حالقىمىزدا «جىگىتكە جەتپىس ونەر دە از» دەگەن تۇسىنىك بار. مۇنىڭ قيال ەمەس، ورىندى تالاپ ەكەنىن ورتامىزداعى جەتپىستىڭ بەسەۋىنەن اسقان قاريا ارعىنبەك اقساقالدىڭ ومىرىنەن، ونەرىنەن كورۋگە بولادى. اقىشۇلى ارعىنبەك – موتىشتىڭ اقشيى اتاناتىن تۇيە بويلامايتىن تۋ ءشيىنىڭ باسىنان بال تامعان شاعان وزەنىنىڭ تۇلەگى. بۇل سارجال ەلى – شاڭىراق كوتەرىلىپ، ومىرگە ۇرپاق كەلىپ، بالانىڭ تۇساۋى كەسىلىپ، ناۋرىز تۋىپ، سوقا جىعىلىپ، وراق جينالسا دا، ءومىرىنىڭ ءار ءساتىن توي ەتىپ تويلاۋدى ءداستۇر ەتكەن، ءومىردىڭ تارشىلىعى مەن تاپشىلىعىن ىنتىماقتى بەرەكەمەن جەڭۋدى ماقسۇت ەتكەن جۇرت.
(كيىز ءۇيدىڭ كىشىرەيتىلگەن بەينەسى (ماكەتى). اعاش سۇيەگى – تالدان جاسالعان. بۇل بەينە 1973 جىلى ءا.قاستەەۆ اتىنداعى ونەر مۋزەيىنىڭ ەكسپوناتىنا الىنعان.
سولدان وڭعا قاراي: ت.دوسماعانبەتوۆ – ءمۇسىنشى، ارعىنعازى قايساحانوۆ – سەمەي وبلىستىق كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ءانۋار ءالىمجانوۆ – جازۋشى، ىرىمحان عابدۋللين – اباي اۋداندىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى.)
ارعىنبەك – اكەسى اقىشتان بايگە ات باپتاپ، يت جۇگىرتىپ، قۇس سالۋدى، ءىز كەسىپ، تۇزاق، قاقپان قۇرىپ، اڭشىلىق ونەردى مەڭگەرگەن ادام. تالدان بۇراپ بەسىك، شانا جاساپ، قايىڭنىڭ بەزىنەن ەر قوسىپ، كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگىن باسىپ، ونى جوسامەن بوياۋدىڭ دا شەبەرى. زەرگەرلىك ونەرمەن بىرگە سۇيەكپەن، مۇيىزبەن ءۇي جيھازىن، مۇلىك-مۇكاممالدى اشەكەيلەۋدى، ەر-تۇرماندى ورنەكتەۋدى شيماي اتادان ۇيرەنگەن. اناسى دامەجان يساقىزى سياقتى ون ساۋساعىنان ونەر تامعان اپا، جەڭگەلەرىنەن ءۇي تۇرمىسىنا قاجەتتى ارقان، ءجىپ ەسىپ، شي تارتىپ، وراپ، تۇسكيىز، الاشا، تەكەمەت، سىرماققا ويۋ-ورنەك سالۋعا توسەلگەن.
تەرمە باۋ-شۋ، الاشا، قورجىن توقىپ، تاڭعىشتاردى ىزىپ، تاڭدايلاپ باۋ، باسقۇر توقۋدىڭ سان ءتۇرلى ءتاسىلىن بىلەدى. كون كەپتىرىپ، كونەك، تورسىق، سابا، سۇيرەتكىنىڭ ءار ءتۇرىن تىگىپ، قايىس يلەپ، قامشى، ەر-تۇرماننىڭ بارلىق ابزالدارىن ءورىپ، ىدىس-اياق قابىن قولدان توقيدى. كارى-جاس، ايەل-ەركەكتىڭ قىستىق-جازدىق، مايلىق-سۋلىق، باسكيىم، اياقكيىمدەرىن تىگۋدىڭ شىڭعىستاۋلىق ۇلگىسىن ساقتاپ كەلەدى.
جاستايىنان ءانشى بالا اتانعان ول حالقىمىزدىڭ ءان-كۇي ونەرىنىڭ مول مۇراسىن جادىندا ساقتاپ، ناسيحاتتاۋدان جالىققان ەمەس. قازاقتىڭ اس ءمازىرىن دايىنداپ، قوناق كۇتىپ، قۇرمەتتەۋدىڭ دە ىزەتتىلىك ۇلگىسىن ءوز بويىنا كورگەندىلىك قاسيەت ەتىپ جيناعان ەستى دە دارقان، اقكوڭىلدى ۇلاعاتتى ادام. ادامگەرشىلىكتىڭ قاراپايىم قاعيداسى بويىنا قاسيەت بولعان سول سارجال ولكەسىندەگى قارا ءتىلدىڭ شەشەندەرى – جاعىپار، بورانباي، قۋاندىق، ىبىراي مۇعالىم، وماربەك مۇعالىم، بەكباتىر، ءسلام اقساقال، ءباتتاش سياقتى ماعىنالى وي، استارلى ۇعىممەن تەرەڭنەن تامىر تارتاتىن سۇلۋ ءسوزدىڭ شەبەرى بولىپ شىققان ارەكەڭ – بۇل كۇندە «دالا اكادەمياسىن» تامامداعانداي، جان-جاقتى ءبىلىمدى، جەتپىس ونەردىڭ ءتىلىن بىلەتىن، ەسكى مەن جاڭانىڭ سىرىن سارالاي الاتىن قازىنالى قارت.
ول ءوز اينالاسىنان تەك ادامعا دەگەن مەيىرىمدى ىقىلاس، قۇرمەت ۇلگىسىن كورىپ وسكەن، ەشكىمگە مىندەت ارتپاي، قولىنان كەلگەنشە وزگەگە قامقورلىق پەن ىزەتتىلىك كورسەتۋدى بالا جاستان داعدى ەتكەن. ەس ءبىلىپ، ەتەك جاپقاننان ۇلكەننىڭ جولىن كەسپەي، ءسوزىن توسىپ، ايتقانىنا قۇلاق اسىپ، قۇرمەت كورسەتىپ، جاساعان قولعابىستىعى ءۇشىن ەلگەزەك بالا اتانىپ، العانى ۇنەمى العىس بولعان.
ۇلكەندەردىڭ كەمەڭگەرلىگى – «كىسىلىكتىڭ قاسيەتتى قازىناسى – ۇستازدا» دەپ ۇققاندىقتان بولار، مىنەزى مەن ىسىنە ريزا بولعان ولار «مۇعالىم بول، بالام» دەپ باتا بەرگەن ەكەن.
دۋالى اۋىز قارتتاردىڭ سول باتاسى قابىل بولىپ، ارعىنبەك احمەتجانوۆ سەمەيدەگى قاسيەتتى ءبىلىم ورداسى – م.اۋەزوۆ اتىنداعى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەنى ۇزدىك ءبىتىرىپ، 18 جاستا مۇعالىم بولىپ شىعادى.
ەلىمىزدىڭ شىعىس ايماعىنداعى بۇل وقۋ ورنى – ءبىلىم مەن ماماندىق بەرۋدىڭ عانا ەمەس، عىلىم مەن ونەردىڭ، ادامگەرشىلىك پەن ازاماتتىقتىڭ اسىل ۇلگىسىنىڭ ورداسى. وندا وقىعان، ەڭبەك ەتكەن مۇحتار اۋەزوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، قانىش ساتباەۆ، الكەي مارعۇلان، قۇدايبەرگەن جۇبانوۆتاردىڭ ۇلگىسى بولەكشە قازىنا، ءداستۇرلى قاسيەت بولاتىن.
بالا ارعىنبەك بۇل ورتادان ءوزىنىڭ اڭساعان ارمانىنىڭ، شولدەگەن اڭسارىنىڭ ءبارىن تاپتى.
شەبەرلىكتىڭ دە، شەشەندىكتىڭ دە، ونەرپازدىقتىڭ دا، ۇلاعاتتىلىقتىڭ دا، ۇستازدىقتىڭ دا قاينار بۇلاعىنان مەيىرى قانىپ سۋسىندادى.
اۋەلدەن ەلىمىزدىڭ رۋحاني استاناسى، مادەنيەتى مەن ونەرىنىڭ، اقىل-ويىنىڭ مەككەسى سانالعان سەمەي شاھارىنداعى مۇراجايلار مەن تەاترلار، وركەسترلەر مەن حورلار بالا ونەرپازدىڭ قانىندا بار قاسيەتىن، بويىنداعى ونەرگە دەگەن قۇشتارلىعىن بۇرىنعىدان دا ماعىنالى، مازمۇندى، جۇيەلى ارناعا سالعانداي بولدى.
بۇرىن اربا-شانا، ەر-تۇرمان جوندەپ، ەتىك، تىماق، بورىك تىگىپ، سىنعان شىنى ىدىس-اياقتى قۇرساۋلاپ، توستاعان، اياق-تاباقتى اعاشتان شاۋىپ، بيە ساۋىپ، قايماق شايقاپ، ىركىت ءپىسىپ، قۇرت-ىرىمشىك قايناتۋ، شي تارتىپ، ونى وراۋ تۇرمىستىق قاجەتتىلىك شىعار دەپ بىلگەن ارعىنبەكتىڭ ونىڭ ءبارى ۇلتتىق ونەر، حالىق دانالىعى، عاسىرلار بويى شىڭدالىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق قازىنا ەكەنىنە كوزى جەتتى.
ءار ىسكە وسىلاي ۇڭىلگەن ول ەندى مۋزىكالىق ساۋات اشىپ، دومبىرانى، ءمانداليندى نوتامەن ويناۋعا دەن قويدى. نەگىزگى ساباق كەستەسى بويىنشا العان دارىسىنەن تىس ءوز بەتىمەن ءبىلىم-قابىلەتىن جەتىلدىرىپ، ۋچيليششە وركەسترىنە قاتىسىپ، سكريپكادا، كۇيساندىقتا ويناۋعا دەن قويدى، داعدىلاندى. نوتا بويىنشا بۇرىن بىلمەيتىن ساز سارىندارىن شىعارۋدى ۇيرەندى.
شىڭعىس ەلىنىڭ ورتاسىندا ايتىلعانىمەن، سىرتقا تاراي قويماعان اندەردى نوتاعا تۇسىرۋگە دە تالپىنىپ كوردى.
حالقىمىزدىڭ ءان-كۇي، جىر-تولعاۋىنىڭ «ساياسي قىراعىلىقپەن» ۇمىتىلا باستاعان نۇسقالارىن جيناپ، نوتاعا تۇسىرۋگە تالپىندى. الەمگە ايگىلى كلاسسيكالىق شىعارمالار ۇلگىسىن ۇعۋعا نيەت ەتتى. ءوزىنىڭ سۇيكىمدى دە سازدى باريتون داۋسى بار ارعىنبەك بۇرىن دومبىرامەن ءان ايتاتىن. ەندى ءوزىن-ءوزى كۇيساندىقتا سۇيەمەلدەۋگە دە توسەلدى. حالىقتىق، كلاسسيكالىق شىعارمالاردى تىڭداپ، تۇتىنۋعا بوي ۇسىندى. ءدام-تۇز تارتىپ، تاعدىردىڭ جازۋىمەن قاسقابۇلاق مەكتەبىنە باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمى بولىپ كەلگەن ا.احمەتجانوۆ ءوزى سۇرانىپ ءان-كۇيدەن ءدارىس بەرەتىن بولدى. مەكتەپتە وقۋشىلار حورىن ۇيىمداستىردى. ءۇزىلىس كەزىندە بالالارعا ءان ايتقىزىپ، ونەر باسەكەسىن وتكىزۋدى ادەتكە اينالدىردى. بالالاردىڭ دا، اتا-انالاردىڭ دا ونەرگە دەگەن ىقىلاستى پەيىلى وياندى.
بۇرىن ءان-كۇي ەكىنشى كەزەكتى ساباق سانالىپ، ەسكى مەكتەپ ۇيىندە ارنايى بولمە بولماعاندىقتان، مەكتەپتىڭ بوس جەرىندە وتكىزىلە بەرەتىن داعدى بۇزىلدى. ءان-كۇي ءپانى ساباق كەستەسىنە ەنەتىن بولدى. ءان-كۇي ءپانىنىڭ مۇعالىمى مەكتەپ ىشىندە دە، اۋىلدا دا ەسىمى بەلگىلى، ابىرويى اسقاق ونەر جاناشىرى تانىلادى.
مەكتەپتەگى ساباقتان تىس مەرزىمدەگى ارعىنبەكتىڭ ورتاسى – اۋىلدىڭ كارى قۇلاق قاريالارى، مۇحتاردىڭ دوستارى – تىلەكە مەن بوقاي، زيات، ىبىرايشا، جۇماعادىل، مولداعاليلار.
قاسقابۇلاق – ۇلى اباي دۇنيەگە كەلگەن سىرت قاسقابۇلاق جەرى. مۇندا اباي، قۇنانباي، ءيىسى ولجاي اۋىلىنىڭ ءداستۇر-سالتى، ءسوز ساپتاۋ ۇلگىسى، ادامدار اراسىنداعى ادامگەرشىلىك قاتىناستىڭ حاتقا تۇسپەگەن قاعيداسى ساقتالعان. اباي اندەرىنىڭ شەبەر ورىنداۋشىلارى بولعان الماعامبەت پەن ايگەرىمنىڭ ءۇنىن ەستىپ، ۇلگىسىن ۇستانعان ونەرپازدار دا بارشىلىق ەدى.
وسى اۋىلدىڭ جەرىندە ۇلى مۇحتار تۋعان بورلىدەگى ءومىر كەشىپ كەلە جاتقان ۇبىعالي، قالياسقار، الاتاي، بەكمۇحامبەت (بەكەن) سياقتى ۇلاعاتتىلىق ۇلگىسى بويىنا قاسيەت بولىپ سىڭگەن ادامدار دا از ەمەس-ءتى.
وسىنداي مول قازىنانىڭ ورتاسىنا تاعدىر ايداپ كەلگەن ارعىنبەك تەز ەسەيىپ، پاراساتتىلىقپەن نۇرلانا تۇسكەندەي ەدى. كوڭىل قۇسى شارىقتاعان شاقتا اينالاسىنان بەس بۇلاق بۇرقىلداپ شىعىپ جاتقان شولپان جوتاسىنىڭ ساي-سالاسىن سەرۋەندەپ ءجۇرىپ شىرقاپ ءان سالۋدى ماشىق ەتتى. اسىرەسە اباي اندەرىنە تەرەڭ بويلاپ، ونىڭ استارلى سىرىن ۇعىپ، ادامنىڭ جۇرەك قىلىن شەرتەتىن، كوڭىل قۇسىن قاناتتاندىرىپ، ەلىتىپ، ەگىلتەتىن قۋات، قۇدىرەتىن سەزىنەتىندەي كۇي كەشەتىن بولدى.
ۇلى ابايدىڭ اندەرىن نوتاعا تۇسىرۋگە تالاپتاندى. بىردە ءوزى جاتتاپ، مانەرلەپ وقۋعا داعدىلانىپ جۇرگەن اباي سوزدەرى ءان تىلەپ تۇرعانداي اسەر بويىن بيلەگەنىن سەزدى. اقىرى كوپ تولعانىپ، تەرەڭ ءتۇسىنىپ بىلگەن ابايدىڭ «توتى قۇس ءتۇستى كوبەلەك» اتتى ولەڭىنە لايىق ءان سارىنى تۋدى. راس، العاشقىدا «ءان سارىنى ءوز كوكەيىنەن تۋدى ما، الدە اباي ءانى دەپ باسقالاردان ەستىگەن سارىن سازى ما؟» دەگەن كۇدىكتى ويلار دا مازالاماي قويعان جوق. ءاندى نوتاعا ءتۇسىرىپ، انشىلەرگە ۇيرەتىپ، ايتقىزىپ، وزگەلەرگە تىڭداتىپ كوردى. ابايلىق وي تەرەڭدىگى، سارىن سازدىلىعى، سەزىم شىنايىلىعى انىق تانىلىپ تۇرعان تۋىندىعا ۇلىلىق ۇيىعان ولكەنىڭ تىڭداۋشى قاۋىمى رازىلىق ءبىلدىردى.
«ءانسىز ولەڭ – جەتىم ولەڭ» دەپ بىلەتىن شىڭعىس ەلىنىڭ تۇسىنىك-تالابىنىڭ دۇرىستىعىنا يلانعان ارعىنبەكتىڭ اباي ولەڭدەرىن وقىپ، ءتۇسىنىپ، سەزىنۋى، وعان لايىق ءان ىزدەۋى وسىلايشا باستالعان ونەر كوشى بولاتىن.
بۇل كۇندە ۇلى ابايدىڭ 40-تان ارتىق ولەڭىنە ءان-رومانستار شىعارعان ارعىنبەك احمەتجانوۆ – قازاقستان رەسپۋبليكاسى كومپوزيتورلار وداعىنىڭ مۇشەسى. شىعارمالارىن رەسپۋبليكا ساحنالارىندا ونەر جۇلدىزدارى ورىنداپ ءجۇر.
ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتاعا مەيلىنشە پايدالى مامان بولۋدى ارمانداعان ارعىنبەك اباي ەلىنە ورىس ءتىلىن وقىتىپ ۇيرەتەتىن ۇستاز قاجەت ەكەنىنە كوزى جەتىپ، سەمەيدىڭ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ورىس ءتىلى فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ونىڭ ەكى جىلىن تامامداعان سوڭ، سىرتتاي وقۋعا اۋىسىپ، اباي اۋداندىق وقۋ ءبولىمىنىڭ جولداماسىمەن قۇندىزدى ورتا مەكتەبىنە وقىتۋشى بولادى.
جاقسىدا جاتتىق بولمايتىنى – بەلگىلى جاي. «كىسى بولار بالانىڭ كىسىگە ءۇيىر بولاتىن» داعدىسىمەن مەكتەپتەگى جۇمانباي ەسىمدى ءان مەن كۇيگە قابىلەتتى، قولى شەبەر مۇعالىممەن تەز ءتىل تابىسادى. جۇمەكەڭنىڭ اكەسى، اۋىل ۇستاسى، ءۇيشى، ەرشى، اۋىل-ەلدىڭ بۇتىندىگىن، ىنتىماقتى بەرەكەسىن ايرانداي ۇيىتىپ وتىرعان جايساڭ مىنەزدى ءاديباي اقساقالدىڭ مەيىرىمدى قوشەمەتىنە بولەنەدى. ءار ىستە يكەمدى، تياناقتى جاس جىگىت ءوزى جەتە بىلمەيتىن ءبىر ونەر – ءۇي باسۋ، ەر قوسۋ ءىسىن ادەكەڭنىڭ قارا دۇكەن، شەبەرحاناسىندا وتىرىپ تولىق مەڭگەرەدى.
ۇلى ابايدىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ارعىنبەك جاساعان كيىز ءۇيدىڭ ماكەتى اۋدان، وبلىستا جۇلدەلى بايگەگە ءىلىنىپ، سوڭىندا الماتىداعى ءا.قاستەەۆ اتىنداعى ونەر مۇراجايىنداعى كورمەگە قويىلدى. ول كيىز ءۇيدىڭ نەگىزگى ۇلگىسى (ەتالونى) ەسەبىندە سول مۇراجايدا ساقتالۋدا.
بۇل تاعدىردىڭ جازۋىنا كىم شاك كەلتىرمەك؟! ءۇيدىڭ جابدىقتارى كورگەندى ورتادا وسكەن، ونەرلى جاس ارعىنبەككە ۇلكەندەردىڭ ۇيعارۋىمەن قوسىلعان جارى مافرۋزانىڭ قولىنان شىققان ەدى. ول كيىز ءۇيدىڭ كىشىرەيتىلىپ جاسالعان ماكەتى بولعاندىقتان، ونىڭ بارلىق بولشەگى سوعان لايىقتى ولشەمگە كوشىرىلگەن بولاتىن. اسىرەسە تالدىرىپ باسىلعان، كۇن كورىنگەندەي جۇپ-جۇقا، قاعازداي اپپاق كيىز بەن وعان ويىلعان ويۋ-ورنەكتەردىڭ ۇيلەسىمدىلىگى كورەرمەن قاۋىمدى ەرەكشە ريزا ەتكەن بولاتىن.
ءالى كوشى-قون ءداستۇرى ساقتالعان اۋىل ومىرىندە ءار كەز ەسىك-تەرەزەگە مۇقتاجدىق، بەسىك، اربا-شانا تاپشىلىعى جويىلا قويماعان كەزدە كۇيەۋ بالانىڭ قولىنىڭ شەبەرلىگى قانداي جاقسى! شەبەرلىك كۇيەۋدى ول بوساعادا وتىراتىن كۇشىك كۇيەۋ ەمەس، توردە ورنى بار «ەركە كۇيەۋ» اتاندىردى.
اقىن شاكىر مەن اۋىلدىڭ شەشەن، شەجىرە قارتتارى قالي، نىعىمەت، قۇدايبەرگەن، ءادىل، سلامبەك، مۇسا، مۇحامەدجارلار ايتاتىن اڭگىمەلەر جەلىسى ۇزىلمەيتىن قازىنا، بايلىق مۇراسى كورىنەتىن. ءان مەن جىردىڭ ورداسى، شىڭعىس تاۋىنىڭ تابيعاتى كوركەم تۇسى – قۇندىزدى ولكەسى ارعىنبەكتىڭ شابىتتى قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، وي تەرەڭىن، ۇيقاس ۇلگىسىن ىزدەپ ولەڭ جازۋعا جەتەلەدى. تۋعان جەرگە دەگەن شەكسىز ماحاببات زارەدەي تولاستامايتىن ماڭگىلىك جىر بولىپ توگىلەتىن. ولەڭ-جىردىڭ سول تاسقىندى تولقىنى اقىنجاندى ارعىنبەكتىڭ كوكىرەك قاينارىن اشىپ، «شىڭعىستاۋ» اتتى ولەڭ تۋعىزدى. سازگەر ارعىنبەك ونى انمەن الپەشتەدى. ول اۋدان جۇرتشىلىعىنىڭ سۇيىكتى ءانى بولىپ شىرقالىپ كەلە جاتقانىنا جارتى عاسىردان ارتىق عۇمىر ءوتتى.
اۋداننىڭ مادەني-الەۋمەتتىك ومىرىندە ورلەۋ قادامى جاسالعان سول ءبىر شاقتا جاستاردىڭ العى شەبىندە كورىنگەن ارعىنبەكتى اۋداندىق پارتيا كوميتەتى ءوز اپپاراتىنا قىزمەتكە شاقىردى. ءبىرازدان كەيىن ونى اۋدان جاستارى ءوزىنىڭ جەتەكشىسى تانىپ، اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ەكىنشى، ءبىرىنشى حاتشىسى مىندەتىنە سايلاپ الدى.
اۋدان ورتالىعى – قاراۋىل اۋىلىنا كوشىپ كەلگەن جاس وتاۋ يەلەرى (ارعىنبەك – مافرۋزا) وزدەرى سياقتى ومىرگە قۇشتار، ونەرگە بەيىم، ولەڭگە قۇمار زامانداستار ورتاسىن تاپتى. ول كەزدە قاراۋىلدا شىڭعىس ەلىنىڭ كونەكوز قاريالارى دا، كەمەڭگەر ادامدارى دا سەلدىرەي قويماعان ەدى.
سول ءبىر ساياسي جىلىمىق جىلدارىندا ومىرگە قايتا كەلگەن الاش ارىستارىنىڭ حالىق ءۇشىن كەشكەن بەينەتىن، ەتكەن ەڭبەگىن وقىپ-ءبىلىپ، ناسيحاتتاۋعا بەلسەنە ارالاسقانداردىڭ ءبىرى ارعىنبەك بولدى. تالاي قيانات-قىسىمعا مويىماي، يىلمەي، امان-ەسەن ەلىنە ورالعان احات شاكارىمۇلىمەن وزگە جۇرتتان گورى تەز شۇيىركەلەسىپ، تۇسىنىستىك تاپقان دا ارعىنبەك ەدى.
شاكارىم مۇرالارىن جيناۋعا بەلسەنە ارالاسا ءجۇرىپ، دەن قويعانى قاجىنىڭ ءان-كۇي مۇراسى بولدى. احات اقساقالدان، ءانشى قابىش، نيازبەكتەردەن شاكارىم اندەرىن تىڭداپ، ولاردى نوتاعا ءتۇسىرۋدى ءوزىنىڭ ازاماتتىق بورىشى سانادى. ول كەيىن قالامگەر ارعىنبەكتىڭ «رۋحاني جول» دەپ اتالاتىن ءتورت تومدىق جيناعىنىڭ ءۇش تومىندا قامتىلىپ، باسپادان شىقتى.
كەڭەستىك قوعامداعى لاۋازىمدى قىزمەتتەن گورى حالىق مۇراسىن جيناپ، قولونەر ۇلگىلەرىن جەتىلدىرىپ، جۇيەلەۋدى، ولاردىڭ ەتنوگرافيالىق ءمانى مەن ءسانىن ءدال تاۋىپ، جاريا ەتۋدى ارتىق ساناعان ارعىنبەك جوعارعى پارتيا مەكتەبىن ءبىتىرىپ كەلگەن سوڭ، ۇسىنىلعان اۋداندىق گازەتتىڭ رەداكتورلىعى مىندەتىن تاستاپ، سەمەي قالاسىنا كوشتى.
وبلىستىق راديودا، «سەمەي تاڭى» گازەتىندە ەڭبەك ەتىپ ءجۇرىپ، ەلىمىزدىڭ شىعىس ايماعىنداعى حالىق اندەرى مەن كۇيلەرىن جيناپ، ولاردى شەبەر ورىنداۋشىلاردىڭ ۇلگىسىن ماگنيت تاسپاسىنا جازىپ الىپ، ناسيحاتتاپ، كوپتەن بەرى قول ۇزە باستاعان قولونەرگە دە ۋاقىت تاپتى. سامىرسىن، كوكشەتاۋدىڭ قىزىل قاراعايى، قارقارالىنىڭ ۇرعاشى، ەركەك قاراعايلارىن، شىڭعىستاۋدىڭ دولانا، شىرشاسىن جيناپ، دومبىرا جاساۋعا بەرىلە كىرىستى.
تەنور، باريتون داۋىستارىنا لايىقتاپ جاساعان دومبىرالارىن شەرتىپ كورگەن مادەنيەت، بولات، جانىبەكتەردىڭ ولارعا ەرەكشە ريزالىق تانىتقانى بار. قۇرمەتپەن ارەكەڭ ۇسىنعان دومبىرانى ايگىلى ءانشى جانىبەك ءوزىنىڭ جانسەرىگى تۇتىپ، جانىنان قالدىرمايتىن ەدى.
كەيىندە ءوزى دە اباي، شاكارىم اندەرىن ايتىپ، لەكتسيا، كونتسەرتپەن قازاقستاننىڭ ءتورت قۇبىلاسىن ارالاعان ساپارلارىنا ارناپ جاساعان جينامالى دومبىراسىنىڭ ءوزى – وزىنشە ءبىر ونەر ۇلگىسى دەرلىك قۇندى دۇنيە.
بىرنەشە جىل ىزدەنىپ، ءال-ءفارابيدىڭ مۋزىكالىق تەورياسى نەگىزىندە اسقان شەبەرلىكپەن جاساعان جاڭا اسپابىن «ءال-فارەيا» دەپ اتاۋىنىڭ وزىندە ۇلكەن ءمان بار. قۇلاق كۇيى كۆينتامەن بۇرالاتىن، جاڭعاق اعاشىنان جاسالعان بۇكتەمەلى، ءۇش ىشەكتى، ەليپس فورماسىنداعى جاڭا اسپاپتىڭ دىبىستىق قابىلەتى مول. اۋەلدە شىڭعىس ەلىندە ءۇش ىشەكتى دومبىرا شەرتۋ ءداستۇرى بولعان-دى. ونى ۇستاعان شاكىر اقىندى كوزى كورىپ، قاسىندا قۇرداسى، بالاسىنداي بولعان ارعىنبەك وسى ءبىر وزگەشە ونەردى ولتىرمەۋدى، ومىردەن وشىرمەۋدى مىندەت ەتكەندەي. ونىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرىپ شەرتۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن عىلىمي جۇيەدە جازىپ ءجۇر.
ءوزى شىعارعان 60-تان ارتىق ءان-رومانسىن وسى «ءال-فار-ا»-مەن ايتىپ ناسيحاتتايتىن سازگەر، ءانشى، سەرى، شەبەر، شەشەن ارعىنبەك قاريا ۇلى اباي مەن شاكارىمنىڭ شىعارمالارىنداعى تەكستولوگيالىق قاتەلىكتەردى تۇزەتۋگە دە ورىندى وي تولعاپ كەلەدى.
ءومىردىڭ ءبىر ءلاززاتى – بىلمەگەنىن ۇيرەنۋ، بىلگەنىن وزگەگە ۇيرەتۋ دەپ ەسەپتەيتىن ارەكەڭ – ۇلى شاكارىمنىڭ
«…بىلگەن ەردىڭ بول شاكىرتى،
بىلمەگەندى قىل شاكىرت.
ۇيرەنۋگە قىلما نامىس،
ۇيرەتۋگە بولما كەر.
ونەرىڭدى قۇر شىرىتپە،
ورنىنا ونى جۇمساماي.
وكىنىشى كەتپەس ونىڭ،
ءوز ويىڭدا بوسقا ولەر» دەگەن وسيەتىن ومىرلىك ۇستانىمى ەتىپ، سانالىلىقپەن سۇلۋ قارتايىپ كەلە جاتقان قاريا.
الەمدىك تەندەنتسياعا اينالعان جاھاندانۋ قۇبىلىسىنا ارەكەڭ ۇركە قارامايدى. قايتا جاھاندانۋ ءداۋىرىنىڭ ۇرانى مادەني پليۋراليزم بولسا، ءاربىر ۇلت ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىس، ەرەكشەلىگىن ساقتاپ، ءوز مادەنيەتىنىڭ، ادەبيەتىنىڭ، سالت-ءداستۇرىنىڭ تابيعي-تاريحي ساباقتاستىعىن ساقتاپ، ۇيلەسىمدىلىگىن جەتىلدىرۋدى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان دا ۇلتتىق ەتنوگرافيانى، حالقىمىزدىڭ سالت-سالتاناتىن، ءتىلى مەن ءداستۇرىنىڭ مىنەز-قۇلقىن، ادەپ-يبا، يناباتتىلىق، ىزەتتىلىك ۇلگىسىن ساقتاۋدى، قورعاۋدى، ونى بۇگىنگى ماتەريالدىق، تەحنيكالىق جاڭالىقتاردى پايدالانىپ جەتىلدىرۋدى ماقسات ەتۋ كەرەك دەپ بىلەدى. سول ماقساتپەن ۇلت بولمىسىنا قىلاۋ تۇسىرمەي ساقتاپ، ونى كەلەر ۇرپاققا جەتكىزۋ ءۇشىن قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي بولسا دا سەپتىگىم تيسە ەكەن دەپ ەڭبەكتەنىپ، ىزدەنۋ ۇستىندەگى ارعىنبەك اقساقالدىڭ موينىنا العان ماڭىزى زور بورىشى مول.
مولدابەك جانبولاتۇلى،
قر وقۋ-اعارتۋ ءىسىنىڭ وزاتى،
قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى،
اباي اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى،
سەمەي قالاسى،
«الاش ايناسى».
