Jūma künderı jamaǧat namazy kezınde meşıtterdıŋ, sol künı keşke oiyn-sauyq ortalyqtarynyŋ maŋyndaǧy qozǧalysta kedergı tuyndaidy. Ondaida maman jedel järdem men ört söndıru tehnikasy keşıgetının aitsa, dınbasy aitylǧandar eskerılmeidı deidı. Dıntanuşy mäselenıŋ zaŋdyq jaǧyn eske salady.
«ÄDETTEGI UAQYTTAN KEŞIGEMIZ»
Ramazan aiy aiaqtaldy. Tarauyq namazy bolmasa da, ait namazy kezınde, odan qaldy jūma namazy uaqytynda meşıtterdıŋ maŋaiyndaǧy kölık qozǧalysy qiyndap ketedı. Namazǧa kelgen adamdar kölıkterın qos qatarlap, keide üş qatarlap qoiyp, köşedegı jürıstı tejeidı.
Osy kezde Almaty siiaqty megapoliste onsyz da ūzaq uaqyt alatyn kölık keptelısı ekı esedei artatyny aitylady. Mūnyŋ yqtimal zardaby jedel järdem jäne ört söndıru kölıkterı de tartady. Basqa da tötenşe jaǧdai, apattyq qyzmet tehnikalary turaly osyny aituǧa bolady.
Būl turaly Almaty qalasy Medisinalyq jedel järdem qyzmetınıŋ feldşerı Merei Egemberdı aityp berdı.
- Kölık keptelısı būl uaqyttarda 1-2 saǧatqa sozylyp jatady. Bıraq bızdıŋ kölıkter arnaiy dybystyq jäne jaryqtyq belgı beretın qūrylǧylarmen jabdyqtalǧan. Sonyŋ arqasynda jūrtşylyq barynşa jedel järdem kölıgın ötkızıp jıberuge tyrysady. Degenmen, ädettegı uaqyttan keşıgemız. Är jūma künı meşıttıŋ jäne demalys künderı keşke sauda-oiyn sauyq ortalyqtarynyŋ aldynan öterde qiyn. Meiram bolyp jatqan jerlerge jürgızuşıler kölıgın joldyŋ boiyna retsız qoiyp ketedı. Sol kezde de arnaiy tehnikanyŋ jürısıne kedergı keltıredı, - deidı Merei.
Mūndai atauly kezderı meşıtterdıŋ janynda jaiaulardyŋ da jürısıne kedergı tuyndaidy. Onyŋ üstıne qazır qaptaǧan moped, samokat qūraldary da qalaǧan jolymen, sonyŋ ışınde trotuarmen jüruge äues.
Meşıt ışı lyq tolǧanda, namaz oqimyn degender jainamazdardy jaiyp, köşenıŋ jaiau jürgınşılerge arnalǧan bölıgıne deiın tūryp alady. Keide jaiau jürgınşıler joly tolyǧymen jabylyp, balalar men arba süiregen äielder jolboiymen, qaterlı tūstarmen jüruge mäjbür. Arbaǧa taŋylǧan mügedek jandardyŋ da köretını osy. Al biık üidıŋ aulalaryna onsyz da tar jerge kölıkterın qaŋtaryndaǧy kün saiyn, saǧat saiyn köruge bolady.
«MEŞITKE JAIаU BARU – SAUAP»
Aita keteiık, dıni ortada mynandai hadis aitylady. «Adamdardyŋ namazdan eŋ köp sauapqa ie bolatyny – alystan jaiau kelgenı». Olai bolsa, sauapqa kenelgısı keletınderge ne kedergı? Al elge kedergı jasap oqyǧan namazdyŋ qai jerınde sauap bar?
Būl turaly Almaty qalasy Qarasai audanynyŋ bas imamy Ernar Mäjen sūradyq.
- Ait merekesı jylyna ekı-aq ret bolady, onyŋ bırı Qūrban ait - memlekettık meiram. Ait namaz namazdary ädette ertemen, taŋǧy saǧat alty jarymda bolady. Būl köpşılıkke ärqandai bır kedergı keltıredı dep oilamaimyn. Al jūma namazyna keletın bolsaq, ol da aptasyna bır kün, - deidı imam.
Ernar Mäjen jamaǧat namazy kezındegıuaǧyzdarda köşedegı qozǧalysqa kedergı keltırmeu jaiynda da aitylady deidı.
- Jalpy meşıtke kelgen jamaǧatqa bes uaqyt namaz bolsyn, ait nemese jūma namazy bolsyn,“meşıtke jaiau kelu - sauap” ekenın ünemı eskertıp aitamyz. Bıraq eşkımdı mäjbürlei almaimyz. Är adamnyŋ taŋdauy erkı özınde. Negızı qala ışınde meşıttıŋ sany öte az. Köbı qalanyŋ şet jaǧynda ornalasqan.
«EŞQANDAI UÄJBEN AQTAUǦA BOLMAIDY»
Dıntanuşy Äl-Farabi Nūrbekūlynyŋ aituynşa, mūndai äreketter zaŋnamaǧa qaişy kelgen jaǧdaida jazalanuy kerek.
- Qazırgı uaqytta dın taraluymen bırge dıni fanatizm men qaraŋǧylyq boi körsetıp bara jatyr. Özge adamdarǧa kedergı keltırmeuden būryn, özın ǧana oilaityndar bar. Ärine, keptelıs pen kölıkterdıŋ bır jerge toqtap, şoǧyrlanyp tūruy tıptı, adamnyŋ densaulyǧy men ömırıne qauıp töndıruı mümkın. Mūny eşqandai uäjben aqtauǧa bolmaidy, dıni uäj bolsa da, - deidı dıntanuşy.
Ol mäselenıŋ zaŋdyq jaǧyna da toqtalǧan.
- Mūndai äreketter Konstitusiia men qoldanystaǧy zaŋnamaǧa qaişy keledı. Sebebı Ata zaŋnyŋ 1-babynyŋ 1-tarmaǧynda memlekettıŋ «eŋ basty qazynasy» retınde äuelı «adam jäne adamnyŋ ömırı» atap ötıledı. Odan bölek, 2011 jyly qabyldanǧan «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» Zaŋynan 3-babynda “Eşkımnıŋ de öz dıni nanymdary sebepterı boiynşa Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasy men zaŋdarynda közdelgen mındetterın atqarudan bas tartuǧa qūqyǧy joq. Dın men dıni bırlestıkterdıŋ memleketten bölınu qaǧidatyna säikes dıni bırlestıkter Qazaqstan Respublikasy zaŋnamasynyŋ talaptaryn saqtauǧa mindetti. Dındı jäne dıni közqarastardy paidalana otyryp, memlekettık organdardyŋ qyzmetıne qasaqana ırıtkı saluǧa, olardyŋ üzdıksız jūmys ısteuınıŋ būzyluyna, eldegı basqaruşylyq deŋgeiın tömendetuge äkep soǧatyn şeşımderdı qabyldauǧa jäne ıs-äreketter jasauǧa jol berılmeidı» delıngen.Demek meşıt bolsyn, şırkeu bolsyn, basqa da ǧibadathana bolsyn, onyŋ qyzmetı memlekettık organdardyŋ jūmysyna böget keltırmeuı kerek jäne azamattardyŋ qūqyǧyn būzbau kerek, - deidı Äl-Farabi Nūrbekūly.
Sondai-aq, dıntanuşy är adam dınşıldıgıne qaramastan aldymen, qorşaǧan ortaǧa ziian tigızbeudı oilau keregın aitady.
- Aitalyq, jol qozǧalysy erejelerın būzyp, kölıkterın tiıstı emes jerge qoiyp ketetınderge qoldanylatyn «Äkimşilik qūqyq būzuşylyq turaly» Kodeksınıŋ «Kölik qūraldaryn toqtatu nemese toqtap tūru qaǧidalaryn būzu» atty 597-baby bar. Menıŋşe, memlekettık organdardyŋ jūmysyna böget keltırgenderge zaŋnama aiasynda tiıstı qataŋ şaralardy dereu qoldanu kerek. Sonda tärtıp bolady. Aita ketetın jait, qūqyqbūzuşylyq üşın jalpy tek jeke tūlǧa ǧana emes, zaŋdy tūlǧa retınde dıni bırlestık te jazaǧa tartyla alady – eger onyŋ kınäsı naqty däleldense, - deidı dıntanuşy.
- Mūsylman dästürınde «naǧyz mūsylman özgege tılımen de, qolymen de ziian keltırmeidı» degen tüsınık bar ekenın de qosa keteiın. Saiyp kelgende, ärkım öz «dınşıldıgıne» qaramastan ainalasyna ziianyn tigızbeuı tiıs. Jūma, ait namazdaryna baratyn är adam kölıgın meşıtten bır-ekı kvartal ary qoiyp, densaulyǧynda aqau bolmasa, säl jaiau jürıp kele alady, - dep qostydıntanuşy Äl-Farabi Nūrbekūly.
Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy – Müftiiattyŋ mälımetıne qaraǧanda ötken jyldyŋ esebı boiynşa elde 2854 meşıt, 357 namazhana jūmys ıstep tūr. Onyŋ 21-sı ortalyq, ökıldık meşıtterı, 406-sy qalalyq meşıt, 165-ı audandyq meşıt, 2262-sı auyldyq meşıt. 2023 jyly 88 jaŋa meşıt aşylǧan. Qazır şamamen 294 meşıttıŋ qūrylysy jürgızılıp jatyr.
«Adyrna» ūlttyq portaly