ارازدىق اق داستارحان ۇستىندە جۋىلادى

5387
Adyrna.kz Telegram

ەڭ الدىمەن «ناۋرىز 8-9 كۇن بويى تويلاناتىن بولعان» دەگەن اڭگىمەگە قارسىمىن. ءدال وسىلاي تويلاۋ ءداستۇرى بولعانىمەن، ول ەل سالتىنا كىرىگىپ، جىل سايىن كەسىمدى تۇردە اپتا بويى تويلاۋ عۇرپىنا ەنبەگەن. ويتكەنى كوشى-قوندا جۇرگەن قازاق حالقى ءۇشىن ءبىر جىلى قىس قاتتى بولىپ، مالى شىعىنعا ۇشىراپ، تۇرمىسى جۇتاڭ تارتىپ قالادى. ەندى ءبىر جىلى قىستىڭ اياعى جايىراق شىعىپ، توي تويلاۋعا مۇرشاسى بولمايدى.

ال تىرشىلىگىن ءتورت تۇلىكپەن تىعىز بايلانىستىرعان قازاق مالىن تاستاپ، قىزىق قۋالاپ كەتپەيدى. قىستان قىسىلماي، كۇيلى شىققان جىلدارى، راس، تويدى تويعا ۇلاستىرىپ، الدەنەشە كۇن قاتارىنان تويلاپ جاتاتىن زاماندار بولعانىن جوققا شىعارۋعا دا بولمايدى. ناۋرىزدىڭ باستى ءمانى – قازاق ءسوزدىڭ پارقىن ءبىلىپ، ءسوزدى كيە تۇتىپ، سوزگە توقتاعاندىقتان، بۇل  كۇنى تالاي داۋ مەن تارتىستىڭ ءتۇيىنىن تابا الاتىندىعىندا.

«بىرەۋ مەن بىرەۋدىڭ» اراسىنداعى بىتىسپەي كەلە جاتقان، كەك الدى، سوڭى ناسىرعا شاپقان ارازدىق ءدال وسى ناۋرىز كۇنى جايماشۋاقتالىپ، ەكى جاق بىتىسەدى. ال قازاق حالقى ءۇشىن ادام مەن ادامدى، كوڭىل مەن كوڭىلدى جاقىنداستىراتىن – ەنشىسى بولىنبەگەن اق داستارحانى.

ناۋرىزدا ادەت-عۇرىپ پەن ءجون-جورالعىلاردىڭ كوپ بولاتىنى دا سوندىقتان. اعايىن اراسىنداعى بىرلىكتى بارىنەن بيىك قويىپ، ارازداسقانداردىڭ اتاجاۋ، الاكوزگە اينالماۋىن قالاعان، اراعايىندىق جۇگىن كوتەرۋدى ادامدىق پارىزى ساناعان داناگوي جاناشىرى داۋكەستىڭ ءوزىن قارسى جاق دۇشپانىنىڭ ۇيىنە ەرتىپ كەلىپ، ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا وتىرىپ قابىرعالى ءسوزىن سالماقتاپ ايتىپ، رەنجىسكەندەردىڭ اشۋىن اقىلعا جەڭدىرتكەن. ال «الدىنا كەلسە، اتاسىنىڭ دا قۇنىن كەشەتىنى» قازاق ءۇشىن قاعيدا، بۇلجىماس زاڭ. قازاقتىڭ ەجەلدەن بەرەكە مەن ىنتىماققا ۇيىرىلگەن حالىق ەكەندىگىنىڭ ەڭ ۇلى ايعاعى دا، مىسالى دا وسى – ناۋرىز.

سەرىك قاپشىقباەۆتىڭ قورجىنىنان:
 

ۇركەردىڭ جەرگە ءتۇسۋى. ەجەلگى جىل ساناۋشىلاردىڭ ەسەبىنشە، ۇركەر كۇزدىڭ باسىندا شىعىستان، قىستىڭ باسىندا توبەدەن، كوكتەم كەزىندە اسپان ەتەگىنە دەيىن الاسارىپ، ال جازدا ءتىپتى باتىپ كەتەدى ەكەن. ناۋرىزداعى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى ءدال وسى تابيعات ەرەكشەلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى. بۇل شاق قىرىق كۇنگە سوزىلىپ، ونى حالقىمىز «قىرىق كۇن شىلدە» نەمەسە «ۇركەردىڭ جەرگە ءتۇسۋى» دەپ اتاعان. كوكتەم كەزىندە، ياعني ناۋرىزدا كۇن جولى ۇركەردىڭ ۇستىمەن ءوتىپ، ونىڭ قوس جۇلدىزى بۇقانىڭ مۇيىزدەرى قۇساپ كۇن جولىنىڭ ەكى جاعىنان قىلتيىپ كورىنەدى. بۇعان وراي حالقىمىزدىڭ «الەمدى كوك وگىز مۇيىزىمەن كوتەرىپ تۇر» دەگەن نانىمى دا بار.

«شۇلەن تارتۋ». «شۇلەن» دەپ باي، مىرزا ادامدى ايتادى. ناۋرىزدا وگىز سوياتىن وسىنداي قولى ۇزىن، جومارت جاندار اعايىنى مەن اۋىلداستارىن «جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەتىن» كوكتەمنىڭ كوكوزەك شاعىندا الدەندىرىپ،  كوتەرمەلەۋ ءۇشىن نارقازاندارعا مۇشە-مۇشە ەتىن سالتىرتىپ، «شۇلەن تارتادى».  اۋىلدىڭ اقساقالدارىنا وگىزدىڭ شەكەسى تارتىلادى. مىرزالىقپەن بەرىلگەن استى «شۇلەن تارتۋ» دەيدى.

«بەل كوتەرەر». قىستان شىققان سوڭ جازعىتۇرىم ەل ەڭسە كوتەرەدى. ناۋرىز باستالماي تۇرىپ ءبىر اپتاداي ۋاقىت بۇرىن اعايىن-تۋعان، اۋىلداستار قۇشاقتاسىپ «كورىسەدى». ەر ادامدار مەن بالالار ءبىرىن-ءبىرى ىرعاپ، بەل كوتەرىسەدى. قىستان قالاي شىققانىن قوڭ ەتىنە قاراپ بايقايتىن سالتتىڭ ءتۇرى. «قىس كەتتى، جاز كەلدى، ەندى ەڭسەمىز كوتەرىلەدى» دەگەن قۋانىش بەلگىسى. قازاقتىڭ تۇرمىس-سالتىندا ءجيى قولدانىلادى.

«توي تارقار». بىرنەشە كۇنگە سوزىلعان توي دا تارقايدى، توي تاباعى جيىلادى. اعايىن ءبىر-ءبىرىنىڭ اماندىعىن كورىپ، كوڭىل توعايتادى. ولىگە سالاۋات ايتىلىپ، اقساقالدار تىرىگە باتا بەرەدى. وعان شاپان جابىلادى.

«ات تەرى». «ايدابولدىڭ اسىندا شاپپاعاندا، اكەڭنىڭ باسىندا شاباسىڭ با؟» دەگەن قازاق نارۋىزدىڭ قىزىعى ءۇشىن بارىن سالادى. ناۋرىزدىڭ ءوزى قىدىرۋدان باستالادى. كۇيلى قازاق بولسا جەكە اتقا ءمىنىپ، جاعدايى تومەن قاراشاسى ءبىر اتقا ەكىدەن مىڭگەسىپ، اۋىل-اۋىلدى ارالاپ كوجە ءىشىپ، كوكپار، بايگە، اۋدارىسپاق، كۇرەس  ۇيىمداستىرىپ، قىزىققا باتادى. بۇعان دەيىن ونەرىن ورتاعا سالىپ، وزا شاپقان دارابوزدارعا، قارسىلاسىنىڭ جاۋىرىنىن جەرگە تيگىزگەن بالۋاندارعا، ءتىپتى تايى وزىپ كەلگەن جاس بالاعا دا «ات تەرى» دەپ سىيلىق بەرگەن.


سەرىك قاپشىقباەۆ، اقىن

 
 
پىكىرلەر