Şylymǧa qarsy şaralar: veipten qalai aryldyq?

On ekı müşesı sau, oi-örısı tolyqtai jetılgen ūrpaq - bolaşaqqa bastaityn basty jol. “Qany taza, tektı, erekşe qasietterge ie” dep maqtanatyn ūlttyŋ ūl-qyzdary da arly, ūiatty, jaman ädetterden aulaq, jaqsyǧa beiım bolǧany  dūrys. Bıraq zaman ba, älde adam özgerdı me, qaidam, soŋǧy uaqytta köşede kök tütındetıp jüretınderdıŋ köbeiıp ketkenı qynjyltady. Nege sondai küidemız? Memleket būl mäseleden arylu üşın qandai qadamdar jasap jatyr? Qazaqstan Respublikasy memleket retınde, halqynyŋ densaulyǧyna alaŋdaityn el retınde alkogoldı tūtynuǧa jäne temekı şeguge qarsy küres boiynşa bırqatar şaralardyŋ tür-türın qabyldady. Mäselen,

• Alkogol men temekı önımderıne aksizderdı köbeitu, alkogol men temekını satu jäne taratu turaly zaŋnamany būzǧany üşın aiyppūldardy qataŋdatu siiaqty  şaralar;
• Naşaqorlyqtyŋ aldyn aluǧa jäne emdeuge, alkogol men temekını tūtynudyŋ ziiany turaly aqparattyq kampaniialar jürgızuge baǧyttalǧan alkogolizmge qarsy küres baǧdarlamalaryn qabyldau;
• Alkogol men temekını jarnamalauǧa şekteuler engızu, kämeletke tolmaǧandarǧa alkogol men temekı önımderın satuǧa tyiym salu, temekı şeguge arnalǧan arnaiy aimaqtardy belgıleu;
• Salauatty ömır salty daǧdylaryn, onyŋ ışınde jastar men oquşylar arasynda oqytu jäne damytu boiynşa ıs-şaralar ötkızu;
• Alkogol men temekıge täueldılıkten arylǧysy keletın adamdardy qoldau jönındegı baǧdarlamalardy äzırleu jäne engızu, medisinalyq kömekke jäne mamandardyŋ konsultasiialaryna qol jetkızudı qamtamasyz etu.

Äreket bar, bıraq bereket qaida? Qoldan kelgendı memleket jasap älek, biudjetten qanşama qarjy bölıp te jatyr. Qol sıltei salatyn mäsele emes. Sondyqtan biylǧy jyldyŋ basy nätijelı bastalǧany quantady. Ötken jyldyŋ mamyr aiynda deputat Nūrgül Tau Älihan Smaiylovtyŋ atyna bergen ötınışınde Qazaqstanda veipterdı satuǧa tolyq tyiym saludy ūsyndy. Onyŋ aituynşa, olardyŋ balalar arasynda keŋınen taraluyna olardyŋ baqylausyz satyluy men baǧasynyŋ qoljetımdılıgı yqpal etedı eken. Mysaly, bır veiptıŋ ortaşa baǧasy 2000 teŋgeden aspaidy. Keiın ekonomika ministrlıgınıŋ basşysy Älıbek Quantyrov mümkın bolatyn tyiymǧa tüsınıkteme berıp, būl şarany özı qoldaitynyn mälımdedı. Būl rette ol basqa da retteuşı şaralardy pysyqtau qajet ekenın atap öttı. Aita keteiık, 2022 jyly Mäjılıste Qazaqstan aumaǧynda veipterdı satuǧa ǧana emes, paidalanuǧa da tyiym salu jospary turaly aitylǧan bolatyn. Sondai-aq, temekını jylytuǧa arnalǧan aksizder mölşerlemesın qaita qarau turaly aityldy. 2023 jyldyŋ mausym aiynda prezident Qasym-Jomart Toqaev jastar arasynda tanymal elektrondy temekınıŋ ziiany turaly aityp, būl mäselenı jeke baqylauda ūstaitynyn aitty. Keiın Qarjy ministrlıgınıŋ basşysy Erūlan Jamaubaev tolyq tyiym salu josparyn rastady Eŋ quanyştysy, jyl basynda qoǧamnyŋ ülken dertıne ainalǧan elektrondy şylymdarǧa Qazaqstanda tolyq tyiym salyndy, endı olar üşın qylmystyq jauapkerşılık jükteledı. Mūndai zaŋdy Mäjılıs qabyldady, Senattyŋ qarauyna jıberıldı. Qūjatqa säikes, endı veiptardy elge äkeluge, öndıruge, satuǧa jäne taratuǧa bolmaidy.

“Zaŋda veipterdy äkeluge, öndıruge, satuǧa jäne taratuǧa tolyq tyiym saludy belgıleu jönındegı normalar közdelgen. Olardyŋ ainalymy üşın qylmystyq jauapkerşılık engızıledı: satqany – 50 täulıkke deiın qamauǧa alynady, äkelgenı jäne taratqany üşın – 2 jylǧa deiın bas bostandyǧynan, qylmystyq top nemese asa ırı mölşerde jasaǧan sol äreketterı üşın nemese bırneşe ret – 5 jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyrylady", - delıngen zaŋǧa qol qoiǧan qorytyndyda Mäjılıs deputaty Ashat Aimaǧambetov.

Şara köp, bıraq memleket jasaidy eken dep qol qusyryp qarap otqan jaramaidy. Keibır dünieler bırlesıp qana şeşıledı. Mäselen, osy qoǧamdy ulaǧan şylym, alkogol, veipter. Arylamyz desek ardan attamai, bügınnen bastaiyq. Ömır bızben toqtap qalmasy anyq. Bızden keiın de ömır süretınder bar. Solardy ūmytpaǧan abzal. Foto: Shutterstock