قازاقتا قاليبەكتەي ەرلەر وتكەن

3449
Adyrna.kz Telegram

وسىدان 127 جىل بۇرىن، ياعني، 1893 جىلى 25-ءشى ساۋىردە اكتەر، ۇلتتىق كاسىبي تەاتر ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، قوعام قايراتكەرى، قازاق كسر-ءنىڭ جانە كسرو-نىڭ حالىق ءارتىسى، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى قالىبەك (قاليبەك) قۋانىشباەۆ دۇنيە ەسىگىن اشتى.

قاراعاندى وبلىسىنىڭ قارقارالى اۋدانىندا تۋعان. جاسىنان ءان-كۇي مەن ويىن-ساۋىققا، توي-تاماشاعا جانى قۇمار، دۋمانشىل بولعان. ول جالعىز ءوزى بىرنەشە ادامنىڭ كەيپىنە ءتۇسىپ، ءبىر وتىرىستا-اق «ەكەۋدىڭ تالاسىن، ۇشەۋدىڭ كەرىسىن، بەسەۋدىڭ جانجالىن» ورىنداپ، تىڭداۋشى كوپشىلىككە كۇلكىگە كەنەلتەتىن دارىندى ونەرپاز رەتىندە تانىلدى. حالىق ونەرپازدارى مۇحامەتالى، ماۋقاي مەن اباقتى ۇستاز تۇتىپ، ولاردان ونەر سىرىن ۇيرەنگەن.

1916 جىلدىڭ 25 ماۋسىمىنداعى پاتشا جارلىعىنا سايكەس قۋانىشباەۆ تا قارا جۇمىسقا الىنعان. 1917 جىلى ومبى قالاسىنا بارىپ، بىلعارى زاۋىتىندا ات ايداۋشى-كوشىر بولعان. مۇندا اتاقتى بالۋان قاجىمۇقانمەن تانىسقان. تۋعان جەرىندە اۋىلدىق كەڭەستى باسقارىپ، قوعامدىق جۇمىستاردا جۇرسە دە ونەردەن ءبىر ءسات قول ۇزبەگەن. «قىز ۇزاتۋ»، «قوي كۇزەتۋ» جانە «وگىز ساتۋ» سەكىلدى قىزىق، كۇلدىرگى اڭگىمەلەر شىعارىپ، ونى توي-جيىنداردا ورىنداپ جۇرگەن. جاتىپ ىشەر جالقاۋلاردى، كەيبىر كەرەناۋ، تەرىس پيعىلدى جانداردى وتكىر سىنعا الىپ اجۋالاعان.

1922-1924 جىلدارى قوياندى جارمەڭكەسىندە ع.ايتباەۆ، ي.بايزاقوۆ، ق.مۇڭايتپاسوۆ، م.شامسۋتدينوۆا سياقتى ونەرپازدار ۇيىمداستىرعان ويىن-ساۋىققا قاتىسىپ، ونەر كورسەتكەن. 1926 جىلى قىزىلوردا قالاسىندا ىرگە كوتەرگەن قازاق مەملەكەتتىك دراما تەاترىن ۇيىمداستىرۋعا بەلسەنە قاتىسقان. اكتەر قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا ءار جىلدارى قويىلعان م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك - كەبەك» تراگەدياسىنداعى قارامەندە ءبيدىڭ بەينەسىنەن باستاپ، وسى سپەكتاكلدەگى باستى كەيىپكەرلەردى (كوبەي بي، كەبەك، نىسان ابىز) تۇگەل دەرلىك ورىنداپ شىققان. بۇعان قوسا 20 عاسىردىڭ 30-شى جىلدارىنىڭ باسىندا اياتباي ء(ى.جانسۇگىروۆ، «كەك»), بەكبولات (ب.مايلين، «مايدان»), بەيبىت (ق.بايسەيىتوۆ، ءا.شانين، «تارتىس») رولدەرىن ورىنداعان.

1936 جىلى ماسكەۋ قالاسىندا وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگىندە ە.برۋسيلوۆسكيدىڭ «قىز جىبەك» مۋزىكالىق دراماسىنان بازاربايدىڭ ءرولى مەن ءوزىنىڭ «قىز ۇزاتۋىن» ورىنداپ، كورەرمەن كوڭىلىنەن شىققان. ن.گوگولدىڭ «رەۆيزورىنداعى» دۋانباسى، م.اۋەزوۆ پەن ل.س. سوبولەۆتىڭ «اباي» تراگەدياسىنداعى اباي، م.اۋەزوۆ پەن ءا.ابىشەۆتىڭ «نامىس گۆاردياسىنداعى» گەنەرال پانفيلوۆ، ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «امانگەلدىسىندەگى» ابدىعاپپار بولىس، ۋ.شەكسپيردىڭ «اساۋعا تۇساۋىندا» موماقان باپتيستا - اكتەر ويىنىندا كوركەمدىك شەشىمىن تاپقان سوم تۇلعالار.

ءاربىر ءرولدىڭ وزىنە ءتان قايتالانباس قيمىل-قوزعالىسىن، مىنەزى مەن ىشكى-سىرتقى جان قۇبىلىستارىن ءدال تاۋىپ، ويناۋ - قۋانىشباەۆ شىعارمالارىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى. ونىڭ راديو، ەسترادا ءۇشىن جازعان شاعىن كۇلدىرگى اڭگىمە-پەسالار مەن ولەڭ-سىقاقتارى، تاقپاق-قاعىتپالارى «تۇيرەگىش» جانە «شانشارلار» دەگەن اتپەن جارىق كورگەن. 1937 جىلدان كوركەم فيلمدەرگە ءتۇسىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق كينو ونەرىن دامىتۋعا مول ۇلەس قوسقان.

1968 جىلى 7 ماۋسىمدا الماتى قالاسىندا قايتىس بولدى.

 

پىكىرلەر