«ويىڭا بىردە-ءبىر وي كەلمەسە دە، ونى قاعازعا تۇسىرە بىلگەندە عانا، جۋرناليست بولاسىڭ. تاريحشى – كوبىنە وتكەندى سارالۋشى جۋرناليست. كارل كراۋستىڭ بىزگە قالدىرىپ كەتكەن وسى ءبىر التىن ءسوزى بۇگىنگى مەنىڭ ماقالامنىڭ باستاۋى بولىپ تۇر.
جۋرناليست ماماندىعى – قيىندىعى مەن قىزىعى مول، جان-جاقتى بىلىمدىلىكتى تالاپ ەتەتىن جاۋاپتى سالا. ءوز شىعارماشىلىعى ارقىلى قوعامعا دا، ادامعا دا قىزمەت ەتەتىن، ەشقاشان قاتەلەسۋگە بولمايتىن، قاشاندا جاڭانىڭ، جاڭالىقتىڭ جاقتاۋشىسى، قولداۋشىسى بولا الاتىن وسى ءبىر كاسىپ يەلەرىنىڭ قاتارى جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ كەلەدى. بۇل ارينە، قۋانتارلىق ءجايت. ال ءسىز جۋرناليست دەگەن كىم جانە ونىڭ العاشقى ۇشقىندارىنىڭ قالاي پايدا بولعاندىعىن بىلەسىز بە؟
جۋرناليست ماماندىعى قىزىقتى ءارى كۇتپەگەن كەزدەسۋلەرمەن، ساياحاتپەن، اقپاراتتار تەڭىزىمەن تىعىز بايلانىستى جانە بۇل ماماندىقتىڭ يەسى بارىنەن دە ءبىرىنشى حاباردار بولۋى كەرەك. جۋرناليست بولۋ – ماقساتكەر، تالاپشىل ءارى ءبىر ۋاقىتتا تەز ءتىل تابىسقىش، ىقىلاستى، باۋىرمال بولۋ دەگەن ءسوز. قوعامداعى قۇبىلىستاردى زەرتتەپ-زەردەلەۋ جولىندا ءوزىڭنىڭ كۇشىڭ مەن ۋاقىتىڭدى ايامايتىن دارەجەگە جەتكەندە، ءوزىڭنىڭ شىن تالانتىڭمەن وقىرماندى باۋراپ الاتىن شابىتىڭ شىڭدالعاندا عانا جاقسى جۋرناليست بولا الاسىڭ. قالامىڭ مەن قاعازىڭ ارقىلى قورعانسىزعا پانا بولىپ، ادىلەتتىك تاپقاندا، بىرەۋگە ءۇمىت ۇيالاتقان ساتتە وسى ماماندىقتىڭ قۇدىرەتىن سەزىنۋگە بولادى. جۋرناليستيكانىڭ ناقتى انىقتاماسى جوق. اركىم وعان وزىنشە انىقتاما بەرۋگە تىرىسادى.
جۋرناليست — بۇل جازا الاتىن ادام. ايتپاعىمىز اسپازدىققا ارنالعان كىتاپقا ءمازىر نەمەسە تۋىستارىنا ادەمى قۇتتىقتاۋ جازۋعا يكەمى بارلار ەمەس. ول الەمدە بولىپ جاتقان الۋان قۇبىلىستى زەرتتەپ، سارالاي الاتىن، ونى جازباشا ادەمى جەتكزىە الاتىن بولۋى كەرەك. قۇپيا تولى كۇندەلىكتەرىن، جازبالارىن جازۋ ۇستەلىندە ساقتاپ، ءوزىن "قالام شەبەرىمىن" دەپ اتايتىندار جۋرناليست ەمەس. اتالعان ماماندىق يەگەرلەرى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا، ينتەرنەت باسىلىمدارعا جاڭالىقتار، فوتوەسەپتەر، ماقالالار دايىندايدى.
«كەل، بالام، عىلىم وقى، ونەر – سەرىك، اق جولعا ىقتيقاتىڭ بولسىن بەرىك!..» بۇل – ۇرپاعىنىڭ كەلەشەگىنە الاڭداعان اكە اماناتى. اماناتقا قيانات جاساماي، اكە ءۇمىتىن اقتاۋ – ءار پەرزەنتتىڭ پارىزى. زار زاماننىڭ قاتال سىن-سوقپاعىنان وتكەن ءماشھۇر نۇرقوجانىڭ اكەلىك تىلەگى اقتالدى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. قايىرجان نۇرقوجاۇلىنىڭ ساۋلەلى عۇمىرىندا اتقارعان ەڭبەگى مەن قالدىرعان مول مۇراسى وسى ءسوزىمىزدىڭ دالەلى بولماق.
پاۆلودار ءوڭىرىنىڭ تۋماسى، ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن جۋرناليست، قايىرجان بەكحوجين – كوپتەگەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى قوزعاپ، ءارتۇرلى تاقىرىپتا قالام تەربەگەن جۋرناليست. مىسالى «كورمەس تۇيەنى دە كورمەس» ماقالاسىندا («ەكپىندى»، 5 قازان، 1935 ج.) تەاتر ماسەلەسىن كوتەرىپ، اشىق تۇردە «وبلونو» قىزمەتكەرلەرىنە سىن ايتادى. مۇنداعى باستى ماسەلە – تەاتر اكتەرلەرىنىڭ ناشار تۇرمىستىق جاعدايى، تەاتر عيماراتىنىڭ جوقتىعى، ساحنالىق وبرازدى اشاتىن كيىم-كەشەكتەردىڭ ازدىعى. الدىمەنەن: «شاتتىق ءومىردىڭ سالتاناتى، قالامىزدىڭ كوركى، جۇرتشىلىقتىڭ ۇلكەن مەكتەبىنىڭ ءبىرى بولعان تەاتردى وبلونو بىلە مە ەكەن؟» دەپ ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الادى. «كورمەس تۇيەنى دە كورمەس» دەگەندەي، وبلونو باسشىلارى ءوز مىندەتىن كورمەگەنىمەن ءبىزدىڭ كورمەۋىمىزگە بولمايدى»، – دەپ ورىندى سىن ايتىپ، بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جاسالۋعا ءتيىستى جۇمىستار ءتىزىمىن ناقتى كەلتىرەدى.
ناقتىلىق، ماسەلەنى تۇبىنە دەيىن ساراپتاۋ بەكحوجيننىڭ عىلىمي ماقالالارىنا دا ءتان. ول «قازاقتىڭ دەموكراتيالىق ءباسپاسوزى» ماقالاسىندا رەۆوليۋتسيانىڭ جاڭادان ورلەۋى كەزەڭىندەگى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ پايدا بولۋىن، ءباسپاسوز بەتىنە جاريالانعان ماقالالاردى زەرتتەيدى. قازاق دالاسىندا ەڭ العاشقى بولىپ جاريالانعان گازەت-جۋرنالدار جايلى جازعان ماقالالارى دا از ەمەس. سونداي-اق ابايدىڭ، شوقاننىڭ پۋبليتسيستيكاسىنا، ىبىراي ءالتىنساريننىڭ شىعارماشىلىعىنا كەڭىنەن ۇڭىلەدى.
ماقالادا ماسەلە دە ناقتى قويىلعان، ونىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرى مەن شەشۋ جولدارى دا جازىلعان، دالەلدى فاكتىلەر دە جەتكىلىكتى. وقىپ وتىرىپ، ناعىز پۋبليتسيستيكالىق ماقالانىڭ ۇلگىسىن كورەمىز. بەكحوجيننىڭ قالامىنان تۋعان «جارمانىڭ جاڭا گازەتى جابۋلى جاتىر»، «ەڭلىك-كەبەك پوستانوۆكىسى»، «قازاق ءتىلىن مىرقىمبايعا جۇكتەي سالىپتى»، «مالدىڭ مىندەتىمەن مىقتىلاپ كۇرەسەيىك» اتتى ماقالالارى دا جاس ءجۋرناليستىڭ قوعامداعى وزەكتى ماسەلەگە دەگەن وتكىر كوزقاراسىن ايعاقتاپ تۇر.
ماقالانىڭ تاقىرىبىنا ارقاۋ بولعان جۇرەكتەن شىققان سوزدەر جۇيرىك جۋرناليست عازاعاڭنىڭ ايتقان ءسوزى. عازاعاڭ بەرگەن سۇحباتىندا: « قالام ءجۋرناليستىڭ بەس قارۋى. بىراق، ونى جەكە باس پايدالانۋ ەتيكاعا جاتپايدى. «- دەپ نىق ايتقانى بار ەدى. جۇيرىك جۋرناليست اتانىپ كەتكەن عابدۋل-عازيز ەسەمباەۆ جۋرناليستەردىڭ، ناقتىراق ايتار بولساق، جاس، ەندى عانا بۇل سالاعا قادام باسىپ كەلە جاتقان ءىزباسارلارىنا ايتقان اقىلى دا بار-دى:
«وقىرماندار اراسىندا بيلىككە قارسى ماقالا جازعان، بەلگىلى ءبىر شەنەۋنىكتى 'سويىپ سالعان ' وپپوزيتسيالىق كوزقاراستاعى جۋرناليستەردى مىقتى، مىنەزدى دەپ باعالاپ، كوتەرمەلەيتىن ادەت قالىپتاسقان. مەنىڭشە، كەز كەلگەن تاقىرىپتى جەر جەرىنە جەتكىزىپ، اقتىڭ اق، قارانى قارا ەكەنىن دالەلدەپ، باستاعان ءىسىن اياقسىز قالدىرماي، تۇپكى ناتيجەگە جەتكەن جۋرناليست- مىنەزدى جۋرناليست!»
سونىمەن قاتار، جۋرناليستيكا جولىندا ءوز ورنىن قالىپتاستىرعان اعامىز قازاق ءتىلىنىڭ قولدانباۋىنا دا ءبىراز قىنجىلاتىنىن مىسال جولدارىمەن جەتكىزىپ ءوتتى. “قازىر جاستار بىرىنەن ءبىرى “نەشە رەت ەكى قابات بولدىڭ؟” دەپ سۇرايدى. قازاقتىڭ “قانشا قۇرساق كوتەردىڭ؟” دەگەن سوزدەرى ويلارىنا كىرىپ شىقپايدى.”
قورىتىندىلاي كەلە،ارينە، بارىنە بىردەي توپىراق شاشپايدى. ايتىلعان بارلىق سوزدەردى جاس، قاناتتارى قاتايماعان جۋرناليستەر ، اعاسىنىڭ ايتقان اقىلىنداي قابىلدايدى. جۋرناليستەرگە باستىسى شىندىقتى جازا ءبىلۋ، ناقتىلىق پەن كوركەمدىك. جازۋ ونەرى ەكەنىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىنبىز. ەندەشە سول ونەرگە بارشا جۋرناليستەر شىڭدالىپ، بويىنداعى تالانتىن ودان ءارى دامىتسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولعاي. ناعىز جۋرناليست – جازا الاتىن الام. جازىپ وتىرعان تاقىرىبىنىڭ الەمىنە ەنىپ كەتە الاتىن ادام. ول قاسيەتتى بويدا دامىتۋ ءۇشىن كوپ كىتاپ وقۋ كەرەك، تەك قانا ىزدەنىس ۇستىندە بولۋ كەرەك.
باكىر دانا گالىمجانقىزى
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى 1-كۋرس
تۇران ۋنيۆەرسيتەتى.
