"اقيقاتىن ايتىپ، بەرەكەگە كەلەيىك" دەپ ات قويىپ، ايدار تاققان القالى جيىن ءوتتى. جيىننىڭ باستى ماقساتى جەكە-جەكە جۇمىس جاساپ جۇرگەن قوعامدىق ۇيىمدار مەن قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ باسىن قوسۋ بولاتىن. جۇدىرىقتاي جۇمىلساق الىنبايتىن قامال جوق دەپ جيىندى ۇيىمداستىرۋشىلار دا باسىندا اتاپ كەتتى. القالى وتىرىسقا سوۆەت-حان عابباسوۆ، سەرىك ساپارعالي، احمەتبەك ءنۇرسيلا، ەركىن راقىشەۆ، زىكىريا جانداربەك، قىدىرالى وراز سەكىلدى بەلگىلى قوعام بەلسەندىلەرى قاتىستى. جينالىستاعى سويلەگەن ادامداردىڭ سوزىنەن كىشىگىرىم رەپورتاج ۇسىنامىز. سويلەگەن كىسىلەردىڭ سوزدەرىن ىقشامداپ، قاز-قالپىندا ۇسىنىپ وتىرمىز.
ءبىرىنشى بولىپ ءسوزدى پروفەسسور سوۆەت حان عابباسوۆقا بەردى. "مەن بيىل سەكسەننىڭ ۇستىنە شىقتىم. كوپتى كوردىم. ادامدى وزگەرتپەي قوعامدى وزگەرتە المايسىڭ. سوندىقتان بىرىگەيىك دەگەن ۇسىنىستارىڭدى قولدايمىن" دەدى.
"ازات" قوزعالىسىنىڭ سوڭعى توراعاسى تولەۋبەك سەيتقالي «بيلىك ءوزىنىڭ ۇرلاعان جىرلاعاندارىن ساقتاۋ ءۇشىن حالىقتىڭ ىشىنەن قولدان جاسالعان ۇلتشىل پاتريوتتاردى شىعارىپ جاتىر. حالىقتى ءبولۋ ءۇشىن. سوندىقتان ساق بولايىق جىگىتتەر».
الىستان ات ارىتىپ كەلگەن زىكىريا جانداربەك «مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسى بولماعاندىقتان، ءبىرىمىز ساليافيت، ءبىرىمىز سوپى، ءبىرىمىز كريشنايت بولىپ ءبولىنىپ كەتتىك. توقسانىنشى جىلدارى قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىز قانداي ءبىلىمدى ەدى؟ قازىر سوڭعى كەزدە كەلگەندەر ەكىگە ءبولىنىپ ەل اراسىنا جىك سالا باستادى. سويتسەم، ماسەلەنىڭ توركىنى ءدىني الاۋىزدىقتا ەكەن. ونى باستاعان سەرىكجان ءبىلاش. سەرىكجان ءبىلاش قازاقتان دۇڭگەندى دە، ۇيعىردى دا ارتىق قويادى. سەرىكجاننىڭ ايتۋىنشا، قازاقتىڭ تىلەگى قابىل بولمايدى ەكەن. سەبەبى، قازاق سالت ءداستۇردى ۇستايمىن دەپ اللاعا شيرك قوسادى. قىتايعا قارسى جيھاد ۇيىمداستىرامىز دەپ قارۋ الىپ تاۋعا شىققانداردى قىتايلار ەكسترەميست رەتىندە اتىپ، جاۋىپ تاستادى. سەرىكجان قىتايدا كوپ جىلدار جارقىن جەتى بولىپ ءجۇردى. سول جارقىن جەتىنىڭ ۋاعىزىن تىڭداعاندار تۇرمەگە وتىرادى ەكەن دە، جارقىن جەتى امان جۇرەدى. قىتايدا مىنانداي ءادىس بار ەكەن، ەگىندەگى قۇرت قۇمىرسقالاردى قۇرتۋ ءۇشىن تۇندە شام جاعىپ قويادى ەكەن. شامعا ۇيمەلەگەن زياندى جاندىكتەردى ۋلاپ، قۇرتادى ەكەن. سەرىكجان دا تۋرا سونداي، ول قىتايدىڭ چەرنىي لامپاسى.
قازىر الەمدە گەوساياساتتى بولىسە الماي جاتىر. قىتايىڭ دا، رەسەيىڭ دە، اقش-ىڭ دا. مەن سەرىكجاندى سىرتتان كەلگەن ارنايى ادام دەپ ، ەسەپتەيمىن. مىسالى، امەريكاداعى بۋنين قىرعىزستانعا كەلگەن سايىن قىرعىزدار قىتايعا قارسى كوتەرىلەدى. اياعىندا نە بولدى؟ قىتاي قىرعىزستانعا اسكەر كىرگىزدى. بۇل جاعداي بىزدە قايتالانباسىنا كىم كەپىل؟".
زىكىريا جانداربەكتىڭ وسى سوزىنەن كەيىن پىكىر تالاس ءورشىپ جۇرە بەردى. سەرىكجاننىڭ وكىلى رەتىندە كەلگەن باقىتجان جاسۇزاقۇلى «سەرىكجان ءبىلاش قىتايداعى قازاقتىڭ جاعدايىن الەمگە جەتكىزگەن ادام. مەن ءۇشىن ول اقيقاتتىڭ جارشىسى. سەرىكجان ءۇشىن توبەلەسۋگە دە دايىنمىن" دەپ سالدى.
وعان سەرىك ساپارعالي "سەرىكجان 2018 جىلى قىتايدا بەس ءجۇز مىڭ قازاق قاماۋدا وتىر دەدى. مەن ونى اقشتىڭ سايتتارىنان وقىدىم دەيدى. سوندا اقيقاتتىڭ جارشىسى سەرىكجان با؟ اقشتىڭ سايتتارى ما؟" دەگەن قارسى سۇراق قويدى.
رەسمي تىركەلگەن «اتاجۇرت ەرىكتىلەرى» ۇيىمىنىڭ توراعاسى ەربول داۋلەتبەك «ۇلتتىڭ ۇلى جۇگىن كوتەرەمىز دەسەك، بىرلىكتە بولۋىمىز كەرەك. 2017 جىلى قىتايدىڭ قىسىمى باستالدى. ءبىز سول قىسىمعا قارسى تۇرۋ ءۇشىن ۆاتساپ جەلىسى ارقىلى تانىسىپ، اتاجۇرت ۇيىمىن قۇردىق. كەيىن كەلىپ سوعان سەرىكجان ءبىلاش قوسىلدى. سەرىكجاننىڭ قىتايعا قارسى شىققان ەڭبەگىن دە ۇمىتۋعا بولمايدى. سەرىكجاننىڭ ءوزى قانشا ادامدى جامانداسا، سەرىكجاننىڭ ءوزىن سونشا ادام جامانداپ جاتىر.
ءبىرىمىزدىڭ ەتەگىنەن ءبىرىمىزدى تارتپاي ، ءبىر ءبىرىمىزدى قولداپ جۇرەيىك. سەرىكجانعا دا، بارىمىزگە حالىق ءوز باعاسىن بەرەدى".
سەرىك بوقان «قىتايداعى قازاقتى جانىشتاۋ سەرىكجاننان باستالعان جوق. بۇل اقىلعا قونبايدى. ەربولدىڭ ۇيعىردى كوشىرىپ الايىق دەپ ايتتى دەپ ايىپتاۋ دۇرىس ەمەس. ءبىز ءۇش جىل بويى سەرىكجاندى قولداپ كەلدىك. سوڭعى كەزدەرى ونىڭ تاپسىرمامەن جۇرگەنىن بىلدىك".
حالىقارالىق "اتاجۇرت جاستارى" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى قىدىرالى وراز «بار بالە اتاجۇرتتىڭ سەنى قۇرعانىنان كەيىن باستالدى دەيدى. سەرىكجاندى اكەلگەن سەن دەيدى. مەن وسى جيىنعا سەرىكجاندى دا شاقىرعانمىن. 2016 جىلى قىركۇيەكتە اتاجۇرت دەگەن ۇيىم قۇردىق. سەبەبى، سول جىلى تامىز ايىندا قىتايعا جانا باسشى كەلدى. ول كەلگەن بەتتە پاسپورتقا ۇلتى جازىلمايدى دەدى. ءبىز سودان قورىقتىق. 2020 جىلعا دەيىن جارتى قازاقتى بولماسا دا ءبىرازىن كوشىرىپ الايىق دەپ "كوش" دەگەن توپتار قۇردىق. اتاجۇرتتىڭ باستى ماقساتى قازاقتى كوشىرۋ بولدى. 2017 جىلى مامىردا پرەزيدەنتكە ۇندەۋ جاسادى.
مەن سەرىكجانعا اشىق ۇندەۋ جاسايىقدەگەندە " مەن اشىققا شىقپايمىن، اشىققا شىقپايمىن" دەيتىن. مەن سەرىكجاننىڭ فوتوسىن ۆاتساپقا تاراتىپ ەدىم، ءبارى شۋلادى. جارقىن جەتى وسى ەكەن عوي دەپ.
تۇركيانىڭ پارلامەنتىنە ءتۇبى ءبىر تۇرىك باۋىرلارىڭدى قۇتقارىڭدار دەپ، تانىس اپايىم ارقىلى شىقتىم.
2018 جىلى بىزگە رەيتەرس اگەنتتىگى مەن فرانتسسپرەسستىڭ تىلشىلەرى كەلدى. سەرىكجان ءبىلاش ايتادى، مەن الەمگە تاراتتىم دەيدى. الەمگە قازاقتىڭ ماسەلەسىن ءبىز جەتكىزگەن جوقپىز، شەت ەلدەن وزدەرى كەلگەن جۋرناليستەر جەتكىزدى. جاڭاعى رەيتەر اگەنتتىگى مەن فرانتسپرەسستىڭ ارقاسىندا.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا باراتىن كەزدە سەرىكجان تەلەفونىن المادى. فرانتسيادان ءتىلشى كەلدى دەپ زۆونداپ ەدىم قايتادان زۆونداپ تۇر. قاز جارتى ساعاتتا كەلەم دەدى. ءومىرحان اعا جەنەۆاداعى بۇۇ بەسىنشى قاراشاداعى ءبىرىنشى جينالىسىنا شاقىرىپ جاتىر دەپ حابارلاستى. ءبىزدىڭ بيلەتىمىز التىسى كۇنى بولاتىن. جەنەۆادا بۇۇ-نىڭ جيىنى بەسى كۇنى بولاتىن. سالىپ ۇرىپ، گەرمانيا ەلشىلىگىنە باردىق. ولار جاعدايمىىزدى ءتۇسىنىپ، ءبارىن رەتتەپ بەردى.
بۇۇ-داعىلار شىڭجاڭدا ۇيعىرلار عانا تۇرادى ەكەن دەپ ويلايدى ەكەن. مەن مىڭ سەگىز ءجۇز الپىس ءتورتىنشى جىلعى ەسكى كارتانى كورسەتتىم. ءسويتىپ، قىتايداعى قازاق ماسەلەسى بۇۇ-دا كوتەرىلدى. سونىڭ سەبەبى شىعار، قامالعان قانداستارىمىزدى بوساتا باستادى.
سايراگۇلدىڭ ماسەلەسىندە كوبى ايتادى، قازاقستان ءبىر قىزعا پانا بولا المادى دەيدى. ءبىز بۇۇ ءار مەملەكەتىنەن سايراگۇلگە بوسقىن مارتەبەسىن سۇرادىق. نەگىزى، سايراگۇلدى قىتايدان الىپ قالعان قازاقستان ۇكىمەتى بولاتىن.
2018 جىلدىڭ ون التىنشى قاراشاسىندا سەرىكجاندى اتاجۇرتتىڭ توراعاسى قىلىپ سايلادى.
بىزگە ۇيعىرلار دا كەلە باستادى. بىراق، ءبىز ولارمەن جۇمىس ىستەۋدەن باس تارتتىق. سەبەبى، شىعىس تۇركىستان ۇيىمى تەرروريستتىك ۇيىم بولىپ تانىلعان ەدى. ۇيعىر ماسەلەسىن كوتەرۋ ءبىزدىڭ جارعىمىزعا سايكەس كەلمەيتىن. ءبىز ەكى جىل بويى ءبىر دە ءبىر ۇيعىردى قابىلدامادىق. سەرىكجان تىزگىندى الا سالىسىمەن ۇيعىرلاردىڭ ارىزدارىن دا قابىلداي باستادى. مەن بولدى دەدىم دە اتاجۇرتتان كەتتىم. اتاجۇرتتان كەتەردەن ءبىر جىل بۇرىن قىتاي زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇرايىق دەپ سەرىكجاندى ەرتىپ مۇرات اۋەزوۆكە باردىم.
اتاجۇرتتان كەتەتىن كەزدە ءبارىنىڭ باسىن جيىپ، قىتاي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا كەتەتىنىمدى، اتاجۇرتتان كەتەتىنىمدى ايتتىم.
ءبىز اتاجۇرت جاستارى دەگەن قوزعالىس قۇرىپ، قىتايداعى جاستاردى قازاقستانعا وقۋعا اكەلىپ جاتىرمىز.
ءبىزدىڭ جارعىمىزدا ۇيعىرلارمەن ارالاسپايمىز، ولاردىڭ ءوز ۇيىمدارى بار، سولارمەن جۇمىس ىستەسىن. سوسىن، دىني ادامدارمەن جالپى، ءدىن ماسەلەسىمەن اينالىسپايمىز دەدىك".
قوعام بەلسەندىسى سەرىك ساپارعالي سەرىكجان ءبىلاش شىعىس قازاقستاننىڭ جەرىنە قىتايدىڭ كاسىپكەرلەرىن كىرگىزدى دەپ ايىپتاپ، ۆيدەو سۋرەت دالەلدەر ۇسىندى.
ەركىن راقىشەۆ «قىتايداعى قانداس باۋىرلارىمىز لاگەرلەردە زارداپ شەگىپ جاتىر. سايراگۇل ءوزى لاگەردە ىستەگەن ادام عوي. جيىرما ءتورت ساعات كومەكتەسىڭىزدەر دەگەن جىلاۋ مەن ايعاي ەستىلىپ تۇرادى دەگەن بولاتىن. ال ءبىز مىنا جاقتا نە ىستەپ ءجۇرمىز؟ ءبىر ءبىرىمىزدى قىتايشىل، يۋانعا ساتىلعان دەپ قىرىلىپ وتىرمىز. مىنداعى ورالمان قازاقتار ەكىگە ءبولىنىپ، ءبىر بىرىمەن قىرىلا باستادى. وسىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مۇحتار شاحانوۆ باستاپ، ۇكىمەتكە شاعىم جازدى. مەن سەرىكجاندى ءبىر كىسىدەي قولداعان اداممىن. ارتىق سويلەگەن كەزدە وزىنە دە ايتىپ وتىردىم. سەنىڭ مىناۋىڭ دۇرىس ەمەس دەپ.
الەۋمەتتىك جەلىدەگى ءبىر ءبىرىمىزدى قارالاۋ ول قانداستارعا كومەكتەسۋ ەمەس، كەرىسىنشە قىتايعا كومەكتەسۋ».
جيىنعا كەلە الماعان عابباس قابىشۇلىنىڭ سەرىك ساپارعاليعا جازعان حاتى وقىلدى. وندا عابباس قابىشۇلى قاتەلەسىپ سەرىكجاندى قولداعانىن، ەندى مۇنداي قاتەلىك قايتالانبايتىنىن ايتقان. حاتتىڭ تولىق نۇسقاسى تومەندەگى سۋرەتتە.
ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ باسىن قوسقان 7 ساعاتتىق جيىن ءبىر توقتامعا كەلە الماي تارادى. بىراق، ارقايسىسى ۇلت ءۇشىن كۇرەسىمىزدى توقتاتپايمىز دەپ كەتتى. اققۋ، شورتان ءھام شايان بولعان ۇلت پاتريوتتارىنىڭ بولاشاقتا باسى قوسىلا قويا ما ەكەن؟
وڭعار قابدەن
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
