Resei qarjygerlerınıŋ paiymdauynşa, 2014 jyldan berı sanksiiadan köz aşpai kele jatqan Resei ekonomikasy biyl qatty tityqtap tūr. «Aldaǧy uaqytta Resei Batyspen mämılege keluge tyrysu kerek» deidı qarjygerler.
Bıraq qarjy ombudsmenderınıŋ būl pıkırın resmi bilık qūptap otyrǧan joq. Resei prezidentı Putin «Batystyŋ äsırese AQŞ-tyŋ salqyn qabaq tanytuy da, mūnaidyŋ tüsuı de ony asa qorqytpaitynyn» jiı aitady.
Jalpy, ekonomist-sarapşylardyŋ baiyptauynşa, Reseide qazır azyq-tülık tapşylyǧy tuyndai bastaǧan. Būryn ışkı naryǧyn Batystan keletın azyq-tülık önımderımen toltyryp otyrǧan Reseidıŋ qazır ışkı naryǧy bos qalǧan. Norvegiia, Gresiia, Avstraliia, Argentina, Kanada elderınen auyl şaruaşylyǧy önımderın asta-tök alatyn körşı el qazır bırşama önım türlerınen asa taryǧyp otyr.
Būǧan qatysty «endıgı kezekte Reseidı Qazaqstan asyrai bastaidy, Sondyqtan būl arada Reseidı asyraimyz dep özımız taryǧyp qalmaudyŋ joldaryn qarastyrǧanymyz abzal» degen sarapşylar da boldy.
Ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Jūmadılda Baiahmetovtyŋ aituynşa, osy tūsta Qazaqstan ükımetı otandyq önım öndıruşılerge naqty-naqty qoldau bıldıru kerek.
«Resei bos jatqan naryǧyn endı Qazaqstan arqyly toltyra bastaidy. Osy arada sauatty äreket etse, bızdıŋ agrariiler ülken paida körer edı. Sondyqtan bız mynany eskeruımız kerek. Ol üşın myna ūsynystardy eskerse deimın:
A) Irı mūnai öndıretın zauyttardyŋ maŋynan şaǧyn janar-jaǧarmai şyǧaratyn zauyttar aşu öte maŋyzdy.
Ä) Astyq saqtaityn oryndardyŋ qasynan, ūn tartatyn diırmen oryndaryn aşu qajettılık bolady.
B) Mal bordaqylaityn oryndardan terı-jün öŋdeitın sehtar aşu tiımdı bolar edı.
V) Bızdegı baǧalar men tarifterdıŋ ösuı tūrǧyndardyŋ köpşılıgınıŋ tabysynan äldeqaida joǧary. Iаǧni tūrǧyndar baǧanyŋ ösuıne ünemı beiımdelu üstınde. Bügınde elımızde azyq-tülık naryǧy men kommunaldy qyzmet salasyndaǧy qalyptasqan jaǧdaiǧa otandyq mamandardyŋ bırazy alaŋdauşylyq bıldırıp otyr. Azyq-tülık baǧasynyŋ qymbattauy men kommunaldy tölemaqynyŋ üzdıksız ösuı köpşılık azamattardyŋ tūrmystyq mäselelerın qiyndatyp ta jıbergenı jasyryn emes. Osyǧan orai qaisybır Bäsekelestıktı qorǧau agenttıgın ministrlık deŋgeiıne köteru kerek. Būl eldegı monopolisterdıŋ baǧany orynsyz deŋgeide ösırune jol bermeitın dünie. Baǧany ösırmeudı bır ministrlıkke arnaiy jūktesek, otandyq önım öndıruşılerge tarifterdı töleu arzanǧa tüsıp jūmys ısteu jeŋıldeidı. Būdan baryp önım öndıru kölemı de sapasy da artady.
Mıne, bız üşın aldymen osy jaittarǧa män bergen jön. Sonda otandyq öndırıs naqty qoldaudy sezınıp jūmysyn alǧa bastyrady,-deidı maman.
Ekonomist-ǧalymnyŋ paiymdauynşa, negızınde bızdıŋ ekonomikalyq qūrylymymyz ekıge bölınedı. Qala jäne halyqtyŋ 47 paiyzy tūratyn auyl. Sondyqtan körşı eldegı jaǧdaidy eskere otyryp aldaǧy uaqytta auyl şaruaşylyǧyna as män berulıu qajet. Mamandardyŋ paiymdauynşa, auyldyŋ şaruaşylyǧyn damytudy bır ǧana Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgıne taŋyp qoiu dūrys bolmady. Būl şaruany Ūlttyq ekonomika ministrlıgıne de jükteu kerek.
«Tereŋnen baiyptaǧanǧa Resei men Euroodaq arasyndaǧy sanksiialar salqynyn bızge tigızbei ūtymdy alyp şyǧatyn sala - auyl şaruaşylyǧy. Sondyqtan Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgıne qūrylymdyq özgerıster jasaudyŋ retı keldı. Eger bız bolaşaqta auyl şaruaşylyǧyn jandandyra almasaq, agro-önımder öndıruge, otandyq et-süt öndırısıne jan bıtıre almasaq, onda Reseidıŋ kebın bız de kiemız. Bız endı Reseiden azyq-tülık ala almaimyz. Sebebı Reseidıŋ özıne jetpei jatyr. Mūnai arzandap, odan tüsetın tüsımı azaiyp, Europa elderı de auyl şaruaşylyǧy önımderın qymbattatyp jıberdı. Qazır arzan azyq-tülık importy degen äŋgıme joq. Sebebı Reseige tauar tasymaldai almai qalǧan bırqatar Europa elderı bızge jäne basqa elderge arzan azyq-tülık endı bermeidı. Sondyqtan ärkım öz künın özı köretın zaman tuyp keledı. Al būl arada bız otandyq öndırıske ǧana arqa süiei alamyz. Demek bızge şikızatty syrtqa şikı küiınşe jıbere bermei eŋ soŋǧy daiyn önımge deiın önım öndıru salasynyŋ damuyna küş salu kerek. Olai etpesek künı erteŋ bızde de aş qūrsaq halyq köbeiedı. Sondyqtan būl arada Ūlttyq ekonomika miinstrlıgın de «oiatu» kerek. Bızge serpılıs qajet. Saldary bolmaidy. Äserı etpeidı degen sözderdı ūmytu kerek. Barlyǧyn aldyn-ala boljap, bılıp otyrǧan jön»,-deidı Jūmadılda Baiahmetov.
Qarlyǧaş Zaryqhanqyzy
"Adyrna" ūlttyq portaly
