قىلمىس الەمىندە «باحا-فەستيۆال» دەگەن لاقاپ اتپەن تانىمال باقىتكەلدى باياسوۆ كىم؟ قاي جەردىڭ تۋماسى؟ باحا-فەستيۆال جايلى جۇرت نەنى بىلەدى، نەنى بىلمەيدى؟ ءبىز بۇگىن وسىنداي سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورمەكپىز...
1990 جىلداردىڭ باسىندا قازاقستاندا الماتىلىق باحا-فەستيۆالدىڭ (باقىتكەلدى) داۋرەنى ءجۇردى. بۇل جىگىت كوپشىلىكتىڭ ەسىندە اسا قاتىگەزدىگىمەن قالدى. وزىمەن ساناسپاعانداردىڭ تاقياسىن تەرىس اينالدىرىپ جىبەرەتىن باتىرلىعى جايلى دا اڭىز كوپ. ول الماتىلىق باۋىرلارىن اشسا – الاقانىندا، جۇمسا – جۇدىرىعىندا ۇستادى. الايدا بۇل تىرلىگى رەسەيلىك «شىرەنۋشىلەرگە» ۇنامادى. ەشكىمنىڭ الدىندا تىزەرلەمەگەن باحا-فەستيۆال نەبىر مىقتىسىماقتاردى ورنىنا قويدى. ول 1993 جىلى جانىنداعى ءتورت كومەكشىسىمەن بىرگە كوز جۇمدى. قازاقستانداعى رەكەتتەرگە جاسالعان ەڭ ءبىرىنشى قاستاندىق تا وسى باحاعا باعىتتالدى.
شىندىعىن ايتۋ كەرەك، ءبىزدىڭ ەلدە قىلمىس الەمىنىڭ سەركەلەرى جايلى دەرەكتەر وتە از. بۇل تاقىرىپ ءالى دە ءوز دارگەيىندە زەرتتەلىپ جازىلا قويعان جوق. سوندىقتان دا قولدا بار دەرەكتەردى عانا مىسە تۇتۋعا ءماجبۇرمىز.
باحا-فەستيۆال 1963 جىلى الماتى وبلىسىنداعى قازىرگى رايىمبەك اۋدانىنا قاراستى قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. كىندىگى قازاقتىڭ اقيىق اقىنى مۇقاعاليدىڭ جىرلارىنا ارقاۋ بولعان ايگىلى قاراسازدىڭ توپىراعىندا كەسىلگەن. رايىمبەك باتىردىڭ تىكەلەي ۇرپاعى. ول كەزدە قاراساز «ەنگەلس سوۆحوزى» دەپ اتالاتىن. سول ەنگەلستەن بالا باقىتكەلدى اتا-اناسىمەن 3-4 جاسىندا كوشىپ، قازىرگى ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنا كەلىپ تۇراقتايدى.
باقىتكەلدىنىڭ اكەسى قاماتاي اقيىق اقىن مۇقاعاليدىڭ دوسى بولعان. ەكى وتباسى ارالاس-قۇرالاس بولىپتى. ءتىپتى، مۇقاعالي ءسابي باقىتكەلدىنى كوتەرىپ تۇرىپ سۋرەتكە دە تۇسكەن ەكەن. باقىتكەلدى دۇنيەدەن وزعان سوڭ، وسى ۇيگە كەلگەن قوناقتار ەستەلىك ءۇشىن باحا-فەستيۆالدىڭ سۋرەتتەرىن الىپ كەتەتىندى شىعارادى. باقىتتىڭ مۇقاعالي اعاسىمەن تۇسكەن سۋرەتى سول كەزدە قولدى بولسا كەرەك.
1966 جىلى قاراسازدان شەلەككە كوشىپ كەلگەن سوڭ، باقىتكەلدىنىڭ بالالىق شاعى قازىرگى ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ سوگەتى اۋىلىندا وتكەن. باقىتكەلدى وتە العىر بالا بولىپ وسەدى. 1-سىنىپتى سوگەتىدە وقىپ، ودان كەيىن وقۋىن شەلەك اۋىلىندا جالعاستىردى. ماتەماتيكا مەن فيزيكا پاندەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارقاسىندا الماتىداعى و.جاۋتىكوۆ اتىنداعى فيزيكا-ماتەماتيكا مەكتەبىنە قابىلداندى. 8-سىنىپتان باستاپ، ءبىر جارىم جىلداي سول مەكتەپتە وقيدى. باقىتكەلدىنىڭ ءبىلىمى ءوز الدىنا، سپورتتىق قابىلەتى دە جوعارى دەڭگەيدە بولدى. ول سپورتتىق سايىستاردا كوزگە ءتۇسىپ، ارتىنشا ءوز قالاۋىمەن سپورتتىق مەكتەپكە اۋىسىپ كەتەدى.
باقىتكەلدى 17 جاسىندا مەكتەپتى ءتامامداپ، قازىرگى ت.رىسقۇلوۆ اتىنداعى جاڭا ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە (نارحوز) وقۋعا ءتۇستى. 1-كۋرسىندا اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ، بورىشىن وتەۋ ءۇشىن اۋعانستانعا اتتاندى. 1981 جىلى العاشقى لەكپەن اۋعانستانداعى سوعىسقا قاتىسادى.
باقىتكەلدىنىڭ باتىر بولىپ قالىپتاسۋىنا سوعىستىڭ ىقپالى زور بولدى. قىلمىس الەمىنىڭ سەركەسىنە اينالۋىنا دا سول اۋعانستاندا كورگەن تاعدىرى اسەر ەتسە كەرەك. وزگەلەر بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەزدە ول اۋعانستاندا قان كەشىپ ءجۇردى. مۇنىڭ ءبارى باقىتتىڭ ساناسىنا اسەر ەتكەن.
اسكەردەگى - باحا. ءبىرىنشى سۋرەتتەگى وڭ جاقتاعى ءبىرىنشى وتىرعان جىگىت باقىتكەلدى.
ەكىنشى سۋرەتتەگى كوزىلدىرىكتى جىگىت باقىتكەلدى باياسوۆ.
اۋعانستاننان كەلە سالىپ، باقىتكەلدى قايتادان وقۋىنا قابىلداندى. بىراق ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى وقۋىن بىتىرە الماي، باسپاحانادا جۇمىس ىستەپ كورەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە وداق ىدىراپ، جاتجۇرتتىقتار ەلىمىزدە تايراڭداي باستادى. سول تۇستا قازاقتىڭ جۇرەكتى جىگىتتەرى ساياسات ساحناسىنا كوتەرىلدى.
باقىتكەلدىنىڭ اعاسى امانگەلدى باياسوۆ ءىنىسى جايلى سۇحبات بەرگەندە: «مەن سىزگە ءبىر مىسال ايتايىن. قازاقتىڭ بەلگىلى بوكسشىسى بەكزات ساتارحانوۆ جيىرما جاسىندا ومىردەن وزدى. سويتە تۇرا، ول ومىرگە كەلگەندەگى ميسسياسىن تولىق اتقارىپ، سيدنەي وليمپياداسىندا قازاقتىڭ تۋىن كوككە جەلبىرەتتى. مەنىڭشە، باقىتكەلدىنىڭ دە ومىرگە كەلگەندە اتقارۋى ءتيىس وزىندىك ميسسياسى بولدى. ول سول ميسسيانى ادال اتقارىپ، ءوز زامانىنىڭ باتىرىنا اينالدى. كوپ ازاماتتارعا كومەك قولىن سوزدى. كۇشتىلەردىڭ ءبارى باقىتتان ىعاتىن-دى. ونىڭ جانى ادىلدىكتى قالايتىن، ءتارتىپتى جاقسى كورەتىن، ايتقانىن ورىندايتىن، ورىنداتقىزاتىن. مۇنىڭ ءبارى ونەر. ءبىر عانا مىسال، باقىتكەلدى وسكەمەندەگى شەشەندەر مەن قازاقتار اراسىنداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشتى. وسى وقيعادان كەيىن ونىڭ ابىرويى قاتتى ءوستى» دەپتى.
راس. سول تۇستا باقىتكەلدىنىڭ ابىرويى قاتتى اسقاقتادى. گروزنىيدان قىلمىس الەمىنىڭ جىگىتتەرى كەلىپ باقىتقا: «الماتى باي قالا ەكەن. وسى قالادان بىزگە جۇمىس ىستەيتىن ءبىر اۋدان بەر»، – دەپ ءوتىنىش ايتادى. ولار وتە ۇلكەن دايىندىقپەن كەلىپتى-ءمىس. «جوق» دەپ ايتسا، اتىس بولىپ، كوپ ادامنىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونەدى. «ءيا» دەيىن دەسە، «قازاقستانداعى بارلىق ماسەلەنى ءوزىمىز شەشەمىز» دەگەن قاعيداسىنا قارسى بولادى. باقىتكەلدى الگى جىگىتتەرگە: «جارايدى، الماتىدان ءبىر اۋدان الىڭدار. بىراق بىزگە گروزنىيدان ءدال سونداي اۋدان بەرەسىڭدەر»، – دەپتى. وسى سوزدەن كەيىن استامسىعان جاتجۇرتتىقتار نە دەرلەرىن بىلمەي ساسىپ قالادى.
باقىتكەلدىنىڭ وسى ءبىر ءسوزى قاناتتى سوزگە اينالىپ كەتتى. باقىتكەلدىنىڭ جولداستارى ونىڭ ادال ادامنىڭ بارىمەن دوس بولاتىنىن ايتادى. «تالاي جىگىتكە جاردەمدەسىپ، قولىنان كەلگەن كومەكتى اياعان جوق» دەيدى ولار. باحا-فەستيۆال قازاقتىڭ بەلگىلى قايراتكەر ۇلى اسانباي اسقاروۆتىڭ باسىنا ءىس تۇسكەندە دە قول ۇشىن سوزعان. تۇرمەدەن شىققان سوڭ اسانباي اعاعا «ۆولگا» مىنگىزدى. اسانباي اسقاروۆ باقىتتىڭ وسى جاقسىلىعىنا ريزا بولىپ، اكە-شەشەسىنە العىس ايتىپ، ارنايى كەلىپ، قوناق بولعان كورىنەدى.
كەڭەس وداعى ىدىراعان تۇستا ەلىمىزدە بەيبەرەكەتسىزدىك باستالدى. حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاۋى ءتيىس مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار ءوز قۇلقىنىنىڭ قۇلى بولىپ كەتتى. ەشكىم ەشكىمگە سەنبەيتىن، قازىر جاسالعان كەلىسىم-شارت قازىر بۇزىلاتىن... ءبىرىن-ءبىرى الداعان، ءبىرىن-ءبىرى توناعان زاماندا كىمنىڭ اقشاسى كوپ بولسا، پروكۋرور دا، سوت تا سونىڭ ءسوزىن سويلەيدى. وسىنداي ادىلەتسىزدىككە باقىتكەلدىلەر شىداعان جوق. ۇلتىنا، ناسىلىنە قاراماي ادىلەتسىزدىككە قارسى تۇردى. ونىڭ اتىنىڭ ءالى اتالۋى، ابىرويىنىڭ حالىق ساناسىنان وشپەۋى نەلىكتەن دەپ ويلايسىز؟ بۇل – ادىلدىگىنىڭ ارقاسى.
باقىتتاردىڭ قىزمەتىنە شەنەۋنىكتەردىڭ دە جۇگىنگەن كەزدەرى بولدى. ءبىر كۇنى باقىتقا ءبىر جاقسى تانىسى كەلىپ، تۋىسىنىڭ الدەكىمنەن الدانىپ قالعانىن ايتىپتى. باقىت دەرەۋ ەكى جاقتى دا شاقىرتىپ سويلەسەدى. باقىتتىڭ تانىسى ارقىلى كەلگەن ادام اسقاقتاپ، ال ەكىنشى تاراپتاعى جىگىت قوبالجىپ وتىرادى. باقىت ەكەۋىن بەتتەستىرىپ، ادىلدىك تانىسى جاقتا ەمەس ەكەنىن بىلەدى دە، ءىستى قوبالجىپ وتىرعان جىگىتتىڭ پايداسىنا شەشىپ بەرەدى. سوندا ول تاڭعالىپ: «بۇل ومىردە ءدال وسىنداي ءادىل ادام بار دەپ ويلاماپپىن»، – دەپتى.
باقىتكەلدى 1993 جىلى 7 قازاندا الماتىداعى جاندوسوۆ كوشەسىنىڭ بويىندا ورنالاسقان №12 ەمحانادا كوز جۇمدى. قاستاندىق كەڭساي جاقتاعى اسقار دەگەن دوسىنىڭ ۇيىندە جاسالعان. امال نە، اۋىر جارالانعان باقىتكەلدى 11 قازان كۇنى، ياعني 30 جاسقا تولعان تۋعان كۇنىندە جەر قوينىنا تاپسىرىلدى.
باقىتكەلدى قاماتايۇلى رايىمبەكتەگى اتىنداعى مەشىت
باحا-فەستيۆال قايتىس بولارىنان ءبىر جىل بۇرىن دوستارىنا مەشىت سالۋ تۋرالى ويىن ايتقان. سول ويىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن المااراسانعا بارار جولدان جەر دە الادى. بىراق، بۇل مەشىت سالىنىپ بىتپەي جاتىپ، باقىتكەلدى قازا تاپتى. كەيىننەن باۋىرلارى بىرىگىپ، اتالعان مەشىت بوي تۇزەدى. قازىر باقىتكەلدى قاماتايۇلى رايىمبەكتەگى اتىنداعى مەشىت ءوزى ويلاعانداي رۋحاني ورتالىققا اينالىپ، جۇمىس ىستەپ تۇر.
ءشارىپحان قايسار
Abai.kz
