تومەندە ون ءبىر جىل بۇرىنعى جازبامىز. باستى كەيىپكەرى - بۇگىن مەرەيلى 70 جاسقا تولعان ۇلىقبەك اعامىز. اراسىندا تاعى بىرەر تانىمال كىسىلەر بار. بارىنە كوزقاراسىمىز ءالى باياعىداي.
العاش "ارىلۋ" دەگەن ءسوزدى كىتاپتىڭ مۇقاباسىنان كوردىك. لەۆ تولستوي. ءبىزدىڭ كلاسسيك اۋدارماشى اكەلەرىمىز قاپىسىز اۋدارىپ كەتكەن رومان ەدى. ەكىنشى رەت ءالجاپپار ابىشەۆتىڭ ەستەلىك كىتابىنان وقىدىق. اۋەزوۆ پەن مۇسىرەپوۆتىڭ ارىلۋى. ەكى الىپتىڭ ءبىر-بىرىنە بۇعان دەيىنگى ىشتە جۇرگەن وكپەسى مەن كۇدىگىن ايتىپ، تازارىپ شىعۋى. الجەكەڭنىڭ ءمادي تۋرالى ءۇش ءجۇز بەتتىك رومانىنان گورى وسى ءۇش بەتتىك ارىلۋ تۋرالى جازعانى جادىدا قالىپتى.
ءۇشىنشى رەت "ارىلۋ" ءوز الدىمىزدان شىقتى. وندا تالدىقورعان قالاسىنداعى قوناق ۇيدە ازداپ قىزعان ءتورت-بەس اقىننىڭ ورتاسىندا قالعانبىز. ىشىندەگى ۇلىقبەك ەسداۋلەت سىتىلا بەرگەن بىزگە "قالا تۇرشى" دەگەن. تالانتىنا تابىناتىن، كىسىلىگىنە ءتانتى بولاتىن اعامىز. اقىننىڭ جيىرما جاسىندا جازعان "التىباقان" سياقتى ولەڭىندەگى "بارادى باسىم اينالىپ، باقىتتان با ەكەن، كىم ءبىلسىن" دەگەن تارماقتارى ون التى جاسىمىزدان بەرى قۇلاقتا. باقىتتان باسى اينالا بەرگەي دەپ تىلەپ كەلەمىز سودان بەرى. "وسكەن ەلى - وسكەمەنى" تۋرالى سول البىرت ولەڭدەرىنىڭ بىرىندە "ساپاردان قايتقان تىرنالار تانىماي قالسا كەشىرىم" دەگەن دە وسى اعامىز. جاپ-جاس كەزىندە "كەشىرىم" ءسوزى اۋزىنا تۇسكەن كىسىلىگى قانداي.
بەرىدەگى ءبىر ولەڭىندە ءوزىن "تاس تۇنجىرعا" تەڭەگەندە تاعى امالسىز تاڭداي قاققانبىز. "تۇنجىر" - قازىرگى قالىپتاسقان ادەبي ءتىل بويىنشا وڭتۇستىك پەن شىعىس ازيادا، سولتۇستىك افريكادا كەزدەسەتىن قۇدايدىڭ /كوبى - بۋددانىڭ/ تۇتاس جارتاستان قاشالاتىن الىپ ءمۇسىنى. العاش اينالىمعا الىپ كەلگەن مۇحتار ماعاۋين. ول كىسى دە ەرتەرەكتە اعىلشىن جازۋشىسى حاگگاردتىڭ "سۇلەيمەن پاتشانىڭ كەنىشى" شىتىرماندى رومانىنداعى ۇڭگىر ىشىندە تۇرعان قۇدايلاردىڭ قاز-قاتار تاس مۇسىندەرىن ءوستىپ "تۇنجىرلار" دەپ اۋدارعان. كەيىن ماعاۋيننىڭ "سول روماندى بوسقا اۋدارىپپىن، بەكەر ۋاقىتىمدى جوعالتتىم، ونىڭ ورنىنا ءوزىمنىڭ كەزەكتى كىتابىم شىقپاي قالدى" دەپ نالىعانىن دا وقىعانبىز. كلاسسيككە ءبارى جاراسادى، ايتپەسە قازاق تىلىندە بۇرىن بالاماسى بولماعان تاس قۇدايدى - "تۇنجىر" دەپ ءدال تاۋىپ بەرگەنىنە بولا ءبىر جىلىن قياتىن كىسى عوي. حوش، سول "تۇنجىردى" ۇلىقبەك اقىننان قايتالاپ جولىقتىرعاندا حاس تالانتتار اراسىنداعى ىشكى ۇعىستىقتى اڭعارعانبىز. ءتىلدىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋدىڭ تاماشا مىسالى ەمەس پە، اڭعارعانعا.
سونىمەن ءوزىمىز سىرتتاي سىيلاپ كەلگەن اعامىزدىڭ الدەبىر ءوتىنىشى، تاپسىرماسى بار ما دەپ، ءتۇتىن مەن ءتۇرلى يىسكە تولعان بولمەگە قۇلىپسىز قامالدىق. جينالۋىنان تارقاۋى قيىن اقىنداردىڭ سوڭىندا ەكەۋمىز عانا قالعاندا ۇلىقبەك اعامىز:
- قاينار، سەن مەنى كەشىرشى،- دەدى. شوشىپ كەتتىك. باسقا كەز-كەلگەن ءسوزدى كۇتسەك تە، جاسى مەن اتاعى ۇلكەن اعانىڭ "كەشىرشى" دەۋىن كۇتپەگەنبىز.
- و نە دەگەنىڭىز. ءسىز كەشىرىم سۇرايتىنداي ەشتەڭە بولعان جوق.
- سەن ماعان "كەشىردىم" دە، نە بولعانىن سوسىن ەستيسىڭ.
- اعا، ولاي قيناماڭىزشى. ىنىلىك ەركەلىكپەن ءبىز بىردەڭە بۇلدىرمەسەك، ءسىز ەشقاشان كەشىرىم سۇرايتىنداي ەشتەڭە جاساعان جوقسىز.
- سەن الدىمەن مەنى كەشىردىم دە.
ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ جۋرفاكتاعى بەسىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەندە ءبىز ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسكەنبىز. سودان بەرگى بارلىق وقيعالار سانامىزدان ءبىر ساتتە تىزبەكتەلىپ ءوتتى. بۇل كىسى كىشىرەيىپ كەشىرىم سۇرايتىنداي تۇك بولماعان.
- جوق اعا...
- جوق ءىنىم، سەن مەنى كەشىردىم دە...
امال جوق:
- ۇلىقبەك اعا، ارامىزدا ءسىز كەشىرىم سۇرايتىنداي ەشتەڭە بولماعان. سوندا دا ءسىزدى كەشىردىك،- دەدىك.
اعامىزدىڭ جانى جادىرادى. كەڭ قۇشاعىنا الدى. بويى شىننان جەڭىلدەگەنىن بايقادىق.
- وندا، مەنى كەشىرسەڭ، نە بولعانىن تىڭدا.
تىڭدادىق. سوناۋ سەكسەنىنشى جىلدار ورتاسىنداعى وقيعا ەكەن. ءبىز ول كەزدە "لەنينشىل جاس" دەگەن گازەتتىڭ قاراعاندى، جەزقازعان جانە تسەلينوگراد وبلىستارىنداعى ءوز ءتىلشىسى ەدىك. بۇرقىراتىپ جازىپ جاتقان جالىندى كەزىمىز. سول تۇستا ءبىزدى قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنا ۇسىنىپتى. ءوزىمىزدىڭ ەسىمىزدە جوق ءجايت. الدە سىرتىمىزدان ۇسىنىلىپ مۇلدە ەستىمەدىك، الدە كەيىنگى وقيعالاردىڭ قۇمىنا كومىلىپ، سانادان ۇمىت بولعان.
- سول تۇستا مەن سىيلىقتى بەرەتىن كوميسسياعا مۇشە ەدىم،- دەپ ءسوزدى ساباقتادى ۇلىقبەك اعا. - ەڭ سوڭعى ىرىكتەۋدە ەكى جۋرناليست قالدىڭدار. سەن جانە تورەحان دانياروۆ. داۋىس بەرۋ باستالار الدىندا سەنىڭ سول كەزدەگى باستىعىڭ "لەنينشىل جاستىڭ" رەداكتورى ءۋاليحان قاليجانوۆ: "داۋىسىڭدى قاينارعا ەمەس، تورەحانعا بەر" دەپ ءوتىندى. داۋىس بەرۋ باستالعاندا، ءتورت تە ءتورت بولىپ تۇرعاندا مەن سوڭعى توعىزىنشى داۋىستى ۋاكەڭنىڭ سول سۇراۋىمەن تورەحانعا بەرىپ ەدىم. ءسويتىپ الگى جىگىت لاۋرەات اتاندى. سول جولعى قاتەلەگىمدى كەيىن ءبىلىپ، ىشىمە سىيماي جۇرگەن. مىنە، سەن بۇگىن مەنى كەشىردىڭ.
- كەشىردىم،- دەدىك ءىشىمىز ەلجىرەپ. شىنىمەن كەشىرىپ ەدىك.
...وسى اڭگىمەدەن كەيىن ءۋاليحان اعامىزدى بىرنەشە رەت ەفيرگە شىعاردىق. ەكى مارتە تىكەلەي تەلەفون شالدىق. قىزمەتىمەن قۇتتىقتادىق. تالانتتى اقىن قاناعات ابىلقايىردىڭ ۇيىندەگى كەلىننىڭ مەملەكەتتىك ەمتيحان با، ديپلوم جۇمىسى ما، بىردەڭەسىنە "بەس" قويۋىن دا سۇرادىق. "شىننان كەلىن بە، وندا "بەس" قويامىن" دەگەن اعامىز. قاناعات ءوزى ەستىپ وتىردى. ءبارى بەرىدە، ۇلىقبەك اعامىزدىڭ "ارىلۋىنان" كەيىنگى تىلدەسۋلەر. بايقاپ تۇرساق، ءۋاليحان اعامىزعا ءبيتتىڭ قابىعىنداي وكپەمىز جوق.
تورەحان... ونىمەن ءتىپتى، وتباسىمىزبەن ارالاسامىز. دوستارىمىز دا ورتاق. بىرەر شارۋاسىن ساتىمەن شەشىپ بەردىك. وتكەندە ءبىر بوس قىزمەتكە وسى ازاماتتى الايىق دەپ باستىعىمىزدىڭ الدىنا باردىق. ەشكىم سۇراماي، وتىنبەي، ءوزىمىز ايتتىق. دەمەك، تورەحەنمەن اراداعى قاتىناسقا دا دىق تۇسپەدى. جالپى، "دىق" - ورتا ازيانىڭ زەڭبىرەگى. تۇيەگە ەكەۋدەن تەڭدەپ جۇرگەن. باياعىدا ساۋراننىڭ بيىك قورعانىن وسىنداي زەڭبىرەكپەن اتقان. بيىك قورعانعا تۇسكەن توپتىڭ /"توپ" - سنارياد/ ءىزىن "دىق" دەگەن. ماناعى "تۇنجىر" مەن مىنا "دىق" قازىرگى تىلشىلەردىڭ تىلىنە ورالا بەرمەيتىن سوزدەر عوي، شىركىن. ورالسا دا، مانىنە بويلاي بەرمەسى حاق. بۇل دا جول-جونەكەيدەگى ىلە-شالىپ كەتكەن ويلار.
ال ۇلىقبەك اعامىزدى بۇرىنعىسىنشا جاقسى كورەمىز. ءتىپتى بۇرىنعىسىنان ارتىق. ارىلا العان ازاماتتىعى ءۇشىن!!!
سوسىن... ءوزىمىزدىڭ ەسىمىزدەن الدەقاشان شىعىپ كەتكەن سىيلىقتى الساق قازىرگى قالپىمىز ساقتالماس پا ەدى دەيمىز. الدە بولدىق-تولدىق دەپ توقىراپ تۇرار ما ەدىك، الدە بۋىمىزعا ءپىسىپ، بىردەڭەنى بۇلدىرەر مە ەدىك. ارينە، باسقا تاراپتاعى اڭگىمە. بۇل سوزدەردى ءبىز دە ارىلۋ ءۇشىن جازدىق.
2013 جىلعى 10 قىركۇيەك. ساعات 20 00.
قاينار ولجاي
