köŋıl könşıte me?
«Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev «Ekonomikany damytu kerek. Ol üşın şet eldık ǧylymi bailanysty arttyru kerek» dep aitqan bolatyn. Būl baǧytta Ükımet tarapynan naqty qandai qoldau körsetıledı. Mysaly joǧary oqu ornynyŋ studentterın täjıribege alatyn bolsa, Ükımet tarapynan käsıpkerler salyqtan bosatylsa jaqsy bolar edı. Aşyǧyn aitsam bızdıŋ materialdyq-tehnikalyq bazamyz älsızdeu. Mysaly älemdık deŋgeidegı jurnaldarǧa materialdarymyzdy jariialau kerek. Bıraq zertteu jūmystarymyzdyŋ nätijesın oryndau üşın bızdıŋ materialdyq-tehnikalyq bazamyz kemşın tüsıp jatady. Negızı osy mäselenı şeşu kerek.
Jalaqyǧa kelsek, soŋǧy jyldary balabaqşa men mektep mūǧalımderınıŋ jalaqysy ekı ese köterıldı. Al joǧary oqu ornyndaǧy oqytuşylardyŋ ailyǧy ol därejede emes. Şynyn aitqanda bızdıŋ mektep mūǧalımderınen jalaqymyz tömendeu. Biyldan bastap şamamen 650 ǧalymnyŋ jalaqysy köterılıp jatyr. Bıraq joǧary oqu oryn oqytuşylarynyŋ jalaqysy bır ret qana köterılgen. Qazırgı taŋda oqytuşylardyŋ jalaqysy 250, al assistenttıŋ jalaqysy 200 myŋ teŋge bolyp tūr. Ǧylymǧa degen yntasy bolu üşın universitet oqytuşysynyŋ jalaqysyn köteru kerek», – deidı ǧalym.
Sondai-aq ol azyq-tülık önımderınıŋ tehnologiiasy boiynşa PhD doktorlaryn daiyndaityn elımızde 3 universitet bar ekenın aitty. Onyŋ bırınşısı Säken Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetı bolsa, ekınşısı Almaty tehnologiialyq universitetı jäne Mūhtar Äuezov atyndaǧy Oŋtüstık Qazaqstan universitetı. Būdan bölek ol tamaq önımındegı amin qyşqylyn anyqtaityn jabdyq Astanada bolmaǧandyqtan Almatyǧa jügınetının aitty. Ökınışke qarai elımızdıŋ bas qalasy Astanada zertteu jūmystaryn jürgızetın zerthana joq bolyp şyqty.
