Elden estıgennıŋ bärı em emes…

5560
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2020/08/hren.jpg
Törtkül dünienı dürlıktırgen COVID-19 jaily naqty aqparlar men daqpyrttardyŋ arasy tym şielenısıp ketkenı sonşa, aq pen qarany ajyratudan qalǧan halyq aurudyŋ özınen emes, qaptap ketken qauesetterden zardap şegıp otyr. El ışınde aitylǧan virusty emdeuge qatysty neşe türlı keŋesterdı kädesıne jaratyp jatqan eldıŋ aldy densaulyqtaryna virustan emes, beibereket qoldanǧan emnen tartqan ziianyn jaza bastady. Aurudyŋ aldyn alyp, jan saqtap qalu şın adam nege bolsa da daiyn bolary sözzsız. Bıraq, şekten tys qoldanǧan kez kelgen ösımdık, tamaq, türlı därı-därmek batpandap kırıp, mysqaldap şyǧatyn auruǧa duşar eterın de jaqsy bılesız. Osy rette oqyrman qauymǧa virus keldı dep beibereket qoldanyp, baǧasy da aspandap ketken keibır jemıster men kökenıster jaily az-kem aqpar berudı jön kördık. Limon Sitrusqa jatatyn ekzotikalyq būl jemıs bügınde är otbasynyŋ dastarhanynan tabylady desek artyq aitqandyq emes. Därumenge bai limondy tek taǧam retınde ǧana emes, kosmetikalyq maqsatta da keŋınen paidalanamyz. Onyŋ qūramynda 5-7,5 % limon qyşqyly, 1,9-3% qant, 50-90 mg S vitaminı bar jäne temırge bai, pektin, efir mailary men bioflavonoidtar, kalii , kalsii t.b.  bar. Sondyqtan as qorytuǧa kömektesetın zattardyŋ bölınuıne äser etıp, aǧzaǧa temır men kalsiidıŋ sıŋırıluın jeŋıldetetın enzimderdı böledı. Sondai-aq asqazan sulary qyşqyldarynyŋ qyşqyldyq deŋgeiınıŋ tömendeuıne äser etedı. S därusenıne bai jemıs bolǧandyqtan immunitettı köteruge de paidasy zor. Ūzaq uaqyt antibiotikterdı qabyldaǧan soŋ limonnyŋ kömegımen bauyrdy uly zattardan tazartuǧa septıgı mol. Qan qūramyndaǧy holesterindı tömendetıp, täbettı aşatyn qasietı bar.  Qūramyndaǧy R därumenı qan tamyrlaryn nyǧaityp, tamyr qabyrǧalarynyŋ berıktıgın arttyrady. Alaida osynşa paidasy bola tūra, limonnyŋ ziiany da joq emes. Şekten tys qoldanǧan limonnyŋ emdık qasietınen görı, ziianyn tartuyŋyz bek mümkın. Ony tıs emaldary naşar adamdar sirek qoldanǧany dūrys. Sebebeı, qyşqyldyq qūramy öte joǧary bolǧandyqtan tıs emalynyŋ qatty zaqymdanuyna soqtyruy mümkın. Tamaǧy qabynǧan, ısıngen adamdarǧa da limondy qoldanbauǧa keŋes beremız. Auyz quysy men tamaqtyŋ sılekeilı qabatyn küidırıp, soŋy aurudyŋ asqynuyna äkeledı. Asqazan oiyqjarasy auruy bar jäne gastrit, jalpy asqorytu joldarynda aqauy bar, qan qysymy tömen adamdardyŋ limondy qoldanbaǧany jön. Ünemı qoldanǧan jaǧdaida asqazan qyşqylynyŋ artuyna sebep bolyp, qyşqyldyŋ köbeiuıne äkeledı. Qan qysymnyŋ tömendeuıne qatty äser etedı. Sarymsaq (chesnok)  Mūny jeudıŋ paidasy köp ekenın jalpy jaǧdaida bılgenımızben, qanşa mölşerde, qaşan qoldanu kerek ekenıne män berıp jatpaimyz. Sarymsaqty şikıdei jegende allisin degen zat bölınedı. Būl öz kezegınde türlı bakteriialardy joia alady. Antiseptikalyq qaietı joǧary bolǧandyqtan zalalsyzdandyru qasietı basym. As mäzırınde şikılei qoldanǧanda ökpe qūrty, dizeneriia, kandidoz ben gerpes aurularyn tuǧyzatyn bakteriialardan aǧzany qorǧaidy. Qan tasmyrlaryn nyǧaityp, qan ainalymyn jaqsartyp, holesterinnıŋ şamamen 10 %-ǧa juyq tömendeuıne kömektesedı. Säikesıeşe qannyŋ ūiuyn azaityp, jürek talmasynyŋ aldyn alǧa septıgı tiedı, qan qysymyn retteidı. Qant diabetımen auyratyndarǧa paidasy zor, nauqasynyŋ 25%-yn aiyqtyra alady. Bauyrdaǧy insulinnıŋ ydyrauyn baiaulatady. Virusty aurulardyŋ aldyn aluda, emdeu şarasynda keŋınen qoldanylady. Ǧylymda sarymsaqty kündelıktı paidalanu tūmaudyŋ aldyn alu men emdeude tiımdılıgı 60 %-ǧa jetetını däleldengen. Qūramynda kükırt, diallil sulfid, sallil sistiein, selen köp mölşerde bolǧandyqtan aǧzany şalktan tazartyp qana qoimai, qaterlı ısık jasuşalaryn öltıretın de qasietke ie. Äsırese asqazan, toqışek, bauyr, süt bezı ısıgı qauıpın azaitady. Işek qūrty aurularynan aryluda, balalarda jiı kezdesetın askaridany emdeude taptyrmas em bola alady. Işek aurularynyŋ aldyn aluda paidasy orasan bolǧandyqtan, älbette as qorytudy jaqsartady. Buyn aurularynda tūz jinaludyŋ alydyn alyp, zaqymdanǧan tınderdı qalpyna keltıredı. Süiek mailarynyŋ azaiuyn boldyrmai, osteo-artritten sauyǧuǧa kömektesedı. Sarymsaqtyŋ osynşa aurularǧa kömegı men paidasy zor bola tūra, ziiany da barşylyq. Ony da şamadan tys qoldanuǧa bolmaidy, aǧzaǧa ulanu qaupın tuǧyzady. Künıne qatarynan jegen onşaqty tıs  sarymsaq qan ketuge äkeledı. Aş qarynǧa mülde qoldanbau kerek. Auyz quysy men asqazan ışek joldarynyŋ sılekeilı qabattaryn küidırıp jıberedı. Asqazany auyratyn adamdar auyryp tūrǧan jäne auruy asqynǧan kezde qoldanbau kerek. Zımbır Koronovirustyŋ bırden-bır emı dep baǧasy aspanǧa şyqqan zımbırge (imbir) toqtalaiyq. Ras, zımbırdıŋ tamyry kalsii, hrom, temır, magnii, nikotin qyşqyldary men fosfor, kremnii, kalii, S därumenınen öte bai. Jai kezde köbınese artyq salmaqtan aryluǧa qoldanatyn zımbırdıŋ zat almasudy jaqsartuda paidasy zor. Jüktılık kezınde bolatyn toksikoz, bas ainalu, jürek ainu, därılerdıŋ balaǧa ziian keltıretın himiialyq zardaptaryn, älsıreu simptomdarynyŋ aldyn aluda paidasy mol. Auyrsynudy basatyn, antibakterialdy jäne emdık qasietı bolǧandyqtan imundyq jüienı jaqsy nyǧaityp, tıtırkenulerdı basady. Asqorytu jüiesınıŋ belsendılıgın arttyrady. Buyn būlşyqetterı men onkologiialyq aurulardyŋ aldyn aluda septıgı tiedı. Suyq tiiu men tūmau, tamaq auyrǧanda,  jöteldı azaityp, ystyqty tüsırude kömegı köp bolǧandyqtan aǧzanyŋ infeksiiamen küresu mümkındıgın arttyrady. Sondyqtan ügınde zımbırdı köptegen taǧamdardy daiyndauda dämdeuış retınde ǧana emes, emdık qasietı bolǧandyqtan medisinada da keŋınen qoldanylady. Onyŋ qūramynda köptegen därumender men aminoqyşqyldar bolǧandyqtan naqty bır aurudy emdeude qoldanǧanda paidasymen bırge arnaiy eskerıletın qarsy körsetılımderı de bar ekenın este saqtau qajet. Mäselen, jüktılıktıŋ soŋǧy ailarynda, bala emızu kezınde paidalanuǧa bolmaidy. Sozylmaly jürek aurularyna şaldyqqandardyŋ mülde qoldanbaǧany jön. Asqynǧan asqazan aurulary bar jäne on ekı elı ışekte jara bolsa, ötte tas jinalǧan jaǧdaida qoldanbaǧan abzal. Atqūlaq (hren) Soŋǧy kezde aty jaman men pnevmaniiaǧa  bırden-bır em eken degen jeleumen jarnamasy jer jaryp atqūlaq (hren) tamyryna degen sūranys ta kürt artyp, baǧasy da qymbattap şyǧa keldı. Bıreuler tūnba daiyndap tūtynǧanyn aitty,  keibırı şikıdei şainaǧanyn, tıptı tūtastai jegenın jazyp, äleumettık jelılerde adam nanǧysyz videolar jüktei bastady. Būryn kökenısterdı tūzdauǧa qoldanatyn atqūlaqtyŋ (hren) da paida-ziiany jaily bırer söz aita keteiık. Atqūlaqtyŋ qūramy türlı därumender men efir mailaryna bai bolǧanymen būryn tek dämdeuış retınde qoldanylǧan ötkır iıstı köp jyldyq ösımdık. Biologtardyŋ zertteuıne jügınsek, onyŋ sölınde mikrobtardy joiatyn alatyn qasietı bar lizosim fermentı köp bolady. Sondai-aq tamyrynda 13 % aquyz, 2 %-ǧa juyq şikı mai, 0,25 % askorbin qyşqyly, tiamin, riboflavin, karotin,, krahmal, 74% kömırqyşqyldary men erıtındı temır köp mölşerde kezdesedı. S därumenınıŋ mölşerı limonmen salystyrǧanda 5 ese köp. Kalii, kalsii, magnii, kükırt, fosforǧa siiaqty elementterge bai bolandyqtan mikrobiologiiada keŋınen qoldanylady. Alaida auruǧa kömegı tiedı eken dep sölın nemese tūnbasyn şektı mölşerden tys ışuge bolmaidy, sebebı, asqazandy küidırıp tastaidy. Ashanada qoldanyluymen qatar medisinada atqūlaqty tūmauǧa jäne qabynuǧa qarsy antibakteriialyq qasietı bolǧandyqtan auyz quysy men tamaq aurularynda, ırıŋdı asqynularda sumen qosyp  nemese belgılı mölşerde baiau otta qainatyp, alynǧan tūnbamen şaiuǧa, maqta mataǧa sıŋırıp jaraqatqa taŋuǧa qoldanady. Al halyqtyq emdeu şaralarynda täbettı aşu, as qorytudy jaqsartu, tynys alu aurularynda qaqyryq tüsıru maqsatynda azdaǧan mölşerde tūnbasyn uaqtyly ışuge bolady. Ony bolsyn-bolmasyn aurudyŋ tıkelei därısı retınde qoldanyp, artyq auru tauyp aludyŋ eşkımge keregı joq. Ol de öte aşy, qyşqyldyq qūramy öte joǧary ösımdık bolǧandyqtan asqazan aurulary bar adamdarǧa tūtynuǧa bolmaidy.   Özderıŋız baiqap otyrǧandai, kez kelgen paidaly degen ösımdıkter men kökenısterdı daqpyrtqa erıp, qauesetke senıp oŋdy-soldy paidalanuǧa bolmaidy. Mölşersız qoldanǧan barlyq därı men taǧam türlerınıŋ aurulardy asqyndyryp, jaŋa aurulardy jamaityny sekıldı kökenıster men jemısterdıŋ de paidasy men ziiany jeterlık. Qarap otyrsaŋyz, joǧaryda bız aitqan ösımdıkterdıŋ bärıne ortaq emdık qasietterımen qatar, ortaq kerı äserlerı bar. Äsırese asqazan ışek joldarynda aqauy nemese asqynbaly aurulary bar, ota jasatqan adamdar qandai jaǧdaida da mūqiiat bolǧany abzal. Kez kelgen närsenıŋ allergiialyq auru tudyru mümkındıgı bar ekenın eskersek, būlardyŋ qai-qaisysyn qoldanǧanda barynşa saqtyq qajet. Artyq qoldanǧan jaǧdaida barlyǧynyŋ qarsy körsetılımderı bar ekenın, saldarynan auruynyŋ  asqynu mümkındıgı joǧary ekenın ūmytpai, ärdaiym este saqtaǧan jön. Joǧaryda atalǧandardyŋ qai-qaisysynyŋ da aty jaman auruǧa em bolatynyna kepıldık joq ekenıne az bolsa da közıŋızdı jetkızdık dep oilaimyn. Qysqasy, aurudan aiyǧamyn dep artyq ketıp, emdeuge kelmeitın jaŋasyn jamap almaŋyz. Emdelgennıŋ de jönı bar ekenın bılgen jön, elden estınennıŋ bärı amandyǧyŋyz ben saulyǧyŋyz üşın kepıl bola almaidy. Eŋ dūrysy – auyra qalsaŋyz äuelı därıgerge qaralyp, keŋesıne jügınu ekenın özıŋız de saralap otyrǧan bolarsyz...  

Janbota Sūltanmūratqyzy

Pıkırler