Tómende on bir jyl burynǵy jazbamyz. Basty keıipkeri - búgin mereıli 70 jasqa tolǵan Ulyqbek aǵamyz. Arasynda taǵy birer tanymal kisiler bar. Bárine kózqarasymyz áli baıaǵydaı.
Alǵash "arylý" degen sózdi kitaptyń muqabasynan kórdik. Lev Tolstoı. Bizdiń klassık aýdarmashy ákelerimiz qapysyz aýdaryp ketken roman edi. Ekinshi ret Áljappar Ábishevtiń estelik kitabynan oqydyq. Áýezov pen Músirepovtiń arylýy. Eki alyptyń bir-birine buǵan deıingi ishte júrgen ókpesi men kúdigin aıtyp, tazaryp shyǵýy. Áljekeńniń Mádı týraly úsh júz bettik romanynan góri osy úsh bettik arylý týraly jazǵany jadyda qalypty.
Úshinshi ret "arylý" óz aldymyzdan shyqty. Onda Taldyqorǵan qalasyndaǵy qonaq úıde azdap qyzǵan tórt-bes aqynnyń ortasynda qalǵanbyz. Ishindegi Ulyqbek Esdáýlet sytyla bergen bizge "qala turshy" degen. Talantyna tabynatyn, kisiligine tánti bolatyn aǵamyz. Aqynnyń jıyrma jasynda jazǵan "Altybaqan" sııaqty óleńindegi "Barady basym aınalyp, baqyttan ba eken, kim bilsin" degen tarmaqtary on alty jasymyzdan beri qulaqta. Baqyttan basy aınala bergeı dep tilep kelemiz sodan beri. "Ósken eli - Óskemeni" týraly sol albyrt óleńderiniń birinde "Sapardan qaıtqan tyrnalar tanymaı qalsa keshirim" degen de osy aǵamyz. Jap-jas kezinde "keshirim" sózi aýzyna túsken kisiligi qandaı.
Beridegi bir óleńinde ózin "tas tunjyrǵa" teńegende taǵy amalsyz tańdaı qaqqanbyz. "Tunjyr" - qazirgi qalyptasqan ádebı til boıynsha Ońtústik pen Shyǵys Azııada, Soltústik Afrıkada kezdesetin Qudaıdyń /kóbi - Býddanyń/ tutas jartastan qashalatyn alyp músini. Alǵash aınalymǵa alyp kelgen Muhtar Maǵaýın. Ol kisi de erterekte aǵylshyn jazýshysy Haggardtyń "Súleımen patshanyń kenishi" shytyrmandy romanyndaǵy úńgir ishinde turǵan Qudaılardyń qaz-qatar tas músinderin óstip "tunjyrlar" dep aýdarǵan. Keıin Maǵaýınniń "sol romandy bosqa aýdaryppyn, beker ýaqytymdy joǵalttym, onyń ornyna ózimniń kezekti kitabym shyqpaı qaldy" dep nalyǵanyn da oqyǵanbyz. Klassıkke bári jarasady, áıtpese qazaq tilinde buryn balamasy bolmaǵan tas Qudaıdy - "tunjyr" dep dál taýyp bergenine bola bir jylyn qııatyn kisi ǵoı. Hosh, sol "tunjyrdy" Ulyqbek aqynnan qaıtalap jolyqtyrǵanda has talanttar arasyndaǵy ishki uǵystyqty ańǵarǵanbyz. Tildiń órisin keńeıtýdiń tamasha mysaly emes pe, ańǵarǵanǵa.
Sonymen ózimiz syrttaı syılap kelgen aǵamyzdyń áldebir ótinishi, tapsyrmasy bar ma dep, tútin men túrli ıiske tolǵan bólmege qulypsyz qamaldyq. Jınalýynan tarqaýy qıyn aqyndardyń sońynda ekeýmiz ǵana qalǵanda Ulyqbek aǵamyz:
- Qaınar, sen meni keshirshi,- dedi. Shoshyp kettik. Basqa kez-kelgen sózdi kútsek te, jasy men ataǵy úlken aǵanyń "keshirshi" deýin kútpegenbiz.
- O ne degenińiz. Siz keshirim suraıtyndaı eshteńe bolǵan joq.
- Sen maǵan "keshirdim" de, ne bolǵanyn sosyn estısiń.
- Aǵa, olaı qınamańyzshy. Inilik erkelikpen biz birdeńe búldirmesek, siz eshqashan keshirim suraıtyndaı eshteńe jasaǵan joqsyz.
- Sen aldymen meni keshirdim de.
Ulyqbek Esdáýletov jýrfaktaǵy besinshi kýrsta oqyp júrgende biz birinshi kýrsqa túskenbiz. Sodan bergi barlyq oqıǵalar sanamyzdan bir sátte tizbektelip ótti. Bul kisi kishireıip keshirim suraıtyndaı túk bolmaǵan.
- Joq aǵa...
- Joq inim, sen meni keshirdim de...
Amal joq:
- Ulyqbek aǵa, aramyzda siz keshirim suraıtyndaı eshteńe bolmaǵan. Sonda da sizdi keshirdik,- dedik.
Aǵamyzdyń jany jadyrady. Keń qushaǵyna aldy. Boıy shynnan jeńildegenin baıqadyq.
- Onda, meni keshirseń, ne bolǵanyn tyńda.
Tyńdadyq. Sonaý sekseninshi jyldar ortasyndaǵy oqıǵa eken. Biz ol kezde "Lenınshil jas" degen gazettiń Qaraǵandy, Jezqazǵan jáne elınograd oblystaryndaǵy óz tilshisi edik. Burqyratyp jazyp jatqan jalyndy kezimiz. Sol tusta bizdi Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵyna usynypty. Ózimizdiń esimizde joq jáıt. Álde syrtymyzdan usynylyp múlde estimedik, álde keıingi oqıǵalardyń qumyna kómilip, sanadan umyt bolǵan.
- Sol tusta men syılyqty beretin komıssııaǵa múshe edim,- dep sózdi sabaqtady Ulyqbek aǵa. - Eń sońǵy irikteýde eki jýrnalıst qaldyńdar. Sen jáne Tórehan Danııarov. Daýys berý bastalar aldynda seniń sol kezdegi bastyǵyń "Lenınshil jastyń" redaktory Ýálıhan Qalıjanov: "daýysyńdy Qaınarǵa emes, Tórehanǵa ber" dep ótindi. Daýys berý bastalǵanda, tórt te tórt bolyp turǵanda men sońǵy toǵyzynshy daýysty Ýákeńniń sol suraýymen Tórehanǵa berip edim. Sóıtip álgi jigit laýreat atandy. Sol jolǵy qatelegimdi keıin bilip, ishime syımaı júrgen. Mine, sen búgin meni keshirdiń.
- Keshirdim,- dedik ishimiz eljirep. Shynymen keshirip edik.
...Osy áńgimeden keıin Ýálıhan aǵamyzdy birneshe ret efırge shyǵardyq. Eki márte tikeleı telefon shaldyq. Qyzmetimen quttyqtadyq. Talantty aqyn Qanaǵat Ábilqaıyrdyń úıindegi kelinniń memlekettik emtıhan ba, dıplom jumysy ma, birdeńesine "bes" qoıýyn da suradyq. "Shynnan kelin be, onda "bes" qoıamyn" degen aǵamyz. Qanaǵat ózi estip otyrdy. Bári beride, Ulyqbek aǵamyzdyń "arylýynan" keıingi tildesýler. Baıqap tursaq, Ýálıhan aǵamyzǵa bıttiń qabyǵyndaı ókpemiz joq.
Tórehan... Onymen tipti, otbasymyzben aralasamyz. Dostarymyz da ortaq. Birer sharýasyn sátimen sheship berdik. Ótkende bir bos qyzmetke osy azamatty alaıyq dep bastyǵymyzdyń aldyna bardyq. Eshkim suramaı, ótinbeı, ózimiz aıttyq. Demek, Tórehenmen aradaǵy qatynasqa da dyq túspedi. Jalpy, "dyq" - Orta Azııanyń zeńbiregi. Túıege ekeýden teńdep júrgen. Baıaǵyda Saýrannyń bıik qorǵanyn osyndaı zeńbirekpen atqan. Bıik qorǵanǵa túsken toptyń /"top" - snarıad/ izin "dyq" degen. Manaǵy "tunjyr" men myna "dyq" qazirgi tilshilerdiń tiline orala bermeıtin sózder ǵoı, shirkin. Oralsa da, mánine boılaı bermesi haq. Bul da jol-jónekeıdegi ile-shalyp ketken oılar.
Al Ulyqbek aǵamyzdy burynǵysynsha jaqsy kóremiz. Tipti burynǵysynan artyq. Aryla alǵan azamattyǵy úshin!!!
Sosyn... ózimizdiń esimizden áldeqashan shyǵyp ketken syılyqty alsaq qazirgi qalpymyz saqtalmas pa edi deımiz. Álde boldyq-toldyq dep toqyrap turar ma edik, álde býymyzǵa pisip, birdeńeni búldirer me edik. Árıne, basqa taraptaǵy áńgime. Bul sózderdi biz de arylý úshin jazdyq.
2013 jylǵy 10 qyrkúıek. Saǵat 20 00.
Qaınar Oljaı
