تورتكۇل دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن COVID-19 جايلى ناقتى اقپارلار مەن داقپىرتتاردىڭ اراسى تىم شيەلەنىسىپ كەتكەنى سونشا، اق پەن قارانى اجىراتۋدان قالعان حالىق اۋرۋدىڭ وزىنەن ەمەس، قاپتاپ كەتكەن قاۋەسەتتەردەن زارداپ شەگىپ وتىر.
ەل ىشىندە ايتىلعان ۆيرۋستى ەمدەۋگە قاتىستى نەشە ءتۇرلى كەڭەستەردى كادەسىنە جاراتىپ جاتقان ەلدىڭ الدى دەنساۋلىقتارىنا ۆيرۋستان ەمەس، بەيبەرەكەت قولدانعان ەمنەن تارتقان زيانىن جازا باستادى. اۋرۋدىڭ الدىن الىپ، جان ساقتاپ قالۋ ءشىن ادام نەگە بولسا دا دايىن بولارى ءسوززسىز. بىراق، شەكتەن تىس قولدانعان كەز كەلگەن وسىمدىك، تاماق، ءتۇرلى ءدارى-دارمەك باتپانداپ كىرىپ، مىسقالداپ شىعاتىن اۋرۋعا دۋشار ەتەرىن دە جاقسى بىلەسىز. وسى رەتتە وقىرمان قاۋىمعا ۆيرۋس كەلدى دەپ بەيبەرەكەت قولدانىپ، باعاسى دا اسپانداپ كەتكەن كەيبىر جەمىستەر مەن كوكەنىستەر جايلى از-كەم اقپار بەرۋدى ءجون كوردىك.
ليمون
تسيترۋسقا جاتاتىن ەكزوتيكالىق بۇل جەمىس بۇگىندە ءار وتباسىنىڭ داستارحانىنان تابىلادى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. دارۋمەنگە باي ليموندى تەك تاعام رەتىندە عانا ەمەس، كوسمەتيكالىق ماقساتتا دا كەڭىنەن پايدالانامىز. ونىڭ قۇرامىندا 5-7,5 % ليمون قىشقىلى، 1,9-3% قانت، 50-90 مگ س ءۆيتامينى بار جانە تەمىرگە باي، پەكتين، ەفير مايلارى مەن بيوفلاۆونويدتار، كالي ، كالتسي ت.ب. بار. سوندىقتان اس قورىتۋعا كومەكتەسەتىن زاتتاردىڭ بولىنۋىنە اسەر ەتىپ، اعزاعا تەمىر مەن كالتسيدىڭ ءسىڭىرىلۋىن جەڭىلدەتەتىن ەنزيمدەردى بولەدى. سونداي-اق اسقازان سۋلارى قىشقىلدارىنىڭ قىشقىلدىق دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىنە اسەر ەتەدى. س دارۋسەنىنە باي جەمىس بولعاندىقتان يممۋنيتەتتى كوتەرۋگە دە پايداسى زور. ۇزاق ۋاقىت انتيبيوتيكتەردى قابىلداعان سوڭ ليموننىڭ كومەگىمەن باۋىردى ۋلى زاتتاردان تازارتۋعا سەپتىگى مول. قان قۇرامىنداعى حولەستەريندى تومەندەتىپ، تابەتتى اشاتىن قاسيەتى بار. قۇرامىنداعى ر دارۋمەنى قان تامىرلارىن نىعايتىپ، تامىر قابىرعالارىنىڭ بەرىكتىگىن ارتتىرادى.
الايدا وسىنشا پايداسى بولا تۇرا، ليموننىڭ زيانى دا جوق ەمەس. شەكتەن تىس قولدانعان ليموننىڭ ەمدىك قاسيەتىنەن گورى، زيانىن تارتۋىڭىز بەك مۇمكىن. ونى ءتىس ەمالدارى ناشار ادامدار سيرەك قولدانعانى دۇرىس. سەبەبەى، قىشقىلدىق قۇرامى وتە جوعارى بولعاندىقتان ءتىس ەمالىنىڭ قاتتى زاقىمدانۋىنا سوقتىرۋى مۇمكىن. تاماعى قابىنعان، ىسىنگەن ادامدارعا دا ليموندى قولدانباۋعا كەڭەس بەرەمىز. اۋىز قۋىسى مەن تاماقتىڭ سىلەكەيلى قاباتىن كۇيدىرىپ، سوڭى اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا اكەلەدى. اسقازان ويىقجاراسى اۋرۋى بار جانە گاستريت، جالپى اسقورىتۋ جولدارىندا اقاۋى بار، قان قىسىمى تومەن ادامداردىڭ ليموندى قولدانباعانى ءجون. ۇنەمى قولدانعان جاعدايدا اسقازان قىشقىلىنىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولىپ، قىشقىلدىڭ كوبەيۋىنە اكەلەدى. قان قىسىمنىڭ تومەندەۋىنە قاتتى اسەر ەتەدى.
سارىمساق (چەسنوك)
مۇنى جەۋدىڭ پايداسى كوپ ەكەنىن جالپى جاعدايدا بىلگەنىمىزبەن، قانشا مولشەردە، قاشان قولدانۋ كەرەك ەكەنىنە ءمان بەرىپ جاتپايمىز. سارىمساقتى شيكىدەي جەگەندە الليتسين دەگەن زات بولىنەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ءتۇرلى باكتەريالاردى جويا الادى. انتيسەپتيكالىق قايەتى جوعارى بولعاندىقتان زالالسىزداندىرۋ قاسيەتى باسىم. اس مازىرىندە شيكىلەي قولدانعاندا وكپە قۇرتى، ديزەنەريا، كانديدوز بەن گەرپەس اۋرۋلارىن تۋعىزاتىن باكتەريالاردان اعزانى قورعايدى. قان تاسمىرلارىن نىعايتىپ، قان اينالىمىن جاقسارتىپ، حولەستەريننىڭ شامامەن 10 %-عا جۋىق تومەندەۋىنە كومەكتەسەدى. سايكەسىەشە قاننىڭ ۇيۋىن ازايتىپ، جۇرەك تالماسىنىڭ الدىن العا سەپتىگى تيەدى، قان قىسىمىن رەتتەيدى. قانت ديابەتىمەن اۋىراتىندارعا پايداسى زور، ناۋقاسىنىڭ 25%-ىن ايىقتىرا الادى. باۋىرداعى ءينسۋليننىڭ ىدىراۋىن باياۋلاتادى. ۆيرۋستى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋدا، ەمدەۋ شاراسىندا كەڭىنەن قولدانىلادى. عىلىمدا سارىمساقتى كۇندەلىكتى پايدالانۋ تۇماۋدىڭ الدىن الۋ مەن ەمدەۋدە تيىمدىلىگى 60 %-عا جەتەتىنى دالەلدەنگەن. قۇرامىندا كۇكىرت، ديالليل سۋلفيد، سالليل تسيستيەين، سەلەن كوپ مولشەردە بولعاندىقتان اعزانى شالكتان تازارتىپ قانا قويماي، قاتەرلى ىسىك جاسۋشالارىن ولتىرەتىن دە قاسيەتكە يە. اسىرەسە اسقازان، توقىشەك، باۋىر، ءسۇت بەزى ىسىگى قاۋىپىن ازايتادى. ىشەك قۇرتى اۋرۋلارىنان ارىلۋدا، بالالاردا ءجيى كەزدەسەتىن اسكاريدانى ەمدەۋدە تاپتىرماس ەم بولا الادى. ىشەك اۋرۋلارىنىڭ الدىن الۋدا پايداسى وراسان بولعاندىقتان، البەتتە اس قورىتۋدى جاقسارتادى. بۋىن اۋرۋلارىندا تۇز جينالۋدىڭ الىدىن الىپ، زاقىمدانعان تىندەردى قالپىنا كەلتىرەدى. سۇيەك مايلارىنىڭ ازايۋىن بولدىرماي، وستەو-ارتريتتەن ساۋىعۋعا كومەكتەسەدى.
سارىمساقتىڭ وسىنشا اۋرۋلارعا كومەگى مەن پايداسى زور بولا تۇرا، زيانى دا بارشىلىق. ونى دا شامادان تىس قولدانۋعا بولمايدى، اعزاعا ۋلانۋ قاۋپىن تۋعىزادى. كۇنىنە قاتارىنان جەگەن ونشاقتى ءتىس سارىمساق قان كەتۋگە اكەلەدى. اش قارىنعا مۇلدە قولدانباۋ كەرەك. اۋىز قۋىسى مەن اسقازان ىشەك جولدارىنىڭ سىلەكەيلى قاباتتارىن كۇيدىرىپ جىبەرەدى. اسقازانى اۋىراتىن ادامدار اۋىرىپ تۇرعان جانە اۋرۋى اسقىنعان كەزدە قولدانباۋ كەرەك.
ءزىمبىر
كورونوۆيرۋستىڭ بىردەن-ءبىر ەمى دەپ باعاسى اسپانعا شىققان زىمبىرگە (يمبير) توقتالايىق. راس، ءزىمبىردىڭ تامىرى كالتسي، حروم، تەمىر، ماگني، نيكوتين قىشقىلدارى مەن فوسفور، كرەمني، كالي، س دارۋمەنىنەن وتە باي. جاي كەزدە كوبىنەسە ارتىق سالماقتان ارىلۋعا قولداناتىن ءزىمبىردىڭ زات الماسۋدى جاقسارتۋدا پايداسى زور. جۇكتىلىك كەزىندە بولاتىن توكسيكوز، باس اينالۋ، جۇرەك اينۋ، دارىلەردىڭ بالاعا زيان كەلتىرەتىن حيميالىق زارداپتارىن، السىرەۋ سيمپتومدارىنىڭ الدىن الۋدا پايداسى مول. اۋىرسىنۋدى باساتىن، انتيباكتەريالدى جانە ەمدىك قاسيەتى بولعاندىقتان يمۋندىق جۇيەنى جاقسى نىعايتىپ، تىتىركەنۋلەردى باسادى. اسقورىتۋ جۇيەسىنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرادى. بۋىن بۇلشىقەتتەرى مەن ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋدا سەپتىگى تيەدى. سۋىق تيۋ مەن تۇماۋ، تاماق اۋىرعاندا، جوتەلدى ازايتىپ، ىستىقتى تۇسىرۋدە كومەگى كوپ بولعاندىقتان اعزانىڭ ينفەكتسيامەن كۇرەسۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرادى. سوندىقتان ۇگىندە ءزىمبىردى كوپتەگەن تاعامداردى دايىنداۋدا دامدەۋىش رەتىندە عانا ەمەس، ەمدىك قاسيەتى بولعاندىقتان مەديتسينادا دا كەڭىنەن قولدانىلادى.
ونىڭ قۇرامىندا كوپتەگەن دارۋمەندەر مەن امينوقىشقىلدار بولعاندىقتان ناقتى ءبىر اۋرۋدى ەمدەۋدە قولدانعاندا پايداسىمەن بىرگە ارنايى ەسكەرىلەتىن قارسى كورسەتىلىمدەرى دە بار ەكەنىن ەستە ساقتاۋ قاجەت. ماسەلەن، جۇكتىلىكتىڭ سوڭعى ايلارىندا، بالا ەمىزۋ كەزىندە پايدالانۋعا بولمايدى. سوزىلمالى جۇرەك اۋرۋلارىنا شالدىققانداردىڭ مۇلدە قولدانباعانى ءجون. اسقىنعان اسقازان اۋرۋلارى بار جانە ون ەكى ەلى ىشەكتە جارا بولسا، وتتە تاس جينالعان جاعدايدا قولدانباعان ابزال.
اتقۇلاق (حرەن)
سوڭعى كەزدە اتى جامان مەن پنەۆمانياعا بىردەن-ءبىر ەم ەكەن دەگەن جەلەۋمەن جارناماسى جەر جارىپ اتقۇلاق (حرەن) تامىرىنا دەگەن سۇرانىس تا كۇرت ارتىپ، باعاسى دا قىمباتتاپ شىعا كەلدى. بىرەۋلەر تۇنبا دايىنداپ تۇتىنعانىن ايتتى، كەيبىرى شيكىدەي شايناعانىن، ءتىپتى تۇتاستاي جەگەنىن جازىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ادام نانعىسىز ۆيدەولار جۇكتەي باستادى. بۇرىن كوكەنىستەردى تۇزداۋعا قولداناتىن اتقۇلاقتىڭ (حرەن) دا پايدا-زيانى جايلى بىرەر ءسوز ايتا كەتەيىك.
اتقۇلاقتىڭ قۇرامى ءتۇرلى دارۋمەندەر مەن ەفير مايلارىنا باي بولعانىمەن بۇرىن تەك دامدەۋىش رەتىندە قولدانىلعان وتكىر ءيىستى كوپ جىلدىق وسىمدىك. بيولوگتاردىڭ زەرتتەۋىنە جۇگىنسەك، ونىڭ سولىندە ميكروبتاردى جوياتىن الاتىن قاسيەتى بار ليزوتسيم فەرمەنتى كوپ بولادى. سونداي-اق تامىرىندا 13 % اقۋىز، 2 %-عا جۋىق شيكى ماي، 0,25 % اسكوربين قىشقىلى، تيامين، ريبوفلاۆين، كاروتين،، كراحمال، 74% كومىرقىشقىلدارى مەن ەرىتىندى تەمىر كوپ مولشەردە كەزدەسەدى. س دارۋمەنىنىڭ مولشەرى ليمونمەن سالىستىرعاندا 5 ەسە كوپ. كالي، كالتسي، ماگني، كۇكىرت، فوسفورعا سياقتى ەلەمەنتتەرگە باي بولاندىقتان ميكروبيولوگيادا كەڭىنەن قولدانىلادى. الايدا اۋرۋعا كومەگى تيەدى ەكەن دەپ ءسولىن نەمەسە تۇنباسىن شەكتى مولشەردەن تىس ىشۋگە بولمايدى، سەبەبى، اسقازاندى كۇيدىرىپ تاستايدى. اسحانادا قولدانىلۋىمەن قاتار مەديتسينادا اتقۇلاقتى تۇماۋعا جانە قابىنۋعا قارسى انتيباكتەريالىق قاسيەتى بولعاندىقتان اۋىز قۋىسى مەن تاماق اۋرۋلارىندا، ءىرىڭدى اسقىنۋلاردا سۋمەن قوسىپ نەمەسە بەلگىلى مولشەردە باياۋ وتتا قايناتىپ، الىنعان تۇنبامەن شايۋعا، ماقتا ماتاعا ءسىڭىرىپ جاراقاتقا تاڭۋعا قولدانادى. ال حالىقتىق ەمدەۋ شارالارىندا تابەتتى اشۋ، اس قورىتۋدى جاقسارتۋ، تىنىس الۋ اۋرۋلارىندا قاقىرىق ءتۇسىرۋ ماقساتىندا ازداعان مولشەردە تۇنباسىن ۋاقتىلى ىشۋگە بولادى.
ونى بولسىن-بولماسىن اۋرۋدىڭ تىكەلەي ءدارىسى رەتىندە قولدانىپ، ارتىق اۋرۋ تاۋىپ الۋدىڭ ەشكىمگە كەرەگى جوق. ول دە وتە اششى، قىشقىلدىق قۇرامى وتە جوعارى وسىمدىك بولعاندىقتان اسقازان اۋرۋلارى بار ادامدارعا تۇتىنۋعا بولمايدى.
وزدەرىڭىز بايقاپ وتىرعانداي، كەز كەلگەن پايدالى دەگەن وسىمدىكتەر مەن كوكەنىستەردى داقپىرتقا ەرىپ، قاۋەسەتكە سەنىپ وڭدى-سولدى پايدالانۋعا بولمايدى. مولشەرسىز قولدانعان بارلىق ءدارى مەن تاعام تۇرلەرىنىڭ اۋرۋلاردى اسقىندىرىپ، جاڭا اۋرۋلاردى جامايتىنى سەكىلدى كوكەنىستەر مەن جەمىستەردىڭ دە پايداسى مەن زيانى جەتەرلىك. قاراپ وتىرساڭىز، جوعارىدا ءبىز ايتقان وسىمدىكتەردىڭ بارىنە ورتاق ەمدىك قاسيەتتەرىمەن قاتار، ورتاق كەرى اسەرلەرى بار. اسىرەسە اسقازان ىشەك جولدارىندا اقاۋى نەمەسە اسقىنبالى اۋرۋلارى بار، وتا جاساتقان ادامدار قانداي جاعدايدا دا مۇقيات بولعانى ابزال. كەز كەلگەن نارسەنىڭ اللەرگيالىق اۋرۋ تۋدىرۋ مۇمكىندىگى بار ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇلاردىڭ قاي-قايسىسىن قولدانعاندا بارىنشا ساقتىق قاجەت. ارتىق قولدانعان جاعدايدا بارلىعىنىڭ قارسى كورسەتىلىمدەرى بار ەكەنىن، سالدارىنان اۋرۋىنىڭ اسقىنۋ مۇمكىندىگى جوعارى ەكەنىن ۇمىتپاي، ءاردايىم ەستە ساقتاعان ءجون. جوعارىدا اتالعانداردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا اتى جامان اۋرۋعا ەم بولاتىنىنا كەپىلدىك جوق ەكەنىنە از بولسا دا كوزىڭىزدى جەتكىزدىك دەپ ويلايمىن. قىسقاسى، اۋرۋدان ايىعامىن دەپ ارتىق كەتىپ، ەمدەۋگە كەلمەيتىن جاڭاسىن جاماپ الماڭىز. ەمدەلگەننىڭ دە ءجونى بار ەكەنىن بىلگەن ءجون، ەلدەن ەستىنەننىڭ ءبارى اماندىعىڭىز بەن ساۋلىعىڭىز ءۇشىن كەپىل بولا المايدى. ەڭ دۇرىسى – اۋىرا قالساڭىز اۋەلى دارىگەرگە قارالىپ، كەڭەسىنە جۇگىنۋ ەكەنىن ءوزىڭىز دە سارالاپ وتىرعان بولارسىز...
جانبوتا سۇلتانمۇراتقىزى
