تەگىمىزگە قوساقتالعان قارا تاڭبادان قاشان ارىلامىز؟

3861
Adyrna.kz Telegram

تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 28 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. بۇگىندە «ازاتپىز» دەپ ماقتانامىز، « تەكتىمىز» دەپ كەۋدە كەرەمىز. دەسە دە،  تەگىمىزگە قوساقتالعان قارا تاڭبادان ارىلا الماي جۇرمەنىمىزدە شارۋامىز جوق. ونىمەن قويماي, رۋحاني جاڭعىرىپ، دامىعان 20 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋگە دامەلىمىز. ال تەكتى ۇرپاق، ءبىز قاشان اتى-جونىمىزگە جالعانعان ورىستىڭ «-وۆ، -ەۆ، -ين، -ينا»-سىنان قۇتىلامىز؟

قازاق اتى-ءجونىن ورىس حالقىنا ەلىكتەپ، «-وۆ، -ەۆ» دەپ جازۋ توقتاتىلسىن!

سوناۋ 1917 جىلدىڭ وزىندە الاشوردا كوسەمى ءاليحان بوكەيحان اتا-تەكتى قازاقىلاندىرۋ يدەياسىن كوتەرىپ كەتتى.  «قازاق اتى-ءجونىن ورىس حالقىنا ەلىكتەپ، «-وۆ، -ەۆ» دەپ جازۋ توقتاتىلسىن! بۇدان بىلاي قازاق ازاماتتارى ءوز اتى-جوندەرىن ۇلتتىق داستۇرمەن اباي قۇنانبايۇلى دەگەن سياقتى جازدىرسىن، ءبىز دە احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءاليحان بوكەيحانۇلى بولايىق!»,- دەدى ول. ارادا عاسىر وتسە دە تەگىمىزدى ۇلتىمىزدىڭ قالپىنا لايىقتاپ جازا الماي كەلەمىز. ال تەكتى ۇرپاق، بۇعان كىم كەدىرگى؟

كىمنىڭ قۇلىسىڭ؟

ءبىز تەگىمىزگە جالعاپ جۇرگەن «-وۆ» جالعاۋى ورىستىڭ «چەي حولوپ؟» دەگەن سوزىنەن شىققان. بۇل - قۇلدار مەن كۇڭدەردىڭ قاي قۇليەلەنۋشىگە تيەسىلى ەكەندىگىن انىقتايتىن جالعاۋ. ماسەلەن، يۆانوۆ – يۆاننىڭ قۇلى، نيكولاەۆ – نيكولايدىڭ قۇلى. ەگەر گروزنىي، مۋدرىي سىندى ورىس پاتشالارىنىڭ تەگىنە ۇڭىلسەڭىز، ولارعا بۇل جالعاۋدىڭ جالعانباعانىن كورەسىز. ال تەكتى ۇرپاق، سەن كىمنىڭ قۇلىسىڭ؟

ءاربىر ۇلت تەگىن تۇگەندەۋدە بولمىسىنا ساي ەرەكشەلىكتەردى قولدانادى. مىسالى، «-يان» - ارميان جۇرتىن، « -ين» - تاتار جۇرتىن، «-وعلى» - تۇرىك جۇرتىن، «-وۆ» ورىس جۇرتىن تانىتادى. ال تەكتى ۇرپاق، باي ءتىلىمىز باردا، ورىستىڭ قوسىمشاسىنا جابىسىپ، نە كورىندى بىزگە؟

قۇلدىق جالعاۋدان وڭاي ارىلۋعا بولادى، بىراق نيەتتى ەمەسپىز

ەلباسىنىڭ 1996 جىلدىڭ 2 ساۋىرىندەگى №2923 جارلىعىنىڭ 1-تارماعىندا: «ۇلتى قازاق ازاماتتار وزدەرىنىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ جازىلۋىن قازاق تىلىنە ءتان ەمەس اففيكستى الىپ تاستاي وتىرىپ، وزگەرتۋگە حاقىلى، الايدا تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ تۇبىرلىك نەگىزى ساقتالۋى ءتيىس. بۇل رەتتە اكەسىنىڭ اتىن جازعان كەزدە ازاماتتىڭ جىنىسىنا قاراي «ۇلى» نەمەسە «قىزى» سوزدەرى قوسىلىپ، بىرگە جازىلادى» دەلىنگەن. دەمەك، قۇلدىق جالعاۋدان وپ-وڭاي ارىلۋعا بولادى. ول ءۇشىن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا تۋ تۋرالى كۋالىگىڭىز بەن جەكە كۋالىگىڭىزدى الىپ بارساڭىز جەتكىلىكتى. ال تەكتى ۇرپاق، نەگە اتى-ءجونىمىزدى تۇزەۋگە نيەتتى ەمەسپىز؟

مومىشەۆ ەمەس، مومىشۇلىمىن!

وسى ورايدا باۋىرجان اتامىزدىڭ مىنا ءبىر ديالوگى ەرەكسىز ەسىمە ءتۇسىپ وتىر.  سوعىستا ەرلىك كورسەتكەن باۋىرجان مومىشۇلىن وردەنمەن ماراپاتتاپ جاتقان كەزىندە مىسقىلداپ كۇلگەن ارميان ازاماتى ميكويان:

-"قۇتتىقتايمىن سiزدi, جولداس مومىشەۆ!"- دەيدى.

سول ساتتە باۋىرجان مومىشۇلى دا ميكويانعا "راقمەت،  جولداس ميكوەۆ!" - دەپ جاۋاپ قاتادى. ميكويان بۇعان ىزا بولىپ:

- "مەن سiزگە ميكوەۆ ەمەسپىن، ميكويانمىن!" - دەگەنىندە، باۋىرجان مومىشۇلى دا قاراپ تۇرماي:

- "مەن دە سىزگە مومىشەۆ ەمەسپىن، مومىشۇلىمىن!" - دەپ جاۋاپ بەرەدى. ال تەكتى ۇرپاق، تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇلاندارىندا نەگە وسىنداي نامىس جوق؟

تەكتى تۇزەۋ - تەكتىلىكتىڭ بەلگىسى. تۇيىتكىلدى وزگەدەن ىزدەمەي، قۇلدىق سانادان ارىلۋعا قازىردەن ارەكەت جاسايىق! ەرتەڭگە ىسىرىپ جۇرگەندە، كەش بولىپ قالماسىن...

 

ديانا اسان،

«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى

 

پىكىرلەر