رەسەي قارجىگەرلەرىنىڭ پايىمداۋىنشا، 2014 جىلدان بەرى سانكتسيادان كوز اشپاي كەلە جاتقان رەسەي ەكونوميكاسى بيىل قاتتى تيتىقتاپ تۇر. «الداعى ۋاقىتتا رەسەي باتىسپەن مامىلەگە كەلۋگە تىرىسۋ كەرەك» دەيدى قارجىگەرلەر.
بىراق قارجى ومبۋدسمەندەرىنىڭ بۇل پىكىرىن رەسمي بيلىك قۇپتاپ وتىرعان جوق. رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين «باتىستىڭ اسىرەسە اقش-تىڭ سالقىن قاباق تانىتۋى دا، مۇنايدىڭ ءتۇسۋى دە ونى اسا قورقىتپايتىنىن» ءجيى ايتادى.
جالپى، ەكونوميست-ساراپشىلاردىڭ بايىپتاۋىنشا، رەسەيدە قازىر ازىق-تۇلىك تاپشىلىعى تۋىنداي باستاعان. بۇرىن ىشكى نارىعىن باتىستان كەلەتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىمەن تولتىرىپ وتىرعان رەسەيدىڭ قازىر ىشكى نارىعى بوس قالعان. نورۆەگيا، گرەتسيا، اۆستراليا، ارگەنتينا، كانادا ەلدەرىنەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن استا-توك الاتىن كورشى ەل قازىر ءبىرشاما ءونىم تۇرلەرىنەن اسا تارىعىپ وتىر.
بۇعان قاتىستى «ەندىگى كەزەكتە رەسەيدى قازاقستان اسىراي باستايدى، سوندىقتان بۇل ارادا رەسەيدى اسىرايمىز دەپ ءوزىمىز تارىعىپ قالماۋدىڭ جولدارىن قاراستىرعانىمىز ابزال» دەگەن ساراپشىلار دا بولدى.
ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، وسى تۇستا قازاقستان ۇكىمەتى وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە ناقتى-ناقتى قولداۋ ءبىلدىرۋ كەرەك.
«رەسەي بوس جاتقان نارىعىن ەندى قازاقستان ارقىلى تولتىرا باستايدى. وسى ارادا ساۋاتتى ارەكەت ەتسە، ءبىزدىڭ اگراريلەر ۇلكەن پايدا كورەر ەدى. سوندىقتان ءبىز مىنانى ەسكەرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن مىنا ۇسىنىستاردى ەسكەرسە دەيمىن:
ا) ءىرى مۇناي وندىرەتىن زاۋىتتاردىڭ ماڭىنان شاعىن جانار-جاعارماي شىعاراتىن زاۋىتتار اشۋ وتە ماڭىزدى.
ءا) استىق ساقتايتىن ورىنداردىڭ قاسىنان، ۇن تارتاتىن ديىرمەن ورىندارىن اشۋ قاجەتتىلىك بولادى.
ب) مال بورداقىلايتىن ورىنداردان تەرى-ءجۇن وڭدەيتىن تسەحتار اشۋ ءتيىمدى بولار ەدى.
ۆ) بىزدەگى باعالار مەن تاريفتەردىڭ ءوسۋى تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ تابىسىنان الدەقايدا جوعارى. ياعني تۇرعىندار باعانىڭ وسۋىنە ۇنەمى بەيىمدەلۋ ۇستىندە. بۇگىندە ەلىمىزدە ازىق-تۇلىك نارىعى مەن كوممۋنالدى قىزمەت سالاسىنداعى قالىپتاسقان جاعدايعا وتاندىق مامانداردىڭ ءبىرازى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى مەن كوممۋنالدى تولەماقىنىڭ ۇزدىكسىز ءوسۋى كوپشىلىك ازاماتتاردىڭ تۇرمىستىق ماسەلەلەرىن قيىنداتىپ تا جىبەرگەنى جاسىرىن ەمەس. وسىعان وراي قايسىبىر باسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنتتىگىن مينيسترلىك دەڭگەيىنە كوتەرۋ كەرەك. بۇل ەلدەگى مونوپوليستەردىڭ باعانى ورىنسىز دەڭگەيدە وسىرۋنە جول بەرمەيتىن دۇنيە. باعانى وسىرمەۋدى ءبىر مينيسترلىككە ارنايى جۇكتەسەك، وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە تاريفتەردى تولەۋ ارزانعا ءتۇسىپ جۇمىس ىستەۋ جەڭىلدەيدى. بۇدان بارىپ ءونىم ءوندىرۋ كولەمى دە ساپاسى دا ارتادى.
مىنە، ءبىز ءۇشىن الدىمەن وسى جايتتارعا ءمان بەرگەن ءجون. سوندا وتاندىق ءوندىرىس ناقتى قولداۋدى سەزىنىپ جۇمىسىن العا باستىرادى،-دەيدى مامان.
ەكونوميست-عالىمنىڭ پايىمداۋىنشا، نەگىزىندە ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىمىز ەكىگە بولىنەدى. قالا جانە حالىقتىڭ 47 پايىزى تۇراتىن اۋىل. سوندىقتان كورشى ەلدەگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ الداعى ۋاقىتتا اۋىل شارۋاشىلىعىنا اس ءمان بەرۋلىۋ قاجەت. مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، اۋىلدىڭ شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى ءبىر عانا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە تاڭىپ قويۋ دۇرىس بولمادى. بۇل شارۋانى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە دە جۇكتەۋ كەرەك.
«تەرەڭنەن بايىپتاعانعا رەسەي مەن ەۋرووداق اراسىنداعى سانكتسيالار سالقىنىن بىزگە تيگىزبەي ۇتىمدى الىپ شىعاتىن سالا - اۋىل شارۋاشىلىعى. سوندىقتان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر جاساۋدىڭ رەتى كەلدى. ەگەر ءبىز بولاشاقتا اۋىل شارۋاشىلىعىن جانداندىرا الماساق، اگرو-ونىمدەر وندىرۋگە، وتاندىق ەت-ءسۇت وندىرىسىنە جان بىتىرە الماساق، وندا رەسەيدىڭ كەبىن ءبىز دە كيەمىز. ءبىز ەندى رەسەيدەن ازىق-تۇلىك الا المايمىز. سەبەبى رەسەيدىڭ وزىنە جەتپەي جاتىر. مۇناي ارزانداپ، ودان تۇسەتىن ءتۇسىمى ازايىپ، ەۋروپا ەلدەرى دە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قىمباتتاتىپ جىبەردى. قازىر ارزان ازىق-تۇلىك يمپورتى دەگەن اڭگىمە جوق. سەبەبى رەسەيگە تاۋار تاسىمالداي الماي قالعان بىرقاتار ەۋروپا ەلدەرى بىزگە جانە باسقا ەلدەرگە ارزان ازىق-تۇلىك ەندى بەرمەيدى. سوندىقتان اركىم ءوز كۇنىن ءوزى كورەتىن زامان تۋىپ كەلەدى. ال بۇل ارادا ءبىز وتاندىق وندىرىسكە عانا ارقا سۇيەي الامىز. دەمەك بىزگە شيكىزاتتى سىرتقا شيكى كۇيىنشە جىبەرە بەرمەي ەڭ سوڭعى دايىن ونىمگە دەيىن ءونىم ءوندىرۋ سالاسىنىڭ دامۋىنا كۇش سالۋ كەرەك. ولاي ەتپەسەك كۇنى ەرتەڭ بىزدە دە اش قۇرساق حالىق كوبەيەدى. سوندىقتان بۇل ارادا ۇلتتىق ەكونوميكا مينسترلىگىن دە «وياتۋ» كەرەك. بىزگە سەرپىلىس قاجەت. سالدارى بولمايدى. اسەرى ەتپەيدى دەگەن سوزدەردى ۇمىتۋ كەرەك. بارلىعىن الدىن-الا بولجاپ، ءبىلىپ وتىرعان ءجون»،-دەيدى ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
قارلىعاش زارىقحانقىزى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
