«Oiyŋa bırde-bır oi kelmese de, ony qaǧazǧa tüsıre bılgende ǧana, jurnalist bolasyŋ. Tarihşy – köbıne ötkendı saraluşy jurnalist. Karl Kraustyŋ bızge qaldyryp ketken osy bır altyn sözı bügıngı menıŋ maqalamnyŋ bastauy bolyp tūr.
Jurnalist mamandyǧy – qiyndyǧy men qyzyǧy mol, jan-jaqty bılımdılıktı talap etetın jauapty sala. Öz şyǧarmaşylyǧy arqyly qoǧamǧa da, adamǧa da qyzmet etetın, eşqaşan qatelesuge bolmaityn, qaşanda jaŋanyŋ, jaŋalyqtyŋ jaqtauşysy, qoldauşysy bola alatyn osy bır käsıp ielerınıŋ qatary jyl ötken saiyn köbeiıp keledı. Būl ärine, quantarlyq jäit. Al sız jurnalist degen kım jäne onyŋ alǧaşqy ūşqyndarynyŋ qalai paida bolǧandyǧyn bılesız be?
Jurnalist mamandyǧy qyzyqty ärı kütpegen kezdesulermen, saiahatpen, aqparattar teŋızımen tyǧyz bailanysty jäne būl mamandyqtyŋ iesı bärınen de bırınşı habardar boluy kerek. Jurnalist bolu – maqsatker, talapşyl ärı bır uaqytta tez tıl tabysqyş, yqylasty, bauyrmal bolu degen söz. Qoǧamdaǧy qūbylystardy zerttep-zerdeleu jolynda özıŋnıŋ küşıŋ men uaqytyŋdy aiamaityn därejege jetkende, özıŋnıŋ şyn talantyŋmen oqyrmandy baurap alatyn şabytyŋ şyŋdalǧanda ǧana jaqsy jurnalist bola alasyŋ. Qalamyŋ men qaǧazyŋ arqyly qorǧansyzǧa pana bolyp, ädılettık tapqanda, bıreuge ümıt ūialatqan sätte osy mamandyqtyŋ qūdıretın sezınuge bolady. Jurnalistikanyŋ naqty anyqtamasy joq. Ärkım oǧan özınşe anyqtama beruge tyrysady.
Jurnalist — būl jaza alatyn adam. Aitpaǧymyz aspazdyqqa arnalǧan kıtapqa mäzır nemese tuystaryna ädemı qūttyqtau jazuǧa ikemı barlar emes. Ol älemde bolyp jatqan aluan qūbylysty zerttep, saralai alatyn, ony jazbaşa ädemı jetkzıe alatyn boluy kerek. Qūpiia toly kündelıkterın, jazbalaryn jazu üstelınde saqtap, özın "qalam şeberımın" dep ataityndar jurnalist emes. Atalǧan mamandyq iegerlerı būqaralyq aqparat qūraldaryna, internet basylymdarǧa jaŋalyqtar, fotoesepter, maqalalar daiyndaidy.
«Kel, balam, ǧylym oqy, öner – serık, aq jolǧa yqtiqatyŋ bolsyn berık!..» Būl – ūrpaǧynyŋ keleşegıne alaŋdaǧan äke amanaty. Amanatqa qiianat jasamai, äke ümıtın aqtau – är perzenttıŋ paryzy. Zar zamannyŋ qatal syn-soqpaǧynan ötken Mäşhür Nūrqojanyŋ äkelık tılegı aqtaldy desek, qatelespeimız. Qaiyrjan Nūrqojaūlynyŋ säulelı ǧūmyrynda atqarǧan eŋbegı men qaldyrǧan mol mūrasy osy sözımızdıŋ dälelı bolmaq.
Pavlodar öŋırınıŋ tumasy, elge eŋbegı sıŋgen jurnalist, Qaiyrjan Bekhojin – köptegen äleumettık mäselelerdı qozǧap, ärtürlı taqyrypta qalam terbegen jurnalist. Mysaly «Körmes tüienı de körmes» maqalasynda («Ekpındı», 5 qazan, 1935 j.) teatr mäselesın köterıp, aşyq türde «oblono» qyzmetkerlerıne syn aitady. Mūndaǧy basty mäsele – teatr akterlerınıŋ naşar tūrmystyq jaǧdaiy, teatr ǧimaratynyŋ joqtyǧy, sahnalyq obrazdy aşatyn kiım-keşekterdıŋ azdyǧy. Aldymenen: «Şattyq ömırdıŋ saltanaty, qalamyzdyŋ körkı, jūrtşylyqtyŋ ülken mektebınıŋ bırı bolǧan teatrdy oblono bıle me eken?» dep mäselenıŋ basyn aşyp alady. «Körmes tüienı de körmes» degendei, oblono basşylary öz mındetın körmegenımen bızdıŋ körmeuımızge bolmaidy», – dep oryndy syn aityp, būl mäselenı şeşu üşın jasaluǧa tiıstı jūmystar tızımın naqty keltıredı.
Naqtylyq, mäselenı tübıne deiın saraptau Bekhojinnıŋ ǧylymi maqalalaryna da tän. Ol «Qazaqtyŋ demokratiialyq baspasözı» maqalasynda revoliusiianyŋ jaŋadan örleuı kezeŋındegı qazaq baspasözınıŋ paida boluyn, baspasöz betıne jariialanǧan maqalalardy zertteidı. Qazaq dalasynda eŋ alǧaşqy bolyp jariialanǧan gazet-jurnaldar jaily jazǧan maqalalary da az emes. Sondai-aq Abaidyŋ, Şoqannyŋ publisistikasyna, Ybyrai Altynsarinnıŋ şyǧarmaşylyǧyna keŋınen üŋıledı.
Maqalada mäsele de naqty qoiylǧan, onyŋ tuyndau sebepterı men şeşu joldary da jazylǧan, däleldı faktıler de jetkılıktı. Oqyp otyryp, naǧyz publisistikalyq maqalanyŋ ülgısın köremız. Bekhojinnıŋ qalamynan tuǧan «Jarmanyŋ jaŋa gazetı jabuly jatyr», «Eŋlık-Kebek postanovkısı», «Qazaq tılın Myrqymbaiǧa jüktei salypty», «Maldyŋ mındetımen myqtylap küreseiık» atty maqalalary da jas jurnalistıŋ qoǧamdaǧy özektı mäselege degen ötkır közqarasyn aiǧaqtap tūr.
Maqalanyŋ taqyrybyna arqau bolǧan jürekten şyqqan sözder jüirık jurnalist Ǧazaǧaŋnyŋ aitqan sözı. Ǧazaǧaŋ bergen sūhbatynda: « Qalam jurnalistıŋ bes qaruy. Bıraq, ony jeke bas paidalanu etikaǧa jatpaidy. «- dep nyq aitqany bar edı. Jüirık jurnalist atanyp ketken Ǧabdul-Ǧaziz Esembaev jurnalisterdıŋ, naqtyraq aitar bolsaq, jas, endı ǧana būl salaǧa qadam basyp kele jatqan ızbasarlaryna aitqan aqyly da bar-dy:
«Oqyrmandar arasynda bilıkke qarsy maqala jazǧan, belgılı bır şeneunıktı 'soiyp salǧan ' oppozisiialyq közqarastaǧy jurnalisterdı myqty, mınezdı dep baǧalap, kötermeleitın ädet qalyptasqan. Menıŋşe, kez kelgen taqyrypty jer jerıne jetkızıp, aqtyŋ aq, qarany qara ekenın däleldep, bastaǧan ısın aiaqsyz qaldyrmai, tüpkı nätijege jetken jurnalist- mınezdı jurnalist!»
Sonymen qatar, jurnalistika jolynda öz ornyn qalyptastyrǧan aǧamyz qazaq tılınıŋ qoldanbauyna da bıraz qynjylatynyn mysal joldarymen jetkızıp öttı. “Qazır jastar bırınen bırı “neşe ret ekı qabat boldyŋ?” dep sūraidy. Qazaqtyŋ “qanşa qūrsaq köterdıŋ?” degen sözderı oilaryna kırıp şyqpaidy.”
Qorytyndylai kele,ärine, bärıne bırdei topyraq şaşpaidy. Aitylǧan barlyq sözderdı jas, qanattary qataimaǧan jurnalister , aǧasynyŋ aitqan aqylyndai qabyldaidy. Jurnalisterge bastysy şyndyqty jaza bılu, naqtylyq pen körkemdık. Jazu önerı ekenın tılge tiek etken bolatynbyz. Endeşe sol önerge barşa jurnalister şyŋdalyp, boiyndaǧy talantyn odan ärı damytsa, nūr üstıne nūr bolǧai. Naǧyz jurnalist – jaza alatyn alam. Jazyp otyrǧan taqyrybynyŋ älemıne enıp kete alatyn adam. Ol qasiettı boida damytu üşın köp kıtap oqu kerek, tek qana ızdenıs üstınde bolu kerek.
Bäkır Dana Galymjanqyzy
Jurnalistika fakultetı 1-kurs
Tūran universitetı.
