"اتاجۇرت ەرىكتىلەرى" ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ۇستىنەن قوزعالعان ءىستى الماتى سوتىنىڭ قاراۋىنا جىبەردى. ءبىر قىزىعى الماتىدان استاناعا كۇشتەپ اكەلىنگەن ازاماتتىڭ تالاپ-تىلەگى بۇعان دەيىن قاناعاتتاندىرىلماي كەلگەن بولاتىن. جالپى بۇل ىستە جۇرتتىڭ تاڭدانىسىن تۋدىراتىن قىزىق جايتتەر جەتەرلىك. ناقتىراق ايتساق، زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ءبىر شوعىرى سەرىكجان ءبىلاشتى «الاياق» دەپ ايىپتاسا، ەندىگى توپ ونى «قاھارمان» دەپ باعالايدى. شىن مانىسىندە، سەرىكجان ءبىلاش قاھارمان با، جوق الدە الاياق پا؟
قىتايداعى از ۇلتتارعا جاسالعان قىسىم ماسەلەسىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كوتەرگەن ازاماتتىڭ ءتورت ايدان بەرى ەلوردادا ۇيقاماقتا وتىرعانى بەلگىلى. تەرگەۋ ورىندارى وعان قىلمىستىق كودەكستىڭ "الەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ناسiلدiك، تەكتىك-توپتىق نەمەسە دiني الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ" بابى بويىنشا (174-باپتىڭ 1-بولىگى) ايىپ تاققان. الماتىداعى قوناق ۇيلەردىڭ بىرىنەن قاماۋعا الىنىپ، ەلورداعا جەتكىزىلگەن سەرىكجان ءبىلاش ءاۋ باستا تەرگەۋ يزولياتورىنا قامالعان بولاتىن. الايدا، ونى كەيىننەن ۇيقاماققا اۋىستىردى. بۇعان دەيىن ول وتباسىنىڭ الماتىدا تۇراتىنىن ايتىپ، ءوزىن قولحاتپەن بوساتۋدى نەمەسە ۇيقاماقتى الماتىعا اۋىستىرۋدى سۇراعان ەدى. بۇگىن سوت بۇعان دەيىن قاناعاتتاندىرماي كەلگەن ازاماتتىڭ ءىسىن وڭىنان شەشىپ بەردى.
شىنى كەرەك، الەۋمەتتىك جەلىدە سەرىكجان ءبىلاش تۋرالى قاراما-قايشى اقپارات وتە كوپ. ءبىر توپ سەرىكجان ءبىلاشتى "قىتايداعى قازاقتاردىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى الەمگە تاراتقان قۇقىق قورعاۋشى" دەپ اتاسا، ال سىنشىلار ونى "پەكيننىڭ مۇددەسىنە استىرتىن جۇمىس ىستەيدى" دەپ ايىپتايدى. مىسالى مۇحتار شاحانوۆ، ايدوس سارىم، ابزال قۇسپان باستاعان ازاماتتار ونى ءىس-ارەكەتتەرىنە قارسى. الايدا قۋاندىق شاماقايۇلى، مارات توقاشباەۆ باستاعان ءبىر توپ ازاماتتار سەرىكجان ءبىلاشتى سۇتتەن اق، سۋدان تازا ازامات دەپ ەسەپتەيدى. بەلگىلى جۋرناليست مارات ءبايدىلداۇلىنىڭ ايتۋىنشا، سەرىكجان ءبىلاشتى ايىپتاۋشىلار قىتايشىل ازاماتتار.
– سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ۇلتشىل ازامات ەكەنىن ونىڭ ءىس-ارەكەتىنە قاراپ تانىپ بىلۋگە بولادى. ءوز-ءوزىمدى كورسەتەيىن دەپ ەمەس، شىن مانىسىندە ول ۇلتقا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازامات. شىنى كەرەك، سەرىكجانعا قاتىستى قوعامدا ءارتۇرلى اڭگىمەلەر ايتىلىپ جاتادى. الايدا مەن وعان قارسى جۇمىس جاساپ جۇرگەندەردى قىتايشىلدار دەپ اتايمىن. قىتايشىلدار سەرىكجانعا كۇيە جاعىپ، ونىڭ بەدەلىن تۇسىرۋگە ۇمتىلىپ جاتىر. سوندىقتان دا مەن ولارعا ۇنەمى تويتارىس بەرىپ كەلەمىن. ال ەندى سەرىكجاننىڭ الەم الدىنداعى ەڭ ۇلكەن ۇلى ەڭبەگى – قىتايدىڭ سانى از ۇلتتارعا جاساپ وتىرعان گەنوتسيدىن اشكەرلەپ، جاھان ەلدەرىنە جەتكىزدى. قىتايداعى از ۇلتتاردىڭ باسىنداعى قيىن جاعدايدى بۇۇ دەيىن ناقتى دەرەكپەن جەتكىزىپ، ۇلكەن ءىس تىندىردى. تۇتقىندا جاتقان ازاماتتاردىڭ سۋرەتتەرىمەن بىرگە بەينەتاسپالارىن جاريالاپ، ولاردىڭ بوساپ شىعۋىنا زور ۇلەس قوستى، – دەيدى ول.
ءبىزدىڭ ەلدە ۇلتتىق باعىتتا جۇمىس جاسايتىن ۇيىمدار قارجى جاعىنان قىسىلىپ جاتادى. ال سەرىكجان ءبىلاش باسقاراتىن ۇيىم رەستوراندا داستارحان جايىپ، ۇلكەن ماشتابتا جۇمىس جاسادى. وسى رەتتە «اتاجۇرت ەرىكتىلەرى» ۇيىمى قارجىنى قايدان الادى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.
– شەت ەلدە تۇراتىن ءومىرحان التىن سەكىلدى ازاماتتار ءبالانباي مىڭ ەۆرو الىپ كەلىپ، قيىندىق كورىپ وتىرعان ازاماتتارعا كومەكتەستى. شەت ەلدەگى قانداستارىمىزدى ايتپاعاندا، ءبىز وزىمىزدە كومەگىمىزدى جاساۋعا دايىنبىز. الماتىدا اراق ىشپەيتىن، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولىپ جۇرگەن ازاماتتار تابىسىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن ۇيىمنىڭ جۇمىسىنا اۋداردى. بۇل جەردە قحر مەن قازاق ۇكىمەتى ءبىر تيىن ءبولىپ وتىرعان جوق. «اتاجۇرت ەرىكتىلەرى» ۇيىمى حالىقتىڭ اقشاسىنىڭ ارقاسىندا جۇمىس جاساپ جاتىر. بۇعان ەشقاندايدا كۇمان كەلتىرۋگە بولمايدى. شىنى كەرەك ۇيىمنىڭ جۇمىسىن جۇرگىزۋگە كوپ تە قارجى كەرەك ەمەس. ەلدەن جينالعان قارجىنى قيىندىق كورىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ بالالارىنا تاراتىپ بەرىپ وتىر. ولار وزدەرىنە ايلىق الىپ وتىرعان جوق. ءجۇرىپ تۇرۋىنا كەتەتىن اقشانى وزدەرىنىڭ قالتالارىنان شىعارىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە كاسىپكەر ازاماتتار بولعاندىقتان قارجى جاعىنان قيىندىق جوق. سوندىقتان «بۇلار اقشانى قايدان تاۋىپ وتىر؟» دەپ ولارعا قارا كۇيە جاعۋعا بولمايدى، – دەي دى جۋرناليست.
ارينە قىتايداعى قازاقتاردىڭ ماسەلەسى وتە وزەكتى ماسەلە. الايدا، «اتاجۇرت ەرىكتىلەرىنىڭ» جەتەكشىسى سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ىسىندە كۇماندى تۇستار جەتەرلىك. اتالعان ۇيىم قىتايدا قىسىم كورىپ وتىرعان قازاقتان وزگە ۇيعىر مەن قىرعىزدىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا كۇش سالىپ وتىر. سەرىكجاندى سىناۋشىلار ونىڭ شەت ەلدە تۇراتىن ۇيعىر ساياساتكەرى ءرابيا قادىردان اقشا الىپ جۇمىس جاساپ جاتقانىن ايتادى. ەگەر بۇل ايىپ راس بولسا، قازاق ۇكىمەتىنىڭ سەرىكجان ءبىلاشتى جاۋاپقا تارتۋى ورىندى. ويتكەنى قىتايمەن ۇزىن-سونار شەكاراسى بار قازاقستان ءۇشىن قازاقتان بولەك ۇيعىردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ وتە قاۋىپتى. ءتىپتى شەكاراسى تۇيىسپەيتىن تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ ءوزى شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنداعى ەتنيكالىق توپتاردىڭ بارلىعى باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن مالىمدەدى. بۇل ءبىر.
ەكىنشىدەن، كەزىندە اتاتۇرىكتىڭ ءوزى مۇستافا شوقايدىڭ «جاس تۇركىستان» جۋرنالىن رەسەيدىڭ قىسىمىنان ساقتانىپ، ەلگە كىرگىزۋگە تيىم سالعان. سەبەبى، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا لەنين اتاتۇرىككە قولداۋ كورسەتىپ، تۇركيانىڭ اياقتان تۇرۋىنا ىقپال ەتتى. شىن مانىسىندە تۇركيانىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن اتاتۇرىك رەسەيدىڭ دەگەنىنە كونۋگە ءماجبۇر بولدى. ال تاۋەلسىزدىك العانىنا 100 جىلعا جۋىقتاعان بۇگىنگى تۇركيا قىتايدىڭ ۇيعىرعا جاساپ وتىرعان قىسىمىن نە ءۇشىن قولداپ وتىر؟ شەكاراسى تۇيىسپەيتىن ءارى ەكونوميكاسى مىقتى مەملەكەتتىڭ ءوزى قىتايدىڭ تۇركى حالىقتارىنا دەگەن قىسىمىنا «بۇ قالاي؟» دەي الماي وتىر. ەندەشە تاۋەلسىزدىك العانىنا 30 جىل تولماعان ءارى مىڭداعان شاقىرىم شەكاراسى تۇيىسەتىن مەملەكەتتىڭ بايىپتى بولعانى ءجون.
ءبىر قىزىعى قاراپايىم حالىققا دۇرىس باعىت-باعدار بەرۋگە ءتيىس ازاماتتاردىڭ ءوزى اداسىپ، سەرىكجان ءبىلاشتى قاھارمان ساناپ ءجۇر. وسىندايدا احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «قازاقتىڭ باس ادامدارى! اۋەلى سەندەر اداسپاڭدار: اداسپاس ءۇشىن اقىلداسىپ، ويلانىپ، ىنتىماقپەن ءىس ەتىڭدەر!» دەگەن ءسوزى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى.
سەرىك جولداسباي
