ەكونوميست ساراپشىلار بولجام جاساپ وتىرعانداي، الەمدىك نارىقتا مۇنايدىڭ باعاسى ەندى بۇرىنعىداي بولا قويۋى ەكىتالاي.
بۇگىندە اقش تاقتاتاس مۇنايىن كوپتەپ شىعارىپ بىلتىرعى جىلى مۇناي ءوندىرۋ كولەمىن تاۋلىگىنە 11 ملن باررەلگە جەتكىزگەن. ال بۇعان ساۋد ارابياسىنىڭ تاۋلىگىنە وندىرەتىن 9,45 ملن باررەل مۇنايىن قوسساق نارىقتا، مۇناي كولەمىنىڭ ونسىزدا كوپ ەكەنىن باعامدايمىز. ماماندار وپەك قانشا شەكتەۋ ەنگىزىپ وتىرعانمەن، كەلەشەكتە وسىلايشا شيكى مۇناي ءوندىرۋ كولەمىنىڭ ارتا بەرەتىنىن العا تارتتى. وسى جايتتارعا قاراپ «مۇناي قۇندى ەنەرگيا كوزى رەتىندە ءوز سۇرانىسىن جوعالتادى» دەيدى ساراپشىلار.
بۇدان سوڭ قازىر نانوتەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانى. مۇنايدىڭ ورنىن الماستىراتىن زاتتار دا كوبەيدى. قازىر دامىعان الەم ەلدەرىنىڭ باسىم بولىگى كومىر مەن اعاشتى حيميالىق سينتەزدەۋدەن وتكىزىپ مۇناي جاساۋدى ويلاستىرىپ وتىر. ءتىپتى وسىلاي جۇمىس جاساپ وتىرعان ەلدەر دە بار. دەمەك كەلەشەكتە مۇناي باعامىنىڭ تومەندەۋىنە نەگىز بار. سوندىقتان ءبىر عانا مۇنايعا بايلانعان ەكونوميكا قۇرۋدىڭ دۇرىس ەمەستىگىنە ەندىگى كوزىمىز جەتكىزدىك. دەمەك، ءبىز ءۇشىن قازىردە ماڭىزدىسى يننوۆاتسياعا بەت بۇرۋ. وتاندىق ءونىم ءوندىرۋ سالاسىنا دەن قويۋ. قازاقستاننىڭ ءوزىن-ءوزى قامتيتىن دەڭگەيىن ارتتۋ ماڭىزدى بولماق.
جالپى، مامانداردىڭ بايىپتاۋىنشا، بولاشاقتا اقش، قىتاي ءتارىزدى الپاۋىت ەلدەردىڭ ءوزى مۇناي باعاسىن تۇسىرۋگە ىقىلاستى بولادى. سەبەبى، عىلىمى دامىعان ەلدەردىڭ دەنى مۇنايدان كۇندەلىكتى تۇتىناتىن زاتتاردىڭ بارلىعىن الىپ جاتىر. كيىم-كەشەكتەن باستاپ، كىر جۋاتىن سابىن، جازاتىن ۇستەلىمىز، قولداناتىن قالامسابىمىزعا دەيىن بىرقاتار ەلدەر مۇنايدى حيميالىق سينتەزدەۋ ارقىلى الادى. «جاساندى تالشىقتار تۇگەلدەي دەرلىك مۇنايدان الىناتىندىقتان كەلەشەكتە شيكى مۇنايى ءوتىمدى بولۋى ءۇشىن قىتاي مەن اقش-تىڭ ءوزى مۇناي باعاسىن تۇسىرۋگە بارىن سالادى» دەدى ماماندار.
سوندىقتان ماماندار الداعى ۋاقىتتا ەلدەگى اگرو-ساياساتتى ناقتىلاۋ قاجەتتىگىن العا تارتادى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، ءبىز ءۇشىن قازىر اگرو-سەكتوردى باسەكەگە قابىلەتتى ەتۋ وتە ماڭىزدى.
«بولاشاقتا بىزدەگى حالىقتى اۋىل اسىرايتىن بولادى. ءبىز 1998 جىلدارى جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە مۇنى تولىق ۇعىنا المادىق. سول كەزدە شارۋانىڭ قولىنا جەكە-جەكە مال بەردىك تە «ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور» دەدىك. ال سول كەزدەن باستاپ اۋىلدىڭ بيزنەستى وركەندەتۋ قابىلەتىن ارتتىرعانىمىزدا قازىرگىدەي ابدىراپ قالمايتىن ەدىك. اۋىلدىق جەرلەردە شاعىن كلاستەرلەر جاساقتاۋ، سول كلاستەرلەر ارقىلى دايىن ءونىم وندىرۋگە دەيىن قول جەتكىزۋ ءبىزدى دەر كەزىندە قىزىقتىرمادى. العاش جەكەشەلەندىرۋ تۇسىندا شارۋانىڭ قولىنا مال بەرىپ تۇرىپ، «ەرتەڭ سەن وسى مالدى ەتكە وتكىزەسىڭ، سول ارقىلى ەلدەگى ەت كومبيناتتارىن ەتپەن قامتاماسىز ەتەسىڭ، ولار ءونىم شىعارادى» دەپ باعىتتاعاندا قازىر جاعدايىمىز اناعۇرلىم جاقسى بولار ەدى. راس، ەلدە اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋ ماقساتىندا بىرقاتار كومپانيالار، حولديگتەر قۇرىلدى. بىراق ولاردىڭ بارلىعى دايىن ونىمگە دەيىن ەڭ سوڭعى دايىن ءونىم وندىرۋگە دەيىن جۇمىس ىستەمەدى. اۋىلدارعا ارزان نەسيە جۇيەسىن اپارا المادىق. اۋىلعا سالالىق بانكتەر بارمادى. ەندىگى كەزەكتە وسى جايتتاردى شەشپەسەك، تەك استىقتى ەكسپورتتاۋدان ۇتپايتىنىمىز بەلگىلى. سوندىقتان بولاشاقتا داعدارىستان ۇتىپ شىققىمىز كەلسە اگروساياساتتى جۇيەلى، ساۋاتتى ەتۋ كەرەك»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم عاليجان ماديەۆ.
بۇل رەتتە مامان «ءبىز بولاشاقتا شەتەلگە شيكىزات ەمەس، تاۋار شىعارۋىمىز كەرەك. تىم بولماسا جارتىلاي دايىن ءونىم، مىسالى ۇن، ەڭ دۇرىسى نان ونىمدەرى، ماكارون تاعى باسقا ونىمەر. شيكىزاتقا بايلانعان مەملەكەتتىڭ كەلەشەگى بۇلىڭعىر. ۇلتتىق ەكونوميكانى نىعايتاتىن تەك ءوندىرىس، ءونىم شىعارۋ. الىپساتارلىق ەكونوميكا ءار ۋاقىتتا يمپورتتالعان تاۋارعا تاۋەلدى بولماق. ال يمپورتقا جۇگىنۋ، يمپورتتىڭ تاسقىنىن كوبەيتۋ بۇل ەكونوميكانىڭ الەۋەتىن كوتەرەتىن جول ەمەس. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن بولاشاقتا وتاندىق دايىن ءونىم ءوندىرۋدى ارتتىرۋ، ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋعا باسىمدىق بەرۋ ماڭىزدى بولماق» دەپ وتىر.
قارلىعاش زارىققانقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
.
