سەرىك ەلىكباي. جاڭا جاعالاۋ: قاسىرەت پەن تاعدىر

4047
Adyrna.kz Telegram

مى ۆوۆسە نە ۆراچي-مى بول.

الەكساندر ي.گەرتسەن

جازۋشى بولۋ-باق پەن سوردىڭ سوعىسى!
جازۋشى بولۋ-جارىق الەمنىڭ جاۋھار كۇلكىسى مەن تۇنەكتىڭ تۇبىندەگى سىڭسۋدى قوسۋ!
جازۋشى بولۋ...
الەمدى كىتاپ قۇتقارعان!

...ەندى قۇرتاتىن دا سول بولا ما؟

وسى ماڭدايعا ءىلىنىپ قالعان سۇراق -اقىلدى اتاۋلىنىڭ بارىنە ارنالعان.

ادەبيەت ماعىناسى جاعىنان ءۇش تەكتى; جاساۋشى، جالىنشىل جانە بەيتاراپ.

بەسىك جىرىنان باستالار جاسامپاز ىلكىم وي-ىڭىرگە جوقتاۋ بولىپ جەتەدى. «ەر مامايدىڭ الدىندا شاھيت كەشۋ» جالىنشىل ءسوزدىڭ مونشاعى. ۇلتتىڭ ىشىندە سونىڭ بىتەۋ جاراسىن ايتا وتىرىپ ءوزىڭ ءبولىنىپ كەتپەي، اق-قاراسىن ايىرۋ ۇلى جازۋشى ءىسى. جازارمان جەتە الماس مەجە، جاعالىنىڭ جالىنى شارپىر ايىرىق. تالانت پەن قاجىردىڭ تۋ العان كەزدە بارار بيىگى. سوڭعى كەزدەگى اق جاۋىندى ءنوپىر ىشىنەن باعالىنى تابۋ، شىن قالامگەردىڭ قازىناسىن اداسپاي تابۋ، تانۋ-سىرالعى سىنشىنىڭ وزىنە بايگە بەرمەس قادىرسىز ىسكە اينالعانى جاسىرىن ەمەس.  وسىنداي كوپ تاسقىن ىشىنەن ۋىسىمىزدى تولتىرىپ،  جۇرەك جىلىتىپ قاپەرىمىزگە ىلىنگەن شىعارما ساۋلە دوسجاننىڭ «قاسىرەت پەن تاعدىرى» بولدى.

ايەل جانە جازۋ، ايەل جانە شىعارماشىلىق دەپ اتالار الىس بۇعازدار، قوسىلماس قىرلار دا ويىمىزدا بولعانى دا راس. پەرىنىڭ قىزى بەكتورى، گرەكتىك افينا پاللادا، ريمدىك مينەرۆا، كونەۇندىلىك ساراسۆاتي،  جاپوندىق بەنتەن تەكتەس گۇل بەلدى الەم مەن دانىشپاندىق ايدىنىنىڭ اق شىڭدارىن دا كوڭىل كوكجيەگىندە ۇستادىق.

دجەين وستين، مەري شەللي، جورج ساند، شارلوتتا برونتەلەردەن باستاپ دجاون روۋلينگ، حان گان، ەلەنا فەررانتەگە ايالدار ايەلدەر پروزاسىنا دا ۇڭىلدىك. وسىلاردىڭ ىشىندە ساۋلە دوسجان رومانى بويىمەن باسىپ، ويىمەن اسا بەرگەنى انىق.  اتالىمداعى شىعارمانىڭ باسى دا ەرەكشە ەكپىندى بوياۋمەن بەت بەرەدى.

....مالاقايى ءبىر جاعىنا اينالىپ كەتكەن ءامىر پەرزەنتحانانىڭ سىرتقى ەسىگىن سەرپە اشىپ، قولتىعىمنان دەمەگەن كۇيى مەنى ىشكە الىپ كىردى. الدىمىزدان شىققان اق جەلەڭدى قىز ونىڭ جولىن كەس-كەستەي بەرىپ:

– ءسىز ارى قاراي بارا المايسىز، – دەپ توقتاتقان.

كۇيەۋىم ەمەن-جارقىن كورىنگىسى كەلىپ، شىپ-شىپ تەرشىگەن ماڭدايىن جەڭىنىڭ سىرتىمەن ءبىر سۇيكەي سالىپ بەتىمنەن سۇيۋگە ەڭكەيدى. سونى كۇتىپ تۇرعانداي، ەكى مەيىربيكە مەنى دەرەۋ ارباعا سالىپ، زىرىلداتىپ الا جونەلدى.

– قورىقپا، دۇنيەگە ارىستان اكەلەسىڭ! – دەپ ازىلدەۋگە تىرىسقانىمەن، ۇنىنەن قوبالجۋ انىق بىلىنگەن كۇيەۋىمە سوڭعى رەت كوز تاستاپ، جان قينالىسىنان دا ون بولىنگەن ويىم ۇستەم ءتۇسىپ، ىشتەي كۇيزەلگەن كۇيى كەتە باردىم.

سول سول-اق ەكەن اق حالاتتىلار ۇلكەن ابىگەرگە ءتۇسىپ، ءبىر-بىرىمەن سەڭدەي سوعىلىسىپ كەتتى.

«ىشىمدەگى وزدىگىنەن جاتىرىمدى جارىپ شىعا المايتىن» كورىنەدى.

«قارىندى جارىپ الماسا بولمايدى» ەكەن...

«وتا كەرەك»، – دەگەندى ەستىگەننەن ازا بويىم قازا بولدى. تولعاعىم جيىلەپ، جانىم شىرقىراي، بەي-بەۋ قاعىپ قارمانىپ تۇرعانىمدا، قاسىما كەزەكشى دارىگەر كەلدى...

ارى قاراي باستى كەيىپكەردىڭ وتا ۇستىندەگى ءتۇسى كورىنەدى.

...كوك مايسا جازىقتا كەلە جاتىر ەكەنمىن. الدىمنان قىزعالداقتى القاپ كورىندى. « گۇل تەرە كەتەيىنشى»،– دەپ، جۇگىرىپ جەتتىم. قىزىعىپ، ءبىر قىزعالداقتى ءۇزىپ العام. سول سول-اق ەكەن، الدىمنان شىققان وتتى جارىق كوزىمدى قارىپ ءتۇستى.

جەردەن اسپانعا تىك شانشىلىپ، قاراقوشقىل بۇلت كوتەرىلىپ بارادى. «اپىرىم-اۋ، جاڭا عانا شوكىمدەي بۇلت جوق سياقتى ەدى عوي ...»

كەنەت تابان استىنداعى جەر قارس ايىرىلىپ كەتەردەي سولق سولق ەتىپ، دىرىلدەپ الا جونەلگەن. كوز ۇشىنداعى اۋىلىم سىلكىنىستەن تەربەلىپ، كەنەت ساعىمعا اينالىپ، كوزدەن عايىپ بولىپ كەتىپ، ەندى ءبىر قاراعاندا، الىپ « بۇلت – ساڭىراۋقۇلاق» ۇستىندە، اسپانعا تىك كوتەرىلىپ بارادى ەكەن دەيمىن...

اۋىلعا قاراي الىپ ۇشىپ جۇگىرگىم كەلەدى، بىراق تابانىم جەرگە جابىسىپ قالعانداي، ءبىر قادام العا باسساشى. سوندا دا بار كۇشىمدى جيىپ، جانتالاسا العا ۇمتىلا ءتۇستىم...

تۋىندىنىڭ ءون بويىندا باستى جانە قوسالقى كەيىپكەرلەر ءتۇسى قاتار بەرىلىپ وتىرادى.ءتۇس تۋرالى،اسىرەسە ورتاعاسىر تۋىندىلارىنداعى ءتۇس جايلى زەرتتەگەن جاك لە گوففتىڭ دە كەي ويلارى بەلگى ۇسىنعانداي.جازۋشى شىعارماسىنداعى ءتۇس دەتالدىكتەن اسىپ،ۇكىمدىك دارەجەگە جەتكەن.سىزعان تاعدىر ءىسى دە تەكتەس.گيلگامەش پەن ەنكيدۋ مايدان الدىندا ءتۇس كورىپ بولجاسا،ءجۇسىپتىڭ كورەر تۇستەرى،پەرعاۋىن تۇستەرى ءبارى بىرىگە كەلىپ ادامزات ارناسىنداعى ورتاق قاسيەت،التىن تامىر «قاسىرەت پەن تاعدىردا» كەۋ-كەۋلەپ جول ۇسىنادى.

– مەن قايدامىن؟

–جان ساقتاۋ بولمەسىندەسىز.

– بالام قايدا؟

– نارەستەلەر جاتاتىن جاقتا... الاڭداماڭىز

– جاعدايى قالاي؟

– ول جاعىن بالالار دارىگەرى كەلىپ ايتادى. قازىر كەلىپ تە قالادى.

– مەن ونى قاشان كورەمىن...قاشان ەمىزەم... قارنى اشىپ قالماي ما؟..

– امانشىلىق بولسا، بالاڭىزدى دا باۋىرىڭىزعا الارسىز، ەمىرەنە ەمىزەرسىز... شارشاپ قالاتىن بولدىڭىز، ءبىراز ۇيىقتاپ الىڭىز. مىنا ءدارىنىڭ ۇيىقتاتاتىن كۇشى بار، قازىر ءبارى جاقسى بولادى...

سۇمدىق ءتۇستىڭ ەگەسى نە بولعانىن سەزسە دە، بالاسىن ىزدەپ بەبەۋلەيدى. جاۋابى جوق سۇراقتاردى قويادى. ريتوريكالىق سۇراقتاردىڭ ءوزى بار دا، جاۋابى جوق! سۇراقتى قوياتىن «كىشى ادام» قوعامداعى ورنى جوق، نەمەسە جوققا ءتان جاننىڭ ساۋالى الاپات يدەولوگيا مايدانىندا توزاڭعا اينالىپ كەتەدى... «لۋكا پروحوروۆيچ»، «شينەل»، «چەلوۆەك فۋتلياردەگى» سەكىلدى ەلەۋسىز ادام، كەڭەستەگى ەكىنشى دارەجەلى كەمباعال ۇلتتىڭ اناسى بار بوياۋىمەن كوز الدىمىزعا كەلەدى.

...دۇنيەگە اۋرۋ بالا اكەلۋىمنىڭ سەبەبى، مىنە، قايدا جاتىر؟! قۇداي-اۋ، ومىرگە تاعى ءسابي اكەلسەم، تاعى وسىنداي كۇيىك كۇتىپ تۇرعانى ما؟! ازا بويىم قازا بولىپ شوشىدىم. ءىشىم ۋداي اشىپ بارا جاتتى. ايەلدەردىڭ ەندىگى ءسوزىن ەستىگىم كەلمەدى. توسەگىمە ءبىر ۋىس بوپ بۇك ءتۇسىپ، تەرىس قاراپ جاتىپ قالدىم.

ەسىمە اپامنىڭ مەنى ۇزاتار الدىندا ۇيدەگىلەرگە ايتقان قۇپياسى، «اكەسى سول سەمەي جاقتان ەدى» دەگەنى تۇسكەن. سوندا مەنىڭ دە جەتىسىپ تۇرعانىم شامالى، وسى توپىراقتىڭ تۇقىمىمىن. ءامىر ەكەۋىمىز قوسىلعاندا قانىمىزداعى ۋىمىز ەكى ەسەلەنە كۇشەيىپ، مىنا بەيشارا قىز پايدا بولعان عوي سوندا؟...

باستى كەيىپكەردىڭ ەرەكشەلىگى ول سۇراق قويادى!!!!

ورالحاننىڭ «نەگە، ءبىز وسىسى» تەكتەس تەرەڭ ورالىمداردىڭ ورداسى كورىنەدى.

ءبارى كونگەن، يلانعان، شاراسىز. ۇلى ماقساتتار جولىندا ءبارى قۇربان. سونىڭ ىشىندە قازاق حالقى ەكى ەسە ارتىق شالىنار، اياعى تۇساۋلى اقسارباس. ەلدىڭ ءبارى ر.برەدبەريدىڭ «فارەنگەيت بويىنشا 451 گرادۋس» شىعارماسىنداعى مونتەگ ءورتسوندىرۋشى ساناعا سوقا سالادى.

ارتىق ويدىڭ كەرەگى جوق، ارتىق ءسوزدىڭ كەرەگى جوق، ارتىق كىتاپتىڭ كەرەگى جوق. ارى قاراي پسيحولوگيالىق ەگىزدىكتى تانيمىز.

 

...كوزىمدى ءبىر اشقاندا ءىڭىر قارايىپتى. تەرەزەدەن تونگەن قارا كۇڭگىرت بوياۋ مەنىڭ ىشكى جان دۇنيەممەن بەدەرى بىلىنبەي ارالاسىپ بارا جاتتى.

ەرتەڭىندە قىزىمدى كورۋگە بارعام.

كىشكەنتاي تىرشىلىك شىنى ۆاككۋمنىڭ ىشىندە جاتىر ەكەن.

ءا دەگەندە كوزىمنەن ءبىر تامشى جاس شىققان جوق. نە نارسەگە دە ىشتەي تاس بەكىنگەندەيمىن. بەتىنە ءۇڭىلىپ قارايمىن.

سىقپىتى قورقىنىشتى تىرشىلىك يەسىن ءا دەگەندە پەندەلىك قۋ جانىم جاتىرقاپ، تىكسىنىپ، تىتىركەنە قالعانىمەن، ول سەزىم قاس-قاعىمدا سەيىلىپ، كەلەسى ساتتە كوكتەن تولاسسىز قۇيىلىپ كەتكەن تولاعاي تاسقىن انالىق مەيىرىمنىڭ الىپ تولقىنىن انىق سەزىندىم.

«قۇداي-اۋ مەنىڭ ىشىمنەن شىققانى شىن با؟!»

كوز جاسىم كەنەت قۇيىلىپ، عارىپ نارەستەمنىڭ بەتىنە ەندى مۇلدە باسقا كوزبەن، دۇنيەنىڭ بارلىق قاسىرەتتى قايعىسى مەن شەر-مۇڭىن جيا، جابىسا قادالامىن.

اماندىعىن كوتەرىلىپ-باسىلىپ تىنىس الىپ جاتقان ۇلكەن قارنى عانا بىلدىرەدى دەمەسەڭ، وسى جاتىسىندا تىرشىلىكتىڭ نىشانى دا جوق سەكىلدى. قارنىنىڭ تەرىسىنىڭ جۇقالىعى سونداي، استىنداعى ءىش-قۇرىلىسى انىق كورىنىپ جاتىر.

كوزىم قاراۋىتىپ بارىپ اشىلاتىن سياقتى.

سوندا دا ۇڭىلە ءتۇسۋدى توقتاتپايمىن.

مىناۋ شيدەي اياق-قول، دەنە تۇرقىنان ەكى ەسە ۇلكەن باس... باس ەمەس-اۋ، ۇرلەنىپ قويعان شار، انشەيىن!

«بىردەڭە جانىنا باتا ما، قۇلىنىم؟ الدە ءدارىنىڭ كۇشىمەن ەشتەمە سەزبەي جاتىرسىڭ با؟»

جۇمۋلى بولسا دا شۇنىرەيىپ تەرەڭگە ءتۇسىپ كەتكەن كوزى... ماڭدايىنداعى ايقىن كورىنگەن كوك تامىرلارى... ءلۇپ-ءلۇپ سوققانى انىق كورىنىپ تۇرعان ەڭبەگىنىڭ ەرەكشە ۇلكەن شۇقىرى...

«قۇلىنىم-اااۋۋ...ءبىر ۋىس بەتىڭنەن سەنىڭ، قۇلىنىم-اااۋۋ! قانداي جازىعىڭ بار ەدى؟!»

جانىم دىبىسسىز ىشقىنىپ: «انا نازىك دەنە مىنا ءداۋ باستى قالاي كوتەرەدى؟!» – دەگەندە، كەنەت جۇرەگىم لوبلىپ، كوزىم قاراۋىتقانىن بىلەمىن. سول جەردە تالىقسىپ كەتىپپىن...

 

فرانتس كافكانىڭ كەيىپكەرى گرەگور زامزدى ەسكە الۋعا تۋرا كەلەدى. گرەگور ادامزاتتىڭ كوزقاراسى قاسىنداعى جانداردىڭ وزگەرۋى قاھارماننىڭ ءتۇر پىشىنىمەن بايلانىستى ەكەنىن ايتسا، بۇل تۋىندى ودان ارى كەتكەن. ۇلتتىق سيپتىن جويماعان حالىقتىڭ اناسىنىڭ كوزقاراسى جاڭا تالاس،شەتىن داعدارىستىڭ كۋاسى بولادى.

 

...ەي، مەيىرىمدى جاندار! ءوز بالامنان ءوزىم شوشىسام، سەندەردىڭ نە جازىقتارىڭ بار؟ بۇل شىندىققا دارىگەر كىنالى مە؟

مۇمكىن، اكە كىنالى شىعار؟

الدە، انا بايعۇس پا؟

جو-جوق! بۇل سۇمدىققا قازاقستان اۋماعىندا اتوم بومباسىن سىناقتان وتكىزىپ، اۋا مەن توپىراقتى بىلعاعان، ءمولدىر سۋلى قارا ەرتىستىڭ سۋىن ۋلاعان، قازاقتىڭ تەگىن بۇلدىرگەن كوممۋنيستىك جۇيە، ادام تاعدىرىن تابان استىنا سالىپ، اتوم تەحنولوگياسىنا ۇمتىلعان بەيمازا عاسىر كىنالى.

ەڭدەشە انالىق لاعنەتىم ساعان، ەي، تاسباۋىر... تاسكەرەڭ... سۇم زامان!...

 

مول سەندەلىستەن سوڭ باستى كەيىپكەردىڭ بار ءومىر جولى ءتىزىلىپ توسىلادى...

 

....ءبىز باي ەمەس ەدىك. اكە-شەشەم جيعان تەرگەنىنە جالعىز ۇلدى وقىتتى، ۇلبىرەتىپ اتا جولىمەن كەلىن ءتۇسىردى.

اقىرى اۋىلداعى ءۇي مەن قورا-قوپسىنى، قولداعى ۇساق مال مەن بۇزاۋلى سيىردى ساتىپ العانداعى ءۇيىمىز، اپامنىڭ تىلىمەن ايتقاندا: «الماتىعا كوشكەن سارتتىڭ جامان تامى» عانا ەدى. اكەم وعان:

– وتىرعان ورنىڭدى جامانداما. كەتكەن سارت وسى تامنان بايىپ الماتىدان ۇلكەن ءۇي ساتىپ الىپتى. بالاما جۇعىستى بولسىن! – دەگەن...

 

كەڭەس دەپ ايتىلار كەلىستى ءومىردىڭ ىشىندە باي مەن كەدەي بارى،اعى مەن قاراسى ارالاس ەكەنى اشىق ايتىلادى روماندا.ادامزاتتىڭ ءبارى تەڭ دەلىنەر ءتاتتى ۇراننىڭ ىشىندە اششى شىندىق بارلىعى تانىلادى.

 

...تازا اۋا جۇپارىن جۇتۋ ءۇشىن تەرەزەنى اشقاندا جولدىڭ قارسى بەتىندەگى كورشىمىزدىڭ حان سارايىنداي ەڭسەلى عيماراتى كوزگە تۇسەدى. سول ءۇيدى اينالدىرا قورشاعان كىرپىش دۋالىنىڭ وزىنەن بىزدىكىندەي ءۇش-ءتورت ءۇي تۇرعىزۋعا بولار ەدى. داربازاسى ەرتەگىدەگى ءاليبابانىڭ التىنمەن اپتالعان قاقپاسى دەرسىن. «سيم-سيم، ايقارا اشىلا عوي!»، – دەپ، ءوز-وزىمنەن سىقىلىقتاپ كۇلىپ الامىن. شىنىندا دا ارا-تۇرا كىسى كەلىپ، اشىلا كەتكەندە، الىستان كوز تارتىپ، جارق-جۇرق ەتە قالادى.

كولىك كەلگەندە ۇلكەن داربازا وزدىگىنەن ەكى جاققا ىسىرىلىپ سىرعاناپ اشىلادى. تەتىكتى باسقان كەزدە وزدىگىنەن اشىلىپ-جابىلاتىن مەحانيكالاندىرىلعان سىرتقى قاقپا بۇرىن مۇندايدى كورمەگەن اۋىلدىڭ قاراپايىم قىزىنا العاشىندا ءبىرتۇرلى قىزىق كورىنگەنى راس.

اپام ەرنىن « ءپىشتۋ» دەگىزىپ: «بۇل نە قىلعان بايلىق؟ قايدان كەلگەن بايلىق؟» – دەپ جاقتىرماي قالادى...

 

مول بايلىقتىڭ ارتىندا ءىرى قىزمەت، جۇيەگە جاساعان جاعاسىز جىلۋلىقتى، جاتقا ءىسى وتكەن، ۇلتتان الىس ءىرى قىزمەتكەردى قاراپايىم كەمپىر جانىمەن سەزەدى. جيرەنەدى، تىتىرەنەدى.

 

حان سارايىنداعى پاتشايىم-ارعى وقيعانىڭ ءتىنى، باستى كەيىپكەر ەندى كورىنەدى!

 

...جاس شاماسى وزىمەن شامالاس ءجاسوسپىرىمنىڭ تىكىرەيگەن كىرپى شاشىن، قالىڭ قاستىڭ استىنان سۋىق قاراعان اق-قاراسى انىق كوزدەرىن بايقاپ قالىپ ودان سايىن ابدىراپ قالعانىم. ءدالىز تەرەزەسىنىڭ كۇڭگىرت جارىعى تۇسكەن الگىنىڭ جۇزىنە اڭقيا قارايمىن.

قۇداي-اۋ، نەتكەن ادەمى بالا ەدى-اۋ مىناۋ!

– كىم كەرەك؟- دەدى ول ءبىر كەزدە دۇنك ەتىپ. ونىڭ شىرت ەتە قالعانداعى مىنەزى العاشقى اسەرىمدى تەز جۋىپ-شايىپ ەسىمدى تەز جيىپ الا قويعام.

– مەلس كەرەك... ءدارى الىپ كەلدىم،– دەدىم.

ارينە، مەلستىڭ ءوزى ەكەنىن ىشتەي ءبىلىپ تۇرمىن. بوزبالا ماعان سۇستى جۇزىمەن قادالعان كۇيى ات ۇستىندە تەبىنگەندەي، ارباسىنىڭ دوڭعالاعىن اينالدىرىپ جىبەردى دە، ماعان جاقىنداپ كەلدى:

– مەن مەلسپىن، – دەدى....

ادەمى سارايدىڭ كەمتار حانزاداسى مەلس بۇل. اتى دا، ءومىرى دە قايشىلىققا تولى بوزبالا وزگەشە بوياۋدىڭ قوسىندىسىنداي تانيمىز.

– اپا، كەل، بىزبەن بىرگە كينو كورسەڭشى،–دەدى. تورعىن اپا ۇلىنىڭ قاسىنا كەلىپ جايعاسىپ قولىنان ۇستاپ وتىردى. مەن دە ورنىما جايعاسقام. ۇيدەگى اپام ەكەۋمىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىز ەسىمە ءتۇستى. ءبىز ەشقاشان بۇل ەكەۋىندەي جاقىن بولعان ەمەسپىز. مەن كۇرسىنىپ سالدىم. كەۋدەمدى بەلگىسىز مۇڭ كەرنەدى...

بۇل مەلس پەن اناسىنىڭ قارىم قاتىناسى. اياۋلىم بىلمەس، كورمەگەن مەيىرىم، جاڭا جاعالاۋ دا وسى.

مۇگەدەك بالانىڭ اياعى جۇرمەگەنمەن قولى جۇيىرىك داۋلەسكەر كۇيشى.

... الدىمنان ادەتتەگىسىندەي دومبىراسىنىڭ قۇلاقكۇيىن كەلتىرىپ العان. «بابىن كەلدى-اۋ»  دەگەندە قاناتىن قىرانشا قومداپ –قومداپ قويدى دا بىزگە قاراپ ءسال جىميىپ:

....«القيسسادان» باستاعان ءجون شىعار، – دەپ الدى دا، نۇرعيسانىڭ بەتاشار كۇيىن توگىلدىرە جونەلدى.

عاسىردان-عاسىرعا، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان قاسيەتتى قارا دومبىرانىڭ پەرنەلەرى بويىمەن سالالى ساۋساقتارى ىركىلمەي سىرعاناپ، شاناعىنان كۇي قالقىتقاندا، ءبارىمىزدىڭ جانىمىز تەبىرەنىپ كەتكەن ەدى. ۇلكەندەر تۇرماق، كىشكەنتاي بەيبارىستىڭ ءوزى قىڭقىلداۋىن قويىپ، دومبىرا تارتقان مەلس اعاسىنا قاراپ، تىپ-تىنىش وتىر.

مەلس كۇيدى جاي تارتىپ قانا قويماي، ونىڭ شىعۋ تاريحىن، شىعارۋشىسى جايىن ايتا وتىراتىن ادەتى بار ەدى. مۇنى ول ءلاززاتتانا، بار ىقىلاسىمەن ايتادى. تىڭداۋشىسىن تامساندىرىپ، ەلىتىپ اكەتەدى. قازىر دە نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «بالا ميشكاسىنان» باستاپ، «اتا تولعاۋى»، «بالبىراۋىن»، «سارجايلاۋ»، «كەلىنشەك» كۇيلەرىن تارتتى.

اياعىن باسا الماي قالعان بالا-ومىرىنە نازالى. دوس سەرىگى اياۋلىمعا دا سۇراق قويارى سول.

....مەنىمەن بىرگە كوشەدە،  باقتاردا، ادامدار كوپ جۇرەتىن جەرلەردە كينوداعى مۇگەدەكتەردىڭ جاقىنىنداي اربامدى يتەرىپ جۇرەر مە ەدىڭ دەگەنىم عوي، – دەدى، داۋسىندا ءبىرتۇرلى ءوزىنىڭ قازىرگى حالىنە دەگەن جەككورىنىشتەن تۋعان ىزا ارالاس ءزىل دە جوق ەمەس. «ارينە، جانىڭدا بولامىن»، – دەپ ايتۋعا ىشكى ءبىر تۇيسىگىم جىبەرمەدى. وتىرىك ۋادە بەرگىم كەلمەگەندىكتەن:

  • مەلس، پاپاڭ سەنى ەمدەتۋ ءۇشىن ءبارىن جاساپ جاتىر عوي. مەنىڭ اعام دا سەنى «جاتتىعۋلارىن ۇزبەيدى، ءدارى-دارمەگىن دۇرىس قابىلدايدى، ءۇمىت بار» دەپ وتىرادى. سونشا ەڭبەك بەكەر كەتەدى دەيمىسىڭ، – دەيمىن جاقسىلىقتان ۇمىتتەندىرگىم كەلىپ. تەك ونى ۇمىتتەندىرىپ ەمەس، اياعىنان تۇرىپ كەتكەنىن جان-دۇنيەممەن قالايمىن، تاڭىردەن تىلەيمىن!

 

سول كۇنگى اڭگىمەمىز جاراسپادى، سەبەبى، مەن ونىڭ ءاردايىم جانىندا بولاتىنىما كەپىلدىك بەرە المادىم...

ارى قاراي كەمتار بالا قاسىندا قالا الماعان جاننىڭ وزگەشە ءومىرى باستالادى. جاقسى ءومىر، اياق-قولى ساۋ جار ىزدەگەن قىزدىڭ ىستىعى كوپ، سۋىعى مول كۇندەرى ەتەك الادى. فلوبەردىڭ ەمما ءفوباريى، موەمنىڭ كيتتيى، روبەرت ۋوللەردىڭ جالعىز رومانىنىڭ كەيىپكەرى فرانچەسكاسى دا جاقسى ءومىردىڭ ارمانىنا قول سوزعان اياۋلىمنىڭ كەي تۇستارىمەن بارىپ، وراي تۋىسادى. قايىعى قايرىلعان، جارىمجان ءسابيىن مەيىرىمىنە وراعان  مۇڭلىق تار جول، تايعاق قىرعا شىعادى.

...جيىرما ءبىر كۇن دەگەندە جارىمجان بوپەمدى باۋىرىما قىسىپ، ۇيگە ورالدىم. ادامنان ادام شىعۋ وڭاي ما؟! سول ازاپتى جولمەن كەلگەن پەرزەنتىڭدى بىرەۋگە كورسەتۋگە نامىستانۋدان وتكەن قورلىق جوق ەكەن عوي دۇنيەدە... «بوساندى» دەپ اعايىن-تۋىس ءبىر-بىرىنەن ءسۇيىنشى سۇراسىپ سەن ۇيدە تەرلەپ-تەپشىپ قالجا جەپ، ايدان اسا، قىرىق قاسۋىنا شومىلدىرىپ، كۇن سايىن سىلاپ-سيپاپ، وسكەنىن تاماشالاپ، شىلدەحانا تويلاتىپ، بەسىككە سالىپ، ازان شاقىرىپ ات قويىپ جاتۋدىڭ ءوزى دە اكە مەن انانىڭ مەيماناسى تاساتىن شىن باقىت ەكەن-اۋ!

...كۇنى-ءتۇنى قۇبىجىقتاي قۇرىسىپ، اۋزىنا سالعان ەمشەكتى سورۋعا شاماسى كەلمەي، تامىزىپ بەرگەن ۋىز ءناردى جۇتا الماي بىلق-سىلق ەتكەن اۋرۋ ءسابيدىڭ جان قينالىسىن كورۋدەن اسقان ازاپ جوق-اۋ؟! ءسابي قۇساپ، ءبىر بالبىراپ ۇيىقتاعان ەمەس، تىم بولماسا، داۋىسىن شىعارىپ جىلاي دا المايدى...

ەگەر بوبي جان-دومينيك «سكافاندار جانە كوبەلەك» تۋىندىسىنداعى قوزعالماس جاننىڭ جايىمەن سالىستىرساق،بۇل سابيدەن جاقسىراق...

وقيعا قويۋلانىپ كەلىپ تراگەديالىق اقىرعا تىرەلەدى.

...وسى كەزدە ءبىزدى سول بولىمشەنىڭ مەڭگەرۋشىسى كورىپ، قارسى جۇرگەن. دارىگەردى وڭاشالاپ الىپ، بىردەمە دەپ سىبىر ەتتى. مەن ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن تۇسىنە قويىپ، جۇرەك تۇسىمدى ۇستاي العام.

بەيبىت جەكسەنقىزى مەنى جەتەكتەپ، بەتى اق شۇبەرەكپەن جابۋلى كىشكەنتايىمنىڭ مۇردەسىنە الىپ كەلدى.

پوليگوننىڭ قۇربانى بولعان بالامدى سوڭعى رەت قۇشاقتاپ، شىڭعىرىپ جاتىرمىن...

قازاق اناسى باسىنداعى حال ەل ىشىندەگى سۇمدىقپەن «جەلتوقسان» وقيعاسى بىرگە سۋرەتتەلەدى. «اباي جولىنداعى» زەرەدەي انامەن جۇتقا ۇشىراعان ەلدى قاتار العانداي ءساتتى ورگەن. ءوز قايعىسى، ەل قايعىسى ارالاس اياۋلىم جايى رۋحى سىرقات ەلدىڭ جانىمەن ۇندەس، جۇرەكتەرى سول مۇڭمەن قاتار سوعادى. جازۋشى شىن شەبەرلىگىن، ءسوز جامپوزدىعىن داۋسىز تانىتادى.

...كوك جاشىكتەن برەجنەۆ الاڭىندا بولىپ جاتقان جاعدايدى كورسەتىپ جاتقان. «اراق ىشكەن، ناشا شەككەن جاستار ورتالىق الاڭعا شىعىپ، بۇزاقىلىق جاسادى. ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى ولاردى تارتىپكە شاقىرۋدا»، – دەگەن ماعىناداعى اقپاراتتى ديكتور قاعازدان وقىپ وتىر. ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىنىڭ تەرەزەلەرى مەن ەسىكتەرى سىنىپتى، اينالا ورتەنىپ جاتقان اۆتوكولىكتەر. مير كوشەسى مەن فۋرمانوۆ كوشەلەرىن بويلاي، باس ساۋعالاپ، قاشىپ بارا جاتقان جاستار...

شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى-ءوزى جاسقانىپ كەلگەن امىردەي  قاتال كۇيەۋگە ايتقان اششى ءسوزى، سەرت شەشىمىندەي.

...گوركيدىڭ «ءولىمدى جەڭگەن انا» دەگەن اڭگىمەسىندە بالاسىن ىزدەگەن انا اقساق تەمىردىڭ الدىنا دا بارعان. سول سياقتى انا بولعانىم ءۇشىن دە قاراۋىلتوبەنىڭ باۋىرىنا باردىم! سىناقتى توقتاتامىز! مەن بالالاردىڭ بولاشاعى ءۇشىن پارتياڭنان قورىقپايمىن! سول ءۇشىن مەنى ءولتىر! ءولتىر! – دەپ، اۋزى-باسىم قان-قان بولىپ، تاپ-تاپ بەردىم. كوزىمنەن پورا-پورا جاس اقتى. وسى كەزدە قۇلاعىمدا «زامان-اي» زارى ەستىلىپ، بويىما كۇش قۇيىلىپ تۇردى...

جارىنان ايرىلعان، قارالى جان قالاعا كەلىپ گۇلىمايداي ەرەكشە پەريزاتقا جولىعادى. قارالى سۇلۋ، جارالى سۇلۋ ايىقپاس سىرقات.

....گۇلىمايدىڭ ايكەزبەلىگىنەن العاشىندا قورقىپ، تۇنىمەن سان ويانىپ شىعاتىن ەدىم. بالكون مەن سىرتقى ەسىكتى جاقسىلاپ جاۋىپ، سىرتقى ەسىكتىڭ كىلتىن قالتاما سالىپ قويامىن. گۇلىماي توسەگىنەن كوتەرىلەدى دە بولمەلەردى شارلاپ شىعادى. اسۇيگە بارادى، توڭازىتقىشتى قارايدى، كاسترولدەردى اشىپ-جاۋىپ جۇرەدى. ەشتەڭەنڭ سىندىرمايدى، شاقپايدى. قاتتى سالدىرلاتپايدى دا. ودان شىعىپ، قوناق بولمەگە بارادى، سەرۆانتتاعى ىدىستاردى قاراپ شىعادى، قولىنا ۇستاپ كورەدى، ءبىر جاقسىسى، تاستاپ جىبەرمەيدى. ۇستەلدىڭ ۇستىندە تۇرعان ۆازاداعى گۇلدى يىسكەيدى. ديۆانعا وتىرىپ كىتاپ قارايدى. كەيدە بولمەنىڭ ورتاسىندا ورتاسىندا تۇرىپ دەنە جاتتىعۋلارىنا كىرىسەدى. سولاردىڭ ءبارىن جاساپ جۇرگەندە جارىقتى جاقپايدى. «قاراڭعىدا قالاي كورەدى» دەپ، كوزىم باقىرايىپ جاتامىن. ۇيقىم شايداي اشىلادى. ارتىنان تۇرىپ قاراعاندا، كوزى جۇمۋلى ەكەنىن بايقاعام. شوشىتىپ المايىن دەپ، بۇرىشقا تىعىلىپ الىپ باقىلايمىن. دەنەسى ءسال تەڭسەلگەندەي بولادى. سودان بىرۋاقىتتا جاتىن بولمەگە قايتادى. ءبىر تاڭداناتىنىم، ەش جەردە ءسۇرىنىپ كەتپەيدى، بىردەڭەگە قولى نە دەنەسى ءتيىپ قۇلاتىپ، ءتۇسىرىپ الۋ دەگەن جوق.

وسىنداي ادەمى جان ەرتىستەن قۇلاپ ولەدى. ءومىردىڭ بار قارا بوياۋىن جاعىنعان ارۋ كەلمەسكە اسادى.

....جۇمىرتقاداي اپپاق، قايران گۇلىمايىم، قازىرگى ءتۇرى كوك باقا دا ءبىر، ول دا ءبىر. ەسىم اۋعانداي، كوزىم باقىرايىپ، سۇلەسوق قاراپ تۇرمىن.

-قۋاتوۆا گۇلىماي ەكەنى انىق پا؟ – دەدى ميليتسيونەر.

-ءيا – دەپ باسىمدى يزەدىم دە، ەسىككە بۇرىلدىم. ارى قاراي قاراۋعا ءداتىم شىدامادى.

 

ءومىردىڭ بار سوققىسىن كورگەن جان ەلىنە قايتادى.باسقا امالى جوق. قىلارى دا جوق. جۇباتارى دا.

....«قوش! قوش!» دەپ، پاروۆوز جار سالادى. توبەسىنەن ۇشقان قويۋ ءتۇتىنى ارتتا قالىپ، وڭتۇستىككە جول تارتتىق. ەشقايدا بۇرىلماي، جارقىن بولاشاققا ۇمىتپەن جۇيىتكىپ بارامىز. تەرەزەدەن كوز الماي، وتكەنىمدى ەسكە الىپ، مۇڭايىپ كەلەم. كەلىن بولىپ تۇسكەننەن كەيىنگى قىزىعى مەن قيىندىعى ارالاس وتكەن ءومىرىمنىن ون جىلىنا كۋا بولعان قارت شىعىستىڭ ۇلان-عايىر دالاسى قالىپ بارادى. ناۋرىز كەلدى دەگەنمەن، بۇل جاقتا ءالى ناۋات قار جاتىر. اراسىندا ازىناپ قويىپ، قۋاتتى ارىنىمەن زىمىراعان پويىزدىڭ تەرەزەسىنە ءجيى تەلمىرەمىن. ەندى بۇل ولكەگە جولىم تۇسە مە، جوق پا؟ الداعى ءومىرىم قالاي بولماق؟ بۇل مەن ءۇشىن جۇمباق. ءبىر بىلگەنىم، ءدال قازىر سەمەيدەن وزىمنەن ءوزىم قاشقانداي قاشىپ كەلەمىن. قيىن كۇندەرىمدى، ءاردايىم ەڭسەمدى باسىپ تۇراتىن قارا قايعىنى سەرپىپ تاستاعىم كەلىپ قاشىپ بارا...

رومان جەڭىستى جۇرەكپەن، تەگەۋرىن تىلەكپەن اياقتالادى.

.....ارعى بولمەدە ۇلكەن ۇلىم مەن جارىم جاتىر.

مەن نە كورمەدىم وسى كۇنگە جەتكەنشە...

زاماننىڭ داۋىلىمەن سەمەيدەگى سىناقتاردا سىنالىپ، ەرتىستەن ءوتىپ، سارىرقانىڭ دالاسىن شارلاپ، حان-ءتاڭىرىنىڭ باۋىرىنا كەلىپ، باقىتىمدى ەندى تاپتىم.

«ايەل قىرىق شىراقتى» – دەپ، بابالارىمىز بەكەر ايتپاعان ەكەن، شىراعىم قايتا جاندى.

ەندى سول سونبەسىن!

ايەل باقىتى دەگەن وسى ەكەن عوي.

بۇل تۋىندى يمپەريالار اراسىنداعى سوعىستا-قاسىرەت كۇنىن كەشكەن قازاق اناسى جايلى، بودان ۇلتتىڭ ءومىر ءۇشىن كۇرەسىن كورسەتەر شىعارما.

جەڭىل وقىلار شىعارما وقىرمانىن سان قيىرعا سالىپ اكەلىپ، قۋانتىپ بىتىرەدى. سىرت اعايىن تانىسىن دەپ،  كەسەك ۇزىندىلەر ۇسىندىق.

ۇلت باعاسى، قارىمى، سالماعى، بارى، الەۋەتى ادەبي شىعارماسىمەن بىلىنەدى!

قازاق ءۇشىن قازىنالى ءبىر تۋىندى دۇنيەگە كەلىپتى.

جولى بولسىن!

ۇعىنار وقىرمانعا جولىققاي!

 

 

 

 

 

 

 

پىكىرلەر