جاھاننىڭ دامۋى ۇيدە وتىرىپ-اق، جاساندى ينتەللەكتىنىڭ (جي) كومەگىمەن كەز كەلگەن اقپاراتتى لەزدە تابۋعا جاعداي جاساۋدا. زاماناۋي الەمنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعان جي-ءتىنىڭ ىقپالى ارتقان سايىن، قاۋىپى دە كوبەيۋدە. ول ارقىلى جەكە تۇلعالار تۋرالى اقپاراتتى ءبىلىپ الىپ، الاياقتىقپەن اينالىساتىندار دا ءجيى كەزدەسەدى.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازاقستاندا سوڭعى جەتى جىلدا ينتەرنەت-الاياقتىق سانى 10 ەسەگە، ياعني 2 مىڭنان 20 مىڭ قىلمىسقا دەيىن وسكەن. بىلتىردىڭ وزىندە ينتەرنەت-الاياقتار ازاماتتارعا 17,5 ملرد تەڭگەدەن استام شىعىن كەلتىرگەن. عالامتورداعى اككىلەردىڭ كومەكشى قۇرالىنا اينالعان جانى جوق، بىراق ميى كوپ جاساندى ينتەللەكت دەگەنىمىز نە؟
جاساندى ينتەللەكت دەگەن نە؟
جاساندى ينتەللەكتىنىڭ پايداسى مەن زيانى تۋرالى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنا ءىت مامانى مەيىرجان اۋەلحانۇلى ايتىپ بەردى.
«جاساندى ينتەللەكت دەگەنىمىز – ادامنىڭ ويىن، ءىس-ارەكەتىن كومپيۋتەردە بەينەلەيتىن كومپيۋتەرلىك جۇيە. ياعني، ادامزاتتىڭ جەتىستىگى. جي ادەتتە ۇيرەنۋ، شەشىم قابىلداۋ، ءتىلدى تانۋ، سويلەسۋ، كورۋ جانە پروبلەمالاردى شەشۋ سياقتى ادامدىق اقىل-وي قىزمەتتەرىن جاساۋعا باعىتتالعان. ول دامىعان سايىن، كۇردەلى مىندەتتەردى ورىنداۋعا، دەرەكتەردى تالداۋعا جانە وزدىگىنەن وقۋعا قابىلەتتى بولىپ كەلەدى.»، - دەدى ءىت مامانى.
سونداي-اق، يادرولىق ەنەرگيانى بەيبىت جانە دەسترۋكتيۆتى ماقساتتار ءۇشىن پايدالانۋعا، مۇناي وندىرۋدەگى ەنەرگەتيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋ جانە جاڭا ماتەريالداردى سينتەزدەۋ ءۇشىن شيكىزات الۋ سىندى ادامزاتتىڭ ءومىرىن وزگەرتكەن ونەرتابىستار – جاساندى ينتەللەكت ارقىلى جۇزەگە اسادى. دەگەنمەن، عالىمداردىڭ ءبىراز بولىگى جاساندى ينتەللەكتتەن قاۋىپ كورەدى.
«جي - اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىككە كەدەرگى كەلتىرەدى»
«جاساندى ينتەللەكتىڭ قاۋىپتەرى دە وتە كوپ. Eڭ ءبىرىنشى، ول بىزدەگى جۇمىس ورىندارىن قازىردىڭ وزىندە اۋىستىرىپ جاتىر. جاساندى ينتەللەكتتىڭ كەلۋىمەن اۆتوماتتاندىرىپ، جۇمىس ورىندارى وتە كوپ قىسقارۋدا. جاساندى ينتەللەكتىڭ دامۋىمەن جەر شارىندا جۇمىسسىزدىق بەلەڭ الىپ جاتىر. بۇل – ءبىرىنشىسى، ال ەكىنشىسى – اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىككە كەدەرگى كەلتىرەدى. جي ادامداردىڭ جەكە دەرەكتەرىن پايدالانادى. جەكە دەرەكتەرىن كوبەيتىپ، نە ازايتىپ پايدالانۋ، بولماعان نارسەنى بولدى، دەپ پايدالانۋ كورىنىس تاۋىپ جاتىر. بۇل ۇلكەن الاڭداۋشىلىق تۋدىرىپ وتىر»، - دەدى ءىت مامانى مەيىرجان اۋەلحانۇلى.
بۇگىندە ءتۇرلى سايتتار جاساندى ينتەللەكتتىڭ كومەگىمەن جەكە تۇلعالار تۋرالى اقپاراتتىڭ شىن-وتىرىگىن ارالاستىرىپ اشىق تۇردە جاريالايدى. ول ينتەرنەت الاياقتارعا جول اشىپ، جۇمىستارىن جەڭىلدەتۋدە. ماسەلەن، بۇكىل الەم بويىنشا زاڭدى تۇلعالار مەن جەكە كاسىپكەرلەر تۋرالى اقپاراتتى الۋعا مۇمكىندىك برەتىن Statsnet سايتى بار. مۇندا بيزنەس سايكەستەندىرۋ ءنومىرى نەمەسە ادامنىڭ اتى-ءجونىن جازۋ ارقىلى بارلىق اقپاراتتى بىلۋگە بولادى. دەگەنمەن، بۇل سايتقا تولىقتاي سەنۋگە بولا ما؟
سايتتىڭ ءوزى كورسەتكەندەي، پورتال اقپاراتتى جاساندى ينتەللەكتىنىڭ كومەگىمەن الادى.
ال جاساندى ينتەللەكت ءىت مامانىنىنىڭ ايتۋىنشا، ۇنەمى دۇرىس اقپاراتتى بەرە بەرمەيدى. ول عالامتوردا جينالعان شىن-وتىرىگى ارالاس اقپاراتتىڭ بارلىعىن ءبىر جۇيەگە توپتاستىرادى.
ارينە، Statsnet سايتى كورپوراتيۆتىك اشىقتىق – ءادىل قوعام ءۇشىن قۇرىلعان. كومپانيانىڭ نەگىزگى ماقساتى – جوعارى ساپالى رەسمي دەرەكتەرىن قولجەتىمدى ەتىپ، الەمدەگى ەڭ ۇلكەن اشىق كومپانيا دەرەكتەر بازاسىن قۇرۋ. دەگەنمەن، ءبىز بىرنەشە اقپاراتتىق پورتالداردى سايت ارقىلى قاراپ، ولاردىڭ جىلدىق بيۋدجەتتەرىن انىقتادىق. تومەندە كورسەتىلگەندەي بىرنەشە ميلليونداردى، ءتىپتى جارتى ميللياردتى كورسەتىپ بەردى. سونىمەن قاتار، ولاردىڭ باسشىلارىنان بىلگەنىمىزدەي، بۇل قارجى كوزدەرى تولىقتاي شىندىققا جاناسپايدى. ياعني، كەيبىر اقپاراتتار ارتىق كورسەتىلگەندىگىن ايتادى.
«سونداي-اق، ينتەرنەت الاياقتار نەيروندىق جەلىلەردىڭ بارلىق قول جەتىمدى ارتىقشىلىقتارىن وزدەرىنىڭ ماقساتتارى ءۇشىن پايدالانادى. ماسەلەن، تانىمال ادامداردىڭ سۋرەتىن پايدالانۋ ارقىلى حالىقتان اقشا الۋ نەمەسە الداۋ. ودان بولەك، جالعان داۋىستاردى جاسايتىن نەيروندىق جەلى شىقتى. الاياقتار ونى بىردەن قولدانا باستادى. داۋىسىڭىزدى جۇكتەپ سالساڭىز بولعانى، نەيروندىق جەلى ءسىزدىڭ داۋىسىڭىزدى تەز ەستە ساقتاپ، كوشىرىپ الادى. قازىرگى كۇنى مۇنداي ارەكەتتەر ءجيى كەزدەسىپ جاتادى. بالاسىنىڭ داۋىسى ارقىلى اتا-اناسىنا حابارلاسىپ، اقشا سۇرايتىندار دا كەزدەسۋدە”،- دەيدى ءىت مامانى.
فوتو:techeela.com
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، جاساندى ينتەللەكت ارقىلى جالعان اقپارات تاراتاتىندار كوپ. ال الەۋمەتتىك جەلىلەردە ادامداردىڭ اقپاراتتىق ساۋاتىنىڭ ناشار بولۋىنان بىردەن سەنىپ جاتادى. ءتىپتى، حالىقتى دۇرلىكتىرىپ، شۋ تۋدىراتىندار دا كەزدەسەدى.
“جاساندى ينتەللەكت بولاشاقتا دامىپ، ۇلكەن ساياسي دودالاردا ادامداردىڭ كوزقاراسىنا اسەر ەتۋى، ءارتۇرلى مانيپۋلياتسيالىق ماقساتتاردا پايدالانۋى مۇمكىن. قازىرگى زامانعى ماشينالىق وقىتۋ الگوريتمدەرى شىنايى ماتىندەردى، كەسكىندەردى جانە ءتىپتى اۋديو جازبالاردى جاساي الادى. بۇل جالعان جاڭالىقتارعا، قوعامدىق پىكىردى مانيپۋلياتسيالاۋعا جانە قارجى نارىعىنداعى الاياقتىققا جول اشادى. دەگەنمەن، مۇنىڭ جازاسى بار ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون”،- دەدى مەيىرجان اۋەلحانۇلى.
«جالعان اقپارات تاراتقان جازاسىن الادى»
ال جاساندى ينتەللەكتتى پايدالانىپ، جالعان اقپارات تاراتاتىنداردىڭ جازاسى قانداي بولماق؟ بۇل تۋرالى زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ادۆوكات روزا ءومىرتاي ايتىپ بەردى.
«جالعان اقپارات تاراتقاندارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدامالارىنا سايكەس، اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان. ياعني، اكىمشىلك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكسىنە جانە قىلمىستىق كودەكسكە سايكەس جاۋاپقا تارتىلادى. جالعان اقپارات قوعامدا رەزونانس تۋدىرسا، حالىقتى جالعان اقپاراتپەن يلاندىرىپ، حالىقتىڭ ءبىراز بولىگى زيان شەگەتىن بولسا، 20 اەك سوماسىنداعى ايىپپۇل تولەۋدەن باستاپ، 7 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا دەيىنگى جازا كوزدەلگەن. قىلمىستىق كودەكستىڭ 274-بابىنا سايكەس جالعان اقپارات تاراتقانى ءۇشىن جازاعا تارتىلادى.
جالپى جالعان اقپارات تاراعان جاعدايدا، ەگەر الەۋمەتتىك جەلىدە تاراسا، الەۋمەتتىك جەلىدە كەشىرىم سۇراۋ ارقىلى قالىپقا كەلتىرەدى. ال اقپارات كوزى ارقىلى جالعان اقپارات تاراسا، سول اقپارات كوزى بويىنشا، كەشىرىم سۇراۋ ارقىلى بولعان قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ ورنىن تولتىرا الادى. بۇل حالىقارالىق قۇقىقتا دا وسىنداي تاجىريبەمەن جۇزەگە اسادى. ەگەر ءبىر مەملەكەتتى باسقا مەملەكەت جالعان اقپارات تاراتىپ، ابىرويىن توگىپ جاتسا، ءدال سول دەرەككوز ارقىلى كەشىرىم سۇراپ، ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ كەرەك. ايىپپۇل سالۋ ، قوعامدىق جۇمىسقا تارتۋ، باس بوستاندىعىنان ايىرىلتۋ عا دەيىن بارادى»، - دەدى زاڭگەر.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
