On eki múshesi saý, oı-órisi tolyqtaı jetilgen urpaq - bolashaqqa bastaıtyn basty jol. “Qany taza, tekti, erekshe qasıetterge ıe” dep maqtanatyn ulttyń ul-qyzdary da arly, uıatty, jaman ádetterden aýlaq, jaqsyǵa beıim bolǵany durys. Biraq zaman ba, álde adam ózgerdi me, qaıdam, sońǵy ýaqytta kóshede kók tútindetip júretinderdiń kóbeıip ketkeni qynjyltady. Nege sondaı kúıdemiz? Memleket bul máseleden arylý úshin qandaı qadamdar jasap jatyr?
Qazaqstan Respýblıkasy memleket retinde, halqynyń densaýlyǵyna alańdaıtyn el retinde alkogoldi tutynýǵa jáne temeki shegýge qarsy kúres boıynsha birqatar sharalardyń túr-túrin qabyldady. Máselen,
- Alkogol men temeki ónimderine akızderdi kóbeıtý, alkogol men temekini satý jáne taratý týraly zańnamany buzǵany úshin aıyppuldardy qatańdatý sııaqty sharalar;
- Nashaqorlyqtyń aldyn alýǵa jáne emdeýge, alkogol men temekini tutynýdyń zııany týraly aqparattyq kampanııalar júrgizýge baǵyttalǵan alkogolızmge qarsy kúres baǵdarlamalaryn qabyldaý;
- Alkogol men temekini jarnamalaýǵa shekteýler engizý, kámeletke tolmaǵandarǵa alkogol men temeki ónimderin satýǵa tyıym salý, temeki shegýge arnalǵan arnaıy aımaqtardy belgileý;
- Salaýatty ómir salty daǵdylaryn, onyń ishinde jastar men oqýshylar arasynda oqytý jáne damytý boıynsha is-sharalar ótkizý;
- Alkogol men temekige táýeldilikten arylǵysy keletin adamdardy qoldaý jónindegi baǵdarlamalardy ázirleý jáne engizý, medıınalyq kómekke jáne mamandardyń konsýltaııalaryna qol jetkizýdi qamtamasyz etý.
Áreket bar, biraq bereket qaıda? Qoldan kelgendi memleket jasap álek, bıýdjetten qanshama qarjy bólip te jatyr. Qol silteı salatyn másele emes. Sondyqtan bıylǵy jyldyń basy nátıjeli bastalǵany qýantady.
Ótken jyldyń mamyr aıynda depýtat Nurgúl Taý Álıhan Smaıylovtyń atyna bergen ótinishinde Qazaqstanda veıpterdi satýǵa tolyq tyıym salýdy usyndy. Onyń aıtýynsha, olardyń balalar arasynda keńinen taralýyna olardyń baqylaýsyz satylýy men baǵasynyń qoljetimdiligi yqpal etedi eken. Mysaly, bir veıptiń ortasha baǵasy 2000 teńgeden aspaıdy. Keıin ekonomıka mınıstrliginiń basshysy Álibek Qýantyrov múmkin bolatyn tyıymǵa túsinikteme berip, bul sharany ózi qoldaıtynyn málimdedi. Bul rette ol basqa da retteýshi sharalardy pysyqtaý qajet ekenin atap ótti. Aıta keteıik, 2022 jyly Májiliste Qazaqstan aýmaǵynda veıpterdi satýǵa ǵana emes, paıdalanýǵa da tyıym salý jospary týraly aıtylǵan bolatyn. Sondaı-aq, temekini jylytýǵa arnalǵan akızder mólsherlemesin qaıta qaraý týraly aıtyldy. 2023 jyldyń maýsym aıynda prezıdent Qasym-Jomart Toqaev jastar arasynda tanymal elektrondy temekiniń zııany týraly aıtyp, bul máseleni jeke baqylaýda ustaıtynyn aıtty. Keıin Qarjy mınıstrliginiń basshysy Erulan Jamaýbaev tolyq tyıym salý josparyn rastady
Eń qýanyshtysy, jyl basynda qoǵamnyń úlken dertine aınalǵan elektrondy shylymdarǵa Qazaqstanda tolyq tyıym salyndy, endi olar úshin qylmystyq jaýapkershilik júkteledi. Mundaı zańdy Májilis qabyldady, Senattyń qaraýyna jiberildi. Qujatqa sáıkes, endi veıptardy elge ákelýge, óndirýge, satýǵa jáne taratýǵa bolmaıdy.
“Zańda veıpterdy ákelýge, óndirýge, satýǵa jáne taratýǵa tolyq tyıym salýdy belgileý jónindegi normalar kózdelgen. Olardyń aınalymy úshin qylmystyq jaýapkershilik engiziledi: satqany – 50 táýlikke deıin qamaýǵa alynady, ákelgeni jáne taratqany úshin – 2 jylǵa deıin bas bostandyǵynan, qylmystyq top nemese asa iri mólsherde jasaǵan sol áreketteri úshin nemese birneshe ret – 5 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylady", - delingen zańǵa qol qoıǵan qorytyndyda Májilis depýtaty Ashat Aımaǵambetov.
Shara kóp, biraq memleket jasaıdy eken dep qol qýsyryp qarap otqan jaramaıdy. Keıbir dúnıeler birlesip qana sheshiledi. Máselen, osy qoǵamdy ýlaǵan shylym, alkogol, veıpter. Arylamyz desek ardan attamaı, búginnen bastaıyq. Ómir bizben toqtap qalmasy anyq. Bizden keıin de ómir súretinder bar. Solardy umytpaǵan abzal.
Foto: Shutterstock
