ابايدى تانۋ، ونىڭ مۇراسىن زەرتتەۋدىڭ جاڭا تالاپتارى مەن جاڭا فورمالارى، فورماتتارى قانداي بولۋى مۇمكىن؟ سۇحباتتا ماسەلەنى جاڭا قىرىنان قاراستىراتىن ۇسىنىستار ايتىلادى.
اباي مۇراسىن زەرتتەۋشى، جازۋشى،
ابايدىڭ "جيدەباي-ءبورىلى" مەملەكەتتىك مۋزەي-قورىعىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى قۋات قيىقبايمەن سۇحباتتاسىپ، حاكىمنىڭ قازىرگى قوعامداعى ءرولى، جاستار تاربيەسىندەگى ماڭىزىن جاڭادان قاراستىرۋ جايىندا اڭگىمەلەستىك.
- ابايدىڭ مۇراسىن حالىققا تانىستىرۋدا بەلسەندى قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان مۋزەي مامانىسىز. ءسىز ءۇشىن اباي كىم؟
– بۇگىندە اباي تۋرالى ايتقاندا، ونى دانىشپان، اقىل-ويدىڭ يەسى، ويشىل، ۇلى تۇلعا دەپ سيپاتتاۋ ادەتكە اينالعان. بۇل سوزدەردىڭ بارلىعى راس بولعانىمەن، كوپ جاعدايدا ءبىز وسى انىقتامالارمەن عانا شەكتەلىپ، ابايدى جاتتاندى سوزدەر ارقىلى عانا سيپاتتاپ ءجۇرمىز. ءتىپتى كەيدە سول ءوزىمىز ايتىپ وتىرعان اياۋلى سوزگە كەرەعار ءىس قىلىپ جۇرگەنىمىزدى كورگەندە ەكى ۇداي كۇيدە بولامىز. قايدا بارساق تا، كونفەرەنتسيا بولسىن، ءدارىس بولسىن، اباي تۋرالى بايانداما جاساعاندا ءبىر عانا قالىپقا ءتۇسىپ الىپ، باياعى سارىنعا سالىنىپ، قۇلاق ەتىمىزدى جەگەن سوزدەردى قايتالاپ وتىرامىز.
ال شىن مانىندە، اباي – قازاقتىڭ جانى، قازاقتىڭ ناق ءوزى. نەگە بۇلاي دەيمىز؟ اباي – ۇلتتى ۇيىستىراتىن، بار بولمىس-ءبىتىمىزدى ايعاقتايدى. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى تاڭدا «ابايدى وقۋ كەرەك»، «ابايدى تانۋ كەرەك»، «ابايدى ءتۇسىنۋ كەرەك» دەگەن سوزدەردىڭ ءوزى ۇرانعا اينالىپ كەتكەنى سونداي، شىن مانىنە، تەرەڭ ماعىناسىنا ۇڭىلە المايمىز.
ابايدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن الدىمەن ونىڭ ءومىر سۇرگەن ءداۋىرىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. نەگە اباي وسىنىڭ ءبارىن اشىنىپ ايتىپ وتىر؟ سەبەبى، ابايدىڭ زامانى – XIX عاسىر، ول كەزدە قازاق حالقى ءوزىنىڭ بولمىسىنان، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنان اجىراي باستاعان كەز ەدى. وسى جاعداي ابايدىڭ جۇرەگىنە اۋىر ءتيدى. ابايدىڭ شىعارمالارىن وقۋ ارقىلى ءبىز تەك جاقسى ادام بولۋدى عانا ەمەس، بۇكىل ۇلتتى ساقتاپ قالۋعا باعىتتالعان تەرەڭ تانىمدى كورەمىز.
مىسالى، اباي نەگە «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» دەپ كۇيىنەدى؟ مۇنىڭ استارىندا ۇلكەن سىر بار. اباي – اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ بالاسى. ءوزى دە ءتورت مارتە بولىس، ەكى مارتە بي بولعان ادام. قاراپايىم باي ەمەس، ءتورت قۇبىلاسى تەڭ جان. بىراق سوندا دا ول حالقىنىڭ قامىن جەگەن.
نەلىكتەن؟ سەبەبى اباي رەسەي پاتشالىق ۇكىمەتىنىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ، ۇلتتىق ەزگىنىڭ، ۇلتتى جويۋعا باعىتتالعان زۇلىم جۇيەنىڭ بەت-پەردەسىن كوردى، ءتۇسىندى. ابايدا اقىل-وي بولماعان بولسا، مۇنى تاني الماس ەدى. ول زامانا شىندىعىن تەرەڭ سەزىندى، ءارى سوعان قارسى رۋحاني جولمەن كۇرەستى.
اباي – تەك قازاق ادەبيەتىمەن عانا شەكتەلمەي، شىعىس ادەبيەتىنەن، باتىس ەۋروپا كلاسسيكتەرىنەن دە سۋسىنداعان. ول ءوز زامانىنىڭ بيىگىنە كوتەرىلىپ، ۇرپاعىنا تەرەڭ وي قالدىرعان.
سوندىقتان، اباي كىم دەسەك، ول – قازاقتىڭ ناق ءوزى. بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلمىز دەپ جۇرگەن ءبىز ءۇشىن اباي – قازاقتى قازاق ەتىپ ساقتاپ قالاتىن، ازاتتىقتىڭ رۋحىن وياتاتىن، تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى بولاتىن تۇرلاۋلى تۇلعا. ابايدىڭ ءسوزى – قازاقتى ساقتاپ قالاتىن كىلت. ونىڭ مۇراسى – الاشتىڭ اماناتى.
«ابايدىڭ مەرەيتويى كەزىندە “ابايتانۋشى” كوبەيەدى»
– ءبىر سۇحباتىڭىزدا ابايدى تەك مەرەيتويلار قارساڭىندا عانا ەسكە الماي، ونى كۇندەلىكتى ومىردە دە تانۋ قاجەتتىگىن اتاپ وتكەن ەدىڭىز. ال ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ — ءيا، بۇل ماسەلەدە شىندىققا تۋرا قاراعان دۇرىس. ابايدى وقۋ دەگەن بار، ال ابايدى ءتۇسىنىپ وقۋ جانە ونى ومىردە كادەگە جاراتۋ، تىرشىلىگىڭنىڭ تىنىسىنا اينالدىۋ — مۇلدە باسقا نارسە. مۋزەي قىزمەتكەرى رەتىندە نەمەسە "ابايتانۋشىمىن" دەپ ابايدى كۇندە ايتىپ جۇرۋمەن عانا ابايتانۋ عىلىمىن دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. ابايدى وقۋ دەگەنىمىز — ونى كۇندەلىكتى ءومىرىمىزدىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدىرۋ، ابايدىڭ ويلارىن ءىس جۇزىندە قولدانۋ. ءبىز، مىسالى، ابايدىڭ 170, 175, 180 جىلدىق مەرەيتويلارىندا ناۋقانشىلدىققا باسىمدىق بەرىپ كەلەمىز. "ابايدى وقىپ جاتىرمىز" دەيمىز، بىراق شىن مانىندە ءبىز كوبىنە ابايدىڭ "ولەڭىن وقىپ جاتقانداي" كەيىپ تانىتامىز. كەيدە ساحناعا شىعىپ، سۋفلەردەن قاراپ تۇرىپ، ابايدىڭ ءسوزىن جاتتاپ الىپ وقيمىز دا، سونى ناسيحاتتادىق دەپ ويلايمىز. بۇل — ءوز-ءوزىمىزدى الداۋ. شىن مانىندە ءبىز ابايدى تانىپ جاتقان جوقپىز. ابايدى تانۋ دەگەن — كۇندەلىكتى ومىردە ءادىل بولۋ، ەڭبەكقور بولۋ، ادام بولۋعا ۇمتىلۋ. مىسالى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ابايشا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ءادىل بولۋى كەرەك، ادال ەڭبەك ەتۋى ءتيىس. ءبىز، كەرىسىنشە، ابايدىڭ مەرەيتويى كەلگەن سايىن وعان ارنالعان شارالار ۇيىمداستىرىپ، جۋرنالدار مەن گازەتتەرگە ماقالا جاريالاپ قويساق، مىندەتىمىز ورىندالدى دەپ ويلايمىز. ال شىن مانىندە بۇل – ابايدى ساۋداعا سالۋ. كەيدە ءتىپتى ساۋدا دۇكەندەرىندە دە، جارنامالاردا دا ابايدىڭ ەسىمىن پايدالانىپ ءجۇرمىز. بۇل — ءبىزدىڭ ساناسىزدىعىمىزدىڭ كورىنىسى. اباي دەگەن — ۇلى ەسىم. ءبىز ونى تىم جەڭىل قولدانىپ، ابىرويىن ءتۇسىرىپ جاتىرمىز. جارنامادا، ءونىمنىڭ سىرتىندا ابايدىڭ ءبىر ءسوزىن كەلتىرسەك، ءوتىمدى بولاتىنداي كورەمىز. بۇل — دۇرىس ەمەس. ابايدى تانىتۋ ماقسات ەمەس، ءوزىمىزدى تانىتۋ ماقساتى ءبىرىنشى ورىنعا شىعىپ كەتكەن. ابايدىڭ مەرەيتويلارى كەزىندە "ابايتانۋشى" دەگەندەردىڭ سانى كۇرت كوبەيەدى. نەگە؟ سەبەبى، بۇل كەزدە اباي جايلى ءبىر-ەكى ءسوز ايتىپ، تسيتاتا كەلتىرسەڭ بولدى — سەن "ابايتانۋشى" بولىپ شىعا كەلەسىڭ. بىراق ابايتانۋشى كىم ءوزى؟ ناعىز ابايتانۋشىلار — الاش ارداقتىلارى، مۇحتار مەن قايىم سىندى عالىمدار. سوڭعى دەمى ۇزىلگەنشە اباي ءۇشىن كۇرەسىپ ادالدىعىن دا، ادامدىعىن دا تانىتتى. ءبىر عانا قايىمنىڭ ءوزى اباي ءۇشىن تەمىر تورعا دا ءتۇستى. ونىڭ «ابايدىڭ ادەبي مەكتەبى» تاقىرىبىندا قورعاعان ديسسەرتاتسياسى — عىلىمي نەگىزدەگى ناقتى ەڭبەك. قازىر اباي تۋرالى پاننەن ساباق بەرەتىن مۇعالىمدى دە "ابايتانۋشى" دەي سالامىز. بىراق ول كىسىنىڭ اباي جايلى عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگى بولماسا، ءبىز ونى قالاي ابايتانۋشى دەيمىز؟ ابايتانۋشى دەگەن — ابايعا قاتىستى ناقتى ديسسەرتاتسيالىق جۇمىس جازعان، زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ادام. بۇل — عىلىمي اتاققا يە بولۋدى تالاپ ەتەتىن مارتەبە. ءدال قازىرگى كۇنى ابايتانۋدىڭ اسقان بىلگىرى – تۇرسىن جۇرتباي دەپ بىلەمىن. ابايدىڭ قىرىق ولەڭىن جاتقا ءبىلۋ — بۇل ءبىر دەڭگەي. ال ابايدىڭ ويى مەن يدەيالارىن بۇگىنگى كۇنمەن بايلانىستىرىپ جەتكىزۋ — مۇلدە باسقا دەڭگەي. بۇل – ۇلكەن عىلىمي ءارى رۋحاني ەڭبەك. سول سەبەپتى ابايتانۋشى دەپ كىم كورىنگەندى اتاۋ — ۇلكەن قاتەلىك. وسى ۇعىمدى رەتتەمەيىنشە، ءبىز ابايدى شىن مانىندە تاني المايمىز.اكە اباي قانداي؟
– اباي - دانا، دارا، اقىن، فيلوسوف، ايتا بەرسەڭ كوپ. ال اكە اباي قانداي بولدى؟ – شىنى كەرەك، اباي — سان قىرلى تۇلعا. ونى ءبىر عانا قىرىمەن سيپاتتاۋ قيىن. بىراق اكە رەتىندەگى اباي تۋرالى ايتقاندا، ءبىز ونىڭ العاشقى قارا سوزىنەن-اق ۇلكەن وي تۇيۋىمىزگە بولادى. ول قارا ءسوزىنىڭ وزىندە بەس نەگىزگى تاقىرىپتى كوتەرەدى: مال باعۋ، ءدىن باعۋ (سوپىلىق قىلىپ ءدىن ۇستانۋ), عىلىم ىزدەۋ، ەل باعۋ جانە بالا باعۋ. وسى تاقىرىپتاردىڭ ىشىندە "بالا باعۋ" ماسەلەسىنە توقتالعان اباي: "كىم بۇل؟" دەپ ويلانىپ، قاپالانادى. بۇل — تەرەڭ وي. ويتكەنى، شىن مانىندە، اكە بولۋ — جاي عانا ءوزىڭ سۇيگەن ادامنان بالا ءسۇيىپ، ۇرپاق جالعاستىرۋ ەمەس. اكە بولۋ — ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك، تەرەڭ ءمانى بار دۇنيە. اباي وسىنى جان-جۇرەگىمەن تۇسىنگەن. ول ەلدى تاربيەلەۋدەن بۇرىن، كوپكە اقىل ايتۋدان بۇرىن، ەڭ الدىمەن — ءوز بالالارىن دۇرىس جولعا سالۋعا تىرىستى. قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا ۇلكەن ءبىر ارنا — ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى دەسەك، سول مەكتەپتىڭ باستاۋىندا ەڭ الدىمەن ابايدىڭ ءوز بالالارى تۇرعان. اباي اكە رەتىندە بالالارىنا باعىت كورسەتىپ، تاربيە بەردى. مىسالى، قۇنانبايدىڭ مىرزاسى بولىپ وسكەن، ابايدىڭ العاشقى پەرزەنتى — اقىلباي. اقىلباي باستاپقىدا «تەنتەكتەۋ» بولعانىمەن، كەيىننەن اقىلعا كەلىپ، شىعارماشىلىق دەن قويدى. ال ماعاۋيا — ابايدىڭ ەرەكشە ءۇمىت ارتقان، ماقتان تۇتقان بالاسى. "الدىمدى كىسىدەن بوساتقان قاراعىم" دەپ ابايدىڭ ءوزى ماعاۋيانى وتە جوعارى باعالاعان. ءسويتىپ، ابايدىڭ اكە رەتىندەگى تۇلعاسى — تەرەڭ، دانا، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەتىن، تاربيەلەۋشى تۇلعا بولىپ شىعادى. ول تەك وتباسىن ەمەس، ۇرپاعىن، سول ارقىلى ەلىن دە تاربيەلەپ وتىر ەمەس پە؟! اباي ءوزىنىڭ ۇلى ءابىش جايلى «جاڭا جىلدىڭ باسشىسى – ول، مەن ەسكىنىڭ ارتى ەدىم»، - دەپ اقتارىلىپ، شىن كوڭىلىنەن ءسوز قوزعايدى. بۇل ءسوزدىڭ استارىندا ۇلكەن ماعىنا جاتىر. ياعني، اكە رەتىندە اباي بالاسىنىڭ جەتىستىگىنە قۋانىپ، سوعان مەيىرلەنىپ وتىرعانىن كورەمىز. بالانىڭ جەتكەن بيىگىنە اكەنىڭ قۋانا ءبىلۋى — ۇلكەن دانالىقتىڭ بەلگىسى. جالپى، ادام بالاسى — اكە-شەشەدەن جاقسى دا، جامان دا بولىپ تۋادى. بىراق ءبارىمىزدىڭ كوكسەيتىنىمىز — جاقسى ۇرپاق تاربيەلەۋ. بۇل جولدا بىزگە كىم ۇلگى بولا الادى؟ ارينە، تاعى دا اباي. اباي — تەك اقىن، ويشىل ەمەس، ناعىز اكە، ناعىز تالىمگەر. «بۇيتپەڭدەر، سويتپەڭدەر» دەپ اقىل ايتۋمەن شەكتەلمەي، اباي ءوز ومىرىندە دە پەندەشىلىكتەن، ويسىزدىقتان ارىلۋعا تىرىسقان. ءوز بويىن تاربيەلەگەن ادام عانا وزگەنى، سونىڭ ىشىندە پەرزەنتىن تاربيەلەي الادى. ابايدىڭ اكە رەتىندەگى ۇلىلىعى دا وسىندا. ابايدىڭ كىندىگىنەن ون بالا تاراعان دەسەك، ولاردىڭ ىشىندە جاس كەزىندە شەتىنەپ كەتكەن اكىمبايدى ەسەپكە المايمىز. قالعاندارى: اقىلباي، ءابىش، ماعاۋيا، تۇراعۇل، مەكايىل، ىزكايىل جانە ءۇش قىزى — كۇلبادان، رايحان، كەنجە. بۇل بالالاردىڭ بارلىعى اكە ابايدىڭ مەيىرىمى مەن تاربيەسىن، جان جىلۋىن جۇرەكتەرىمەن سەزىندى. اباي تەك ۇلدارىن عانا ەمەس، قىزدارىن دا وقىتقان. ولارعا ەسكىشە دە، جاڭاشا دا ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك جاسادى. ءار بالاسىنىڭ بويىنان ىزگىلىك پەن بىلىمگە دەگەن ۇمتىلىستى كورۋگە تىرىستى. ەڭ الدىمەن، اباي بالالارىنىڭ بارلىعىنا ءبىلىم بەرۋدى باستى مىندەتى سانادى. توعىز پەرزەنتىنىڭ قاي-قايسىسى دا ەسكىشە ساۋاتتى بولعان. ءبىز كەيدە «ەسكىشە ساۋات» دەگەن ۇعىمدى دۇرىس تۇسىنبەي جاتامىز. بۇل — سول كەزەڭنىڭ مەدرەسە-مەشىتتەرىندە ءبىلىم الىپ، اراب گرافيكاسىندا جازا الاتىن، ءدىني، مادەني ساۋاتى بار ادام دەگەن ءسوز. ءدال سول وقۋ ورىندارىنىڭ قابىرعاسىندا ءبىلىم العان شاكىرتتەر سول كەزدىڭ وزىندە سان سالالى عىلىمدى مەڭگەرىپ شىققان. اباي تەك ۇلدارىن عانا ەمەس، قىزدارىن دا ساۋاتتى ەتۋگە كۇش سالدى. قۇنانباي نەگىزىن قالاعان «ەسكى تام» ەلدى مەكەنىندەگى مەدرەسەدە اباي اكەسىنىڭ جولىن جالعاستىرىپ، ۇلدارىن عانا ەمەس قىزدارىن دا وقىتقان. ول زاماندا بۇل وقۋ ورىندارى قازىرگى مەكتەپتىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن. مىسالى، كۇلبادان كەيىنىرەك سەمەيدەگى بەس كلاستىق ۋچيليششەدە ءبىلىم الدى. ول وقۋ ورنىنا بارۋىنا ابايدىڭ ءوزى سەبەپكەر بولدى. ماعاۋيامەن بىرگە قالاعا بارىپ، سوندا ءبىلىم العان. بۇل — ابايدىڭ تەك "مەنىڭ بالام كوپ وقىسا ەكەن" دەگەن نيەتى ەمەس، "قىز بالا دا ءبىلىمدى بولۋى كەرەك" دەگەن جاڭا كوزقاراستىڭ باستاۋى ەدى. اباي ءوزى ورىسشا تەرەڭ وقىماعانىمەن، بالالارىنا ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋگە بارلىق جاعداي جاسادى. بۇعان مىسال — ونىڭ ۇلى ءابىش. ءابىش نەمىس تىلىندە ساۋاتتى وقىپ، جازا بىلگەن. ابايدىڭ ءوزى وقي الماعان تىلدەردە بالالارىنىڭ ەركىن سويلەپ، ءبىلىم العانىن قالاۋى — ونىڭ بولاشاقتى تەرەڭ ويلاعانىن كورسەتەدى. ەگەر بۇگىنگى «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى شەتەلدە وقيتىن جاستارىمىزدى ماقتانىشپەن ايتساق، ءحىح عاسىردىڭ وزىندە سول دەڭگەيدە ءبىلىم العان ءۇش تۇلعانى ەرەكشە اتاۋعا بولادى: شوقان ءۋاليحانوۆ، قۇنانبايدىڭ ايعىزدان تۋعان بالاسى – حاليوللا، ابايدىڭ ءوز بالاسى — ءابىش. بۇل ءۇش ازامات تا ورىسشا جوعارى دەڭگەيدە ءبىلىم العان. اباي — جاقسى اكە بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءوزىڭدى تاربيەلەۋ كەرەگىن تەرەڭ ۇققان ادام. ول «بالام ءادىل بولسا ەكەن، ەڭبەكقور، اقيقات سۇيگىش بولسا ەكەن»، - دەپ ارمانداعان. بىراق سول ارماندى جاي سوزبەن ەمەس، ىسپەن دالەلدەدى. بالالارىنا ءبىلىم بەرىپ، تاربيە كورسەتىپ، ءوزى ۇلگى بولا ءبىلدى. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا وتباسى قۇرىپ جاتقان ەر-ازامات ءۇشىن، بولاشاق اكە ءۇشىن ابايدىڭ ونەگەسى تاپتىرماس ۇلگى. ەر ادام — وتباسىنىڭ يەسى، باسشىسى، ال اباي سول جاۋاپكەرشىلىكتى تەرەڭ سەزىنگەن تۇلعا. ول ادىلدىك پەن ەڭبەكقورلىقتى، پاراسات پەن شىنشىلدىقتى ۇرپاعىنا وسيەت ەتتى.«ۇلكەن اعا بۋىننىڭ ءوزى ابايدى تولىق ءتۇسىنىپ وتىرعان جوق»
– بۇگىنگى جاستار ابايدى قانشالىقتى دۇرىس تۇسىنەدى دەپ ويلايسىز؟ تۇسىنۋگە نە كەدەرگى؟ – ءسوزدىڭ اشىعىن ايتۋ كەرەك، بۇگىنگى جاستاردىڭ باسىم بولىگى ابايدى تولىق ءتۇسىنىپ ءجۇر دەپ ايتا المايمىن. نەگە دەسەڭىز، بۇل جەردە ۇلكەن ءبىر ماسەلە جاتىر. قازىرگى جاستار الەۋمەتتىك جەلىدە كۇنى بويى وتىرىپ، ءتۇرلى مازمۇنداعى جەڭىل، كەيدە زياندى كونتەنتتەردى كورىپ ۇيرەنگەن. سول سەبەپتى، ابايدىڭ كىتابىن الىپ وقۋعا نيەت تە، ىنتا دا بولا بەرمەيدى. ابايدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلىن تازا، ساۋاتتى مەڭگەرۋ قاجەت. قازاقى تانىم مەن تۇيسىكتى بويعا سىڭىرمەي، ابايدى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىز ابايدان الىستاپ كەتتىك. تەك جاستار عانا ەمەس، ورتا بۋىن، ءتىپتى ۇلكەن اعا بۋىننىڭ ءوزى ابايدى تولىق ءتۇسىنىپ وتىرعان جوق. بۇل — ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدىڭ، سوزدىك قورىمىزدىڭ جۇتاپ، قازاقىلىقتان الىستاۋىمىزدىڭ سالدارى. اباي شىعارمالارىندا ءبىز كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەستىرمەيتىن، ۇمىتىلا باستاعان بايىرعى سوزدەر وتە كوپ. ءبىر سوزگە تۇسىنبەي قالساق، بۇكىل وي ۇزىلەدى. مىسالى، «باسالقا» دەگەن ءسوز شىقسا، ونىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەي، ءارى قاراي جىلجي الماي قالامىز. نەمەسە كەي سوزدەر بىزگە "سىرتتان ەنگەن", "كونە", "تۇسىنىكسىز" بولىپ كورىنەدى. مۇنداي ساتتە ادامدا ابايعا دەگەن توسقاۋىل، جاتسىنۋ سەزىمى پايدا بولادى. ال ابايدى تەرەڭ ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءدىلىمىزدى — ياعني ىشكى دۇنيەمىزدى — قازاقى تانىمعا جاقىنداتۋىمىز كەرەك. قازاقى تۇسىنىكتەن اجىراعان سايىن، ابايدى ۇعۋ دا قيىنداي بەرەدى. ءبىز تەك سىرتقى سالت-داستۇرمەن شەكتەلىپ قالماۋىمىز كەرەك، ەڭ باستىسى — ىشكى جان دۇنيەمىزدە قازاقىلىقتى قايتا ءتىرىلتۋىمىز قاجەت. بىزدە تاعى ءبىر ۇلكەن كەدەرگى بار: اباي تۋرالى ايتاتىن، ءوزىن "ابايتانۋشى" دەپ جۇرگەن كەيبىر ماماندار ابايدى تىم الىستاتىپ جىبەردى. ولار ابايدى "دانىشپان", "فيلوسوف", "ۇلى ويشىل" دەپ سيپاتتاپ، ونى كۇندەلىكتى ادام قول جەتكىزە المايتىن بيىك تۇلعا ەتىپ كورسەتىپ قويدى. سونىڭ سالدارىنان قاراپايىم ادام ابايدى وزىنە جات ساناپ، وقۋعا، ۇعىنۋعا نيەتتەنبەي قويادى. ابايدى بيىككە كوتەرگەن سايىن، قاراپايىم ادام وزىنە «مەن اقىماقپىن، مەن تۇك تۇسىنبەيمىن، اباي ماعان ارنالماعان» دەگەن وي تۇيەدى. بىراق اباي — بىزدەن بيىك، الىستاعى ءمۇسىن ەمەس. اباي — بىزبەن قاتار ءومىر سۇرەتىن، ءبىز سەكىلدى جاقسىنى دا، جاماندى دا سەزىنگەن، ءبىز سەكىلدى ىزدەنگەن، قازاقتىڭ ءوز ورتاسىنان شىققان تۇلعا. ابايدى ۇعىنۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدى اقىلدى ادام بولۋعا لايىقپىن دەپ مويىنداۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، ءبىز "اباي اقىلدى، ءبىز اقىماقپىز" دەگەن ۇستانىممەن ەشقاشان العا جىلجي المايمىز. اقىلدى ادام عانا اقىل يەسىن تىڭدايدى. بۇگىنگى تاڭدا، مىسالى، ورىسشا سويلەپ جۇرگەن، قازاقشاعا شورقاق، رۋحاني دۇنيەدەن الىستاپ قالعان ادام ابايدىڭ شىعارمالارىن نەمەسە «اباي جولى» رومانىن قولىنا السا، ارينە، ەشتەڭە تۇسىنبەي، تەز جالىعادى. سەبەبى ول ادام قازاقتىڭ بولمىسىنان الىستاعان. مۇنداي ادامنىڭ اباي شىعارماسىنان ءلاززات الۋى قيىن. اباي – قالالىق پراگماتيكالىق تۇسىنىكتەن الدەقايدا كەڭ، دالا فيلوسوفياسىمەن استاسىپ جاتقان تۇلعا. قورىتىندىلاي ايتقاندا، ابايدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن:- قازاق ءتىلىن جاقسى مەڭگەرۋ كەرەك.
- قازاقى تانىمعا تەرەڭ بويلاۋ قاجەت.
- الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەڭىل دۇنيەلەردەن ارىلىپ، تەرەڭ مازمۇندى ىزدەۋگە ۇمتىلۋ كەرەك.
- ابايدى تىم الىستاتىپ كورسەتپەي، ونى ومىرىمىزبەن بايلانىستىرىپ، قاراپايىم تىلمەن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
دانا نۇرمۇحانبەت
«ادىرنا»
ۇقساس جاڭالىقتار
