"Aqiqatyn aityp, berekege keleiık" dep at qoiyp, aidar taqqan alqaly jiyn öttı. Jiynnyŋ basty maqsaty jeke-jeke jūmys jasap jürgen qoǧamdyq ūiymdar men qoǧam belsendılerınıŋ basyn qosu bolatyn. Jūdyryqtai jūmylsaq alynbaityn qamal joq dep jiyndy ūiymdastyruşylar da basynda atap kettı. Alqaly otyrysqa Sovet-Han Ǧabbasov, Serık Saparǧali, Ahmetbek Nūrsilä, Erkın Raqyşev, Zıkıriia Jandarbek, Qydyrälı Oraz sekıldı belgılı qoǧam belsendılerı qatysty. Jinalystaǧy söilegen adamdardyŋ sözınen kışıgırım reportaj ūsynamyz. Söilegen kısılerdıŋ sözderın yqşamdap, qaz-qalpynda ūsynyp otyrmyz.
Bırınşı bolyp sözdı professor Sovet han Ǧabbasovqa berdı. "Men biyl seksennıŋ üstıne şyqtym. Köptı kördım. Adamdy özgertpei qoǧamdy özgerte almaisyŋ. Sondyqtan bırıgeiık degen ūsynystaryŋdy qoldaimyn" dedı.
"Azat" qozǧalysynyŋ soŋǧy töraǧasy Töleubek Seitqali «Bilık özınıŋ ūrlaǧan jyrlaǧandaryn saqtau üşın halyqtyŋ ışınen qoldan jasalǧan ūltşyl patriottardy şyǧaryp jatyr. Halyqty bölu üşın. Sondyqtan saq bolaiyq jıgıtter».
Alystan at arytyp kelgen Zıkıriia Jandarbek «Memlekettıŋ ideologiiasy bolmaǧandyqtan, bırımız saliafit, bırımız sopy, bırımız krişnait bolyp bölınıp kettık. Toqsanynşy jyldary Qytaidan kelgen qandastarymyz qandai bılımdı edı? Qazır soŋǧy kezde kelgender ekıge bölınıp el arasyna jık sala bastady. Söitsem, mäselenıŋ törkını dıni alauyzdyqta eken. Ony bastaǧan Serıkjan Bıläş. Serıkjan Bıläş qazaqtan düŋgendı de, ūiǧyrdy da artyq qoiady. Serıkjannyŋ aituynşa, qazaqtyŋ tılegı qabyl bolmaidy eken. Sebebı, qazaq salt dästürdı ūstaimyn dep Allaǧa şirk qosady. Qytaiǧa qarsy jihad ūiymdastyramyz dep qaru alyp tauǧa şyqqandardy qytailar ekstremist retınde atyp, jauyp tastady. Serıkjan Qytaida köp jyldar Jarqyn Jetı bolyp jürdı. Sol Jarqyn Jetınıŋ uaǧyzyn tyŋdaǧandar türmege otyrady eken de, Jarqyn Jetı aman jüredı. Qytaida mynandai ädıs bar eken, egındegı qūrt qūmyrsqalardy qūrtu üşın tünde şam jaǧyp qoiady eken. Şamǧa üimelegen ziiandy jändıkterdı ulap, qūrtady eken. Serıkjan da tura sondai, ol Qytaidyŋ chernyi lampasy.
Qazır älemde geosaiasatty bölıse almai jatyr. Qytaiyŋ da, Reseiıŋ de, AQŞ-yŋ da. Men Serıkjandy syrttan kelgen arnaiy adam dep , esepteimın. Mysaly, Amerikadaǧy Bunin Qyrǧyzstanǧa kelgen saiyn qyrǧyzdar Qytaiǧa qarsy köterıledı. Aiaǧynda ne boldy? Qytai Qyrǧyzstanǧa äsker kırgızdı. Būl jaǧdai bızde qaitalanbasyna kım kepıl?".
Zıkıriia Jandarbektıŋ osy sözınen keiın pıkır talas örşıp jüre berdı. Serıkjannyŋ ökılı retınde kelgen Baqytjan Jasūzaqūly «Serıkjan Bıläş Qytaidaǧy qazaqtyŋ jaǧdaiyn älemge jetkızgen adam. Men üşın ol aqiqattyŋ jarşysy. Serıkjan üşın töbelesuge de daiynmyn" dep saldy.
Oǧan Serık Saparǧali "Serıkjan 2018 jyly Qytaida bes jüz myŋ qazaq qamauda otyr dedı. Men ony AQŞtyŋ saittarynan oqydym deidı. Sonda aqiqattyŋ jarşysy Serıkjan ba? AQŞtyŋ saittary ma?" degen qarsy sūraq qoidy.
Resmi tırkelgen «Atajūrt erıktılerı» ūiymynyŋ töraǧasy Erbol Däuletbek «Ūlttyŋ ūly jügın köteremız desek, bırlıkte boluymyz kerek. 2017 jyly Qytaidyŋ qysymy bastaldy. Bız sol qysymǧa qarsy tūru üşın vatsap jelısı arqyly tanysyp, Atajūrt ūiymyn qūrdyq. Keiın kelıp soǧan Serıkjan Bıläş qosyldy. Serıkjannyŋ Qytaiǧa qarsy şyqqan eŋbegın de ūmytuǧa bolmaidy. Serıkjannyŋ özı qanşa adamdy jamandasa, Serıkjannyŋ özın sonşa adam jamandap jatyr.
Bırımızdıŋ etegınen bırımızdı tartpai , bır bırımızdı qoldap jüreiık. Serıkjanǧa da, bärımızge halyq öz baǧasyn beredı".
Serık Boqan «Qytaidaǧy qazaqty janyştau Serıkjannan bastalǧan joq. Būl aqylǧa qonbaidy. Erboldyŋ Ūiǧyrdy köşırıp alaiyq dep aitty dep aiyptau dūrys emes. Bız üş jyl boiy Serıkjandy qoldap keldık. Soŋǧy kezderı onyŋ tapsyrmamen jürgenın bıldık".
Halyqaralyq "Atajūrt jastary" qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraǧasy Qydyrälı Oraz «Bar bäle Atajūrttyŋ senı qūrǧanynan keiın bastaldy deidı. Serıkjandy äkelgen sen deidı. Men osy jiynǧa Serıkjandy da şaqyrǧanmyn. 2016 jyly qyrküiekte Atajūrt degen ūiym qūrdyq. Sebebı, sol jyly tamyz aiynda Qytaiǧa jana basşy keldı. Ol kelgen bette pasportqa ūlty jazylmaidy dedı. Bız sodan qoryqtyq. 2020 jylǧa deiın jarty qazaqty bolmasa da bırazyn köşırıp alaiyq dep "Köş" degen toptar qūrdyq. Atajūrttyŋ basty maqsaty qazaqty köşıru boldy. 2017 jyly mamyrda Prezidentke ündeu jasady.
Men Serıkjanǧa aşyq ündeu jasaiyqdegende " Men aşyqqa şyqpaimyn, aşyqqa şyqpaimyn" deitın. Men Serıkjannyŋ fotosyn vatsapqa taratyp edım, bärı şulady. Jarqyn Jetı osy eken ǧoi dep.
Türkiianyŋ Parlamentıne tübı bır türık bauyrlaryŋdy qūtqaryŋdar dep, tanys apaiym arqyly şyqtym.
2018 jyly bızge Reiters agenttıgı men Fransspresstıŋ tılşılerı keldı. Serıkjan Bıläş aitady, men älemge tarattym deidı. Älemge qazaqtyŋ mäselesın bız jetkızgen joqpyz, şet elden özderı kelgen jurnalister jetkızdı. Jaŋaǧy Reiter agenttıgı men Franspresstıŋ arqasynda.
Bırıkken Ūlttar Ūiymyna baratyn kezde Serıkjan telefonyn almady. Fransiiadan tılşı keldı dep zvondap edım qaitadan zvondap tūr. Qaz jarty saǧatta kelem dedı. Ömırhan aǧa Jenevadaǧy BŪŪ besınşı qaraşadaǧy bırınşı jinalysyna şaqyryp jatyr dep habarlasty. Bızdıŋ biletımız altysy künı bolatyn. Jenevada BŪŪ-nyŋ jiyny besı künı bolatyn. Salyp ūryp, Germaniia elşılıgıne bardyq. Olar jaǧdaimyyzdy tüsınıp, bärın rettep berdı.
BŪŪ-daǧylar Şyŋjaŋda ūiǧyrlar ǧana tūrady eken dep oilaidy eken. Men myŋ segız jüz alpys törtınşı jylǧy eskı kartany körsettım. Söitıp, Qytaidaǧy qazaq mäselesı BŪŪ-da köterıldı. Sonyŋ sebebı şyǧar, qamalǧan qandastarymyzdy bosata bastady.
Sairagüldıŋ mäselesınde köbı aitady, Qazaqstan bır qyzǧa pana bola almady deidı. Bız BŪŪ är memleketınen Sairagülge bosqyn märtebesın sūradyq. Negızı, Sairagüldı Qytaidan alyp qalǧan Qazaqstan ükımetı bolatyn.
2018 jyldyŋ on altynşy qaraşasynda Serıkjandy Atajūrttyŋ töraǧasy qylyp sailady.
Bızge ūiǧyrlar da kele bastady. Bıraq, bız olarmen jūmys ısteuden bas tarttyq. Sebebı, Şyǧys Türkıstan ūiymy terroristtık ūiym bolyp tanylǧan edı. Ūiǧyr mäselesın köteru bızdıŋ Jarǧymyzǧa säikes kelmeitın. Bız ekı jyl boiy bır de bır ūiǧyrdy qabyldamadyq. Serıkjan tızgındı ala salysymen ūiǧyrlardyŋ aryzdaryn da qabyldai bastady. Men boldy dedım de Atajūrttan kettım. Atajūrttan keterden bır jyl būryn Qytai zertteu institutyn qūraiyq dep Serıkjandy ertıp Mūrat Äuezovke bardym.
Atajūrttan ketetın kezde bärınıŋ basyn jiyp, Qytai zertteu institutyna ketetınımdı, Atajūrttan ketetınımdı aittym.
Bız atajūrt jastary degen qozǧalys qūryp, Qytaidaǧy jastardy Qazaqstanǧa oquǧa äkelıp jatyrmyz.
Bızdıŋ jarǧymyzda ūiǧyrlarmen aralaspaimyz, olardyŋ öz ūiymdary bar, solarmen jūmys ıstesın. Sosyn, dıni adamdarmen jalpy, dın mäselesımen ainalyspaimyz dedık".
Qoǧam belsendısı Serık Saparǧali Serıkjan Bıläş Şyǧys Qazaqstannyŋ jerıne Qytaidyŋ käsıpkerlerın kırgızdı dep aiyptap, video suret dälelder ūsyndy.
Erkın Raqyşev «Qytaidaǧy qandas bauyrlarymyz lagerlerde zardap şegıp jatyr. Sairagül özı lagerde ıstegen adam ǧoi. Jiyrma tört saǧat kömektesıŋızder degen jylau men aiǧai estılıp tūrady degen bolatyn. Al bız myna jaqta ne ıstep jürmız? Bır bırımızdı qytaişyl, iuanǧa satylǧan dep qyrylyp otyrmyz. Myndaǧy oralman qazaqtar ekıge bölınıp, bır bırımen qyryla bastady. Osynyŋ aldyn alu üşın Mūhtar Şahanov bastap, Ükımetke şaǧym jazdy. Men Serıkjandy bır kısıdei qoldaǧan adammyn. Artyq söilegen kezde özıne de aityp otyrdym. Senıŋ mynauyŋ dūrys emes dep.
Äleumettık jelıdegı bır bırımızdı qaralau ol qandastarǧa kömektesu emes, kerısınşe Qytaiǧa kömektesu».
Jiynǧa kele almaǧan Ǧabbas Qabyşūlynyŋ Serık Saparǧaliǧa jazǧan haty oqyldy. Onda Ǧabbas Qabyşūly qatelesıp Serıkjandy qoldaǧanyn, endı mūndai qatelık qaitalanbaitynyn aitqan. Hattyŋ tolyq nūsqasy tömendegı surette.
Ūltşyl-patriottardyŋ basyn qosqan 7 saǧattyq jiyn bır toqtamǧa kele almai tarady. Bıraq, ärqaisysy ūlt üşın küresımızdı toqtatpaimyz dep kettı. Aqqu, şortan häm şaian bolǧan ūlt patriottarynyŋ bolaşaqta basy qosyla qoia ma eken?
Ūltşyl-patriottardyŋ basyn qosqan 7 saǧattyq jiyn bır toqtamǧa kele almai tarady. Bıraq, ärqaisysy ūlt üşın küresımızdı toqtatpaimyz dep kettı. Aqqu, şortan häm şaian bolǧan ūlt patriottarynyŋ bolaşaqta basy qosyla qoia ma eken?
Oŋǧar Qabden
"Adyrna" ūlttyq portaly
