جۇما كۇندەرى جاماعات نامازى كەزىندە مەشىتتەردىڭ، سول كۇنى كەشكە ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنىڭ ماڭىنداعى قوزعالىستا كەدەرگى تۋىندايدى. وندايدا مامان جەدەل جاردەم مەن ءورت ءسوندىرۋ تەحنيكاسى كەشىگەتىنىن ايتسا، ءدىنباسى ايتىلعاندار ەسكەرىلمەيدى دەيدى. ءدىنتانۋشى ماسەلەنىڭ زاڭدىق جاعىن ەسكە سالادى.
«ادەتتەگى ۋاقىتتان كەشىگەمىز»
رامازان ايى اياقتالدى. تاراۋىق نامازى بولماسا دا، ايت نامازى كەزىندە, ودان قالدى جۇما نامازى ۋاقىتىندا مەشىتتەردىڭ ماڭايىنداعى كولىك قوزعالىسى قيىنداپ كەتەدى. نامازعا كەلگەن ادامدار كولىكتەرىن قوس قاتارلاپ، كەيدە ءۇش قاتارلاپ قويىپ، كوشەدەگى ءجۇرىستى تەجەيدى.
وسى كەزدە الماتى سياقتى مەگاپوليستە ونسىز دا ۇزاق ۋاقىت الاتىن كولىك كەپتەلىسى ەكى ەسەدەي ارتاتىنى ايتىلادى. مۇنىڭ ىقتيمال زاردابى جەدەل جاردەم جانە ءورت ءسوندىرۋ كولىكتەرى دە تارتادى. باسقا دا توتەنشە جاعداي، اپاتتىق قىزمەت تەحنيكالارى تۋرالى وسىنى ايتۋعا بولادى.
بۇل تۋرالى الماتى قالاسى مەديتسينالىق جەدەل جاردەم قىزمەتىءنىڭ فەلدشەرى مەرەي ەگەمبەردى ايتىپ بەردى.
- كولىك كەپتەلىسى بۇل ۋاقىتتاردا 1-2 ساعاتقا سوزىلىپ جاتادى. بىراق ءبىزدىڭ كولىكتەر ارنايى دىبىستىق جانە جارىقتىق بەلگى بەرەتىن قۇرىلعىلارمەن جابدىقتالعان. سونىڭ ارقاسىندا جۇرتشىلىق بارىنشا جەدەل جاردەم كولىگىن وتكىزىپ جىبەرۋگە تىرىسادى. دەگەنمەن، ادەتتەگى ۋاقىتتان كەشىگەمىز. ءار جۇما كۇنى مەشىتتىڭ جانە دەمالىس كۇندەرى كەشكە ساۋدا-ويىن ساۋىق ورتالىقتارىنىڭ الدىنان وتەردە قيىن. مەيرام بولىپ جاتقان جەرلەرگە جۇرگىزۋشىلەر كولىگىن جولدىڭ بويىنا رەتسىز قويىپ كەتەدى. سول كەزدە دە ارنايى تەحنيكانىڭ جۇرىسىنە كەدەرگى كەلتىرەدى، - دەيدى مەرەي.
مۇنداي اتاۋلى كەزدەرى مەشىتتەردىڭ جانىندا جاياۋلاردىڭ دا جۇرىسىنە كەدەرگى تۋىندايدى. ونىڭ ۇستىنە قازىر قاپتاعان موپەد، ساموكات قۇرالدارى دا قالاعان جولىمەن, سونىڭ ىشىندە تروتۋارمەن جۇرۋگە اۋەس.
مەشىت ءىشى لىق تولعاندا، ناماز وقيمىن دەگەندەر جاينامازداردى جايىپ، كوشەنىڭ جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان بولىگىنە دەيىن تۇرىپ الادى. كەيدە جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولى تولىعىمەن جابىلىپ، بالالار مەن اربا سۇيرەگەن ايەلدەر جولبويىمەن, قاتەرلى تۇستارمەن جۇرۋگە ءماجبۇر. ارباعا تاڭىلعان مۇگەدەك جانداردىڭ دا كورەتىنى وسى. ال بيىك ءۇيدىڭ اۋلالارىنا ونسىز دا تار جەرگە كولىكتەرىن قاڭتارىنداعى كۇن سايىن، ساعات سايىن كورۋگە بولادى.
«مەشىتكە جاياۋ بارۋ – ساۋاپ»
ايتا كەتەيىك، ءدىني ورتادا مىنانداي حاديس ايتىلادى. «ادامداردىڭ نامازدان ەڭ كوپ ساۋاپقا يە بولاتىنى – الىستان جاياۋ كەلگەنى». ولاي بولسا، ساۋاپقا كەنەلگىسى كەلەتىندەرگە نە كەدەرگى؟ ال ەلگە كەدەرگى جاساپ وقىعان نامازدىڭ قاي جەرىندە ساۋاپ بار؟
بۇل تۋرالى الماتى قالاسى قاراساي اۋدانىنىڭ باس يمامى ەرنار ماجەن سۇرادىق.
- ايت مەرەكەسى جىلىنا ەكى-اق رەت بولادى، ونىڭ ءبىرى قۇربان ايت - مەملەكەتتىك مەيرام. ايت ناماز نامازدارى ادەتتە ەرتەمەن، تاڭعى ساعات التى جارىمدا بولادى. بۇل كوپشىلىككە ءارقانداي ءبىر كەدەرگى كەلتىرەدى دەپ ويلامايمىن. ال جۇما نامازىنا كەلەتىن بولساق، ول دا اپتاسىنا ءبىر كۇن, - دەيدى يمام.
ەرنار ماجەن جاماعات نامازى كەزىندەگىۋاعىزداردا كوشەدەگى قوزعالىسقا كەدەرگى كەلتىرمەۋ جايىندا دا ايتىلادى دەيدى.
- جالپى مەشىتكە كەلگەن جاماعاتقا بەس ۋاقىت ناماز بولسىن، ايت نەمەسە جۇما نامازى بولسىن,“مەشىتكە جاياۋ كەلۋ - ساۋاپ” ەكەنىن ۇنەمى ەسكەرتىپ ايتامىز. بىراق ەشكىمدى ماجبۇرلەي المايمىز. ءار ادامنىڭ تاڭداۋى ەركى وزىندە. نەگىزى قالا ىشىندە مەشىتتىڭ سانى وتە از. كوبى قالانىڭ شەت جاعىندا ورنالاسقان. سوندىقتان مۇنى دۇرىس تۇسىنگەن ءجون بولادى. ويتكەنى، بازارعا بارار جول، مەرەكە، فۋتبول كەزدەرىندە دە كەپتەلىس ەكى ەسە ارتىپ جاتادى, - دەيءدى يمام.
«ەشقانداي ۋاجبەن اقتاۋعا بولمايدى»
دءىنتانۋشى ءال-فارابي نۇربەكۇلىنىڭ ايتۋىنشا, مۇنداي ارەكەتتەر زاڭناماعا قايشى كەلگەن جاعدايدا جازالانۋى كەرەك.
- قازىرگى ۋاقىتتا ءدىن تارالۋىمەن بىرگە ءدىني فاناتيزم مەن قاراڭعىلىق بوي كورسەتىپ بارا جاتىر. وزگە ادامدارعا كەدەرگى كەلتىرمەۋدەن بۇرىن، ءوزىن عانا ويلايتىندار بار. ءارينە، كەپتەلىس پەن كولىكتەردىڭ ءبىر جەرگە توقتاپ، شوعىرلانىپ تۇرۋى ءتىپتى، ادامنىڭ دەنساۋلىعى مەن ومىرىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن. مۇنى ەشقانداي ۋاجبەن اقتاۋعا بولمايدى، ءدىني ءۋاج بولسا دا, - دەيدى ءدىنتانۋشى.
ول ماسەلەنىڭ زاڭدىق جاعىنا دا توقتالعان.
- مۇنداي ارەكەتتەر كونستيتۋتسيا مەن قولدانىستاعى زاڭناماعا قايشى كەلەدى. سەبەبى اتا زاڭنىڭ 1-بابىنىڭ 1-تارماعىندا مەملەكەتتىڭ «ەڭ باستى قازىناسى» رەتىندە اۋەلى «ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى» اتاپ وتىلەدى. ودان بولەك، 2011 جىلى قابىلدانعان «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنان 3-بابىندا “ەشكىمنىڭ دە ءوز ءدىني نانىمدارى سەبەپتەرى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىندا كوزدەلگەن مىندەتتەرىن اتقارۋدان باس تارتۋعا قۇقىعى جوق. ءدىن مەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ مەملەكەتتەن ءبولىنۋ قاعيداتىنا سايكەس ءدىني بىرلەستىكتەر قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭناماسىنىڭ تالاپتارىن ساقتاۋعا مiندەتتi. ءدىندى جانە ءدىني كوزقاراستاردى پايدالانا وتىرىپ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتىنە قاساقانا ىرىتكى سالۋعا، ولاردىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋىنىڭ بۇزىلۋىنا، ەلدەگى باسقارۋشىلىق دەڭگەيىن تومەندەتۋگە اكەپ سوعاتىن شەشىمدەردى قابىلداۋعا جانە ءىس-ارەكەتتەر جاساۋعا جول بەرىلمەيدى» دەلىنگەن.دەمەك مەشىت بولسىن، شىركەۋ بولسىن، باسقا دا عيباداتحانا بولسىن، ونىڭ قىزمەتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىسىنا بوگەت كەلتىرمەۋءى كەرەك جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن بۇزباۋ كەرەك, - دەءيدى ءال-فارابي نۇربەكۇلى.
سونداي-اق، ءدىنتانۋشى ءار ادام دىنشىلدىگىنە قاراماستان الدىمەن، قورشاعان ورتاعا زيان تيگىزبەۋدى ويلاۋ كەرەگىن ايتادى.
- ايتالىق، جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىن بۇزىپ، كولىكتەرىن ءتيىستى ەمەس جەرگە قويىپ كەتەتىندەرگە قولدانىلاتىن «اكiمشiلiك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنىڭ «كولiك قۇرالدارىن توقتاتۋ نەمەسە توقتاپ تۇرۋ قاعيدالارىن بۇزۋ» اتتى 597-بابى بار. مەنىڭشە، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىسىنا بوگەت كەلتىرگەندەرگە زاڭناما اياسىندا ءتيىستى قاتاڭ شارالاردى دەرەۋ قولدانۋ كەرەك. سوندا ءتارتىپ بولادى. ايتا كەتەتىن جايت، قۇقىقبۇزۋشىلىق ءۇشىن جالپى تەك جەكە تۇلعا عانا ەمەس، زاڭدى تۇلعا رەتىندە ءدىني بىرلەستىك تە جازاعا تارتىلا الادى – ەگەر ونىڭ كىناسى ناقتى دالەلدەنسە, - دەيدى ءدىنتانۋشى.
- مۇسىلمان داستۇرىندە «ناعىز مۇسىلمان وزگەگە تىلىمەن دە، قولىمەن دە زيان كەلتىرمەيدى» دەگەن تۇسىنىك بار ەكەنىن دە قوسا كەتەيىن. سايىپ كەلگەندە، اركىم ءوز «دىنشىلدىگىنە» قاراماستان اينالاسىنا زيانىن تيگىزبەۋى ءتيىس. جۇما، ايت نامازدارىنا باراتىن ءار ادام كولىگىن مەشىتتەن ءبىر-ەكى كۆارتال ارى قويىپ، دەنساۋلىعىندا اقاۋ بولماسا، سال جاياۋ ءجۇرىپ كەلە الادى, - دەپ قوستىءدىنتانۋشى ءال-فارابي نۇربەكۇلى.
قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى – ءمۇفتياتتىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا وتكەن جىلدىڭ ەسەبى بويىنشا ەلدە 2854 مەشىت، 357 نامازحانا جۇمىس ىستەپ تۇر. ونىڭ 21-سءى ورتالىق، وكىلدىك مەشىتتەرى، 406-سى قالالىق مەشىت، 165-ءى اۋداندىق مەشىت، 2262-ءسى اۋىلدىق مەشىت. 2023 جىلى 88 جاڭا مەشىت اشىلعان. قازىر شامامەن 294 مەشىتتىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
