Jylyna temeki kesirinen 8 mıllıonnan astam adam qaıtys bolady eken. Onyń 90%-y temekini turaqty túrde qabyldaıtyn adamdar bolsa, 10%-y temeki tartpasa da, ıisine ýlanyp zardap shegetinder!
Temeki bul – zańdy túrde paıdalanýǵa bolatyn esirtkiniń bir túri. Temeki tútininiń quramynda 400-ge jýyq ýly mıkro zattar bar. Olardyń áserinen búkil aǵza zardap shegedi. Temeki shegý ókpeniń qaterli isiginiń damý qaýpin 4 esege arttyrady. Dál osy aýrýdan qaıtys bolǵandardyń 90%-y temeki shegip, odan bas tarta almaǵandar! Temeki shekpeıtindermen salystyrǵanda shylymqorlarda asqazan qyltamaǵynyń paıda bolý qaýpi 50% joǵary.
Mundaı qaýip-qaterlerdi boldyrmaýdyń joly, ol shylym tartýdan úzildi-kesildi bas tartý!
Shylym shegetin adam kúnine orta eseppen 200, aıyna 6000, jylyna 72 000 ret ishine tútin sorady. Ony alǵash tartyp bastaǵan 100 adamnyń 80-i birtindep shylymqorǵa aınalady. Bul ýly zattyń shyǵý tarıhy tereńde jatyr. Ony 1560 jyly Franııanyń Portýgalııadaǵy elshisi Jan Nıko álem elderine taratty, biz aıtyp júrgen nıkotın ataýy osy adamnyń qurmetine qoıylǵan. Bul nıkotın temeki tútinimen aýyzǵa, tynys joldarymen ókpege, sosyn adam qanyna sińedi, qan arqyly aǵzamyzdyń túkpir-túkpirine taraıdy. Jutynǵanda óńeshke jáne asqazanǵa sińedi, osylaısha aýyz ishindegi erindegi, tildegi, tańdaıdaǵy óte sezimtal júıke talshyqtaryn ýlaıdy.
Qan arqyly mıǵa jetip, onyń júıke jasýshalaryn qozdyrady.
Eger shylym shegýdi tastasańyz:
— 24 saǵattan keıin júrek talmasy qaýpi azaıady;
— 2 kúnnen keıin dám men ıis sezý qabileti ádettegi adamdarmen teńesedi;
— 3 kúnnen keıin tynys alý qalypty jaǵdaıǵa keledi;
— 3 aıdan keıin ókpe ádettegiden 30% artyq jumys jasaıdy;
— 1 jyldan keıin júrek aýrý qaýpi 50%-ǵa azaıady;
— 10 jyldan keıin ókpe ragine shaldyǵý qaýpi shylym shekpegen adamdikimen teńesedi;
— 15 jyldan keıin júrek pen qan qysymy eshqashan shylym shekpegen adamdarmen birdeı bolady;
Jastaıynan temekige úıir bolǵandar ýaqyt óte kele umytshaq bola bastaıdy. Birte-birte júıke jasýshalary ýlanyp, aqyl-oıy kemıdi. Minezinde urysqaqtyq pen ashýshańdyq basym bolady. Óz qatarlastarymen salystyrǵanda betine ájim erte túsip, tez qartaıa bastaıdy. Túrli qaýipti aýrýlarǵa tez shaldyǵady, qany azaıyp, kózdiń kórý qabileti tómendeıdi. Bas aınalý jıi oryn alady.
Jasóspirimder arasynda da mundaı zııandy ádetter joq dep aıta almaımyz. Iaǵnı temeki shegetin jastar az emes. Olardyń mundaı jaman ádetke salynýynyń basty sebepteri: shylym shegetin ata-anasyna jáne ózderi jaqsy kóretin adamdarǵa elikteıdi, onymen qosa quralǵan ortasy, qurby-qurdas, dostarynan qalmaı erterek eresek kóriný úshin tartady.
ELEKTRONDY TEMEKI
Qazirgi kúni jastar arasynda taralǵan temekiniń elektrondy túri – veıp.
Tipti temekiniń bul túrin mektep oqýshylaryna deıin tartady. Alaıda biraz jastar munyń qanshalyqty zııan ekenin bile bermeıdi. Veıptiń zııandylyǵy qalaı?
Elektrondy temeki bul – hımııa. Onyń quramynda fenıldi zattar, aǵzaǵa keri áserin tıgizetin hımııalyq zattar jetip artylady. Bul aǵzaǵa túskende qanǵa sińedi, mıdy ýlap, júrek bulshyq etteri men ókpege keri áser etedi, eń qaýiptisi jynystyq júıeni qurtyp, ol jerdegi qanaınalym júıesi buzylyp, bedeýlikke alyp kelýi múmkin. Olaı bolmaǵan kúnniń ózinde temeki shegetin adamnan týylǵan balanyń densaýlyǵynda kemistikter bolýy múmkin!
Dál osy elektrondy temeki shekken adamdarǵa júrgizilgen zertteý nátıjelerinde mı aqaýlary, ókpe aqaýlary jáne qaterli isik aýrýlaryna shaldyqqandar bar eken. Bolashaqta bul aýrýlar sany budanda kóp bolýy múmkin!
Alkogoldi ishimdik
Alkogoldi ishimdik – táýeldilikti týdyratyn, ýly, psıhologııalyq belsendi zat bolyp tabylady. Ishimdikti paıdalaný aǵzadaǵy barlyq organdardyń buzylýyna sebepshi bolady. Birinshi kezekte baýyrdyń jumysy buzylady. Baýyr zııandy zattardy beıtaraptandyrýda negizgi júktemeni ózine alady. Al ishimdik kóp ishken adam baýyr ırrozy aýrýyna shaldyǵý qaýpi joǵary. Mı kletkalary óledi, kletkalardaǵy ottegi jetispeýshiligi áserinen este saqtaý qabileti tómendep, psıhıkalyq tozý bastalady. Júrektiń jáne tamyrlardyń jumysy baıaýlap, holesterınniń artýyna alyp keledi. Ishkish adamdar gıpertonııamen aýyryp, ınsýlt, ınfarkt aýrýlaryna beıim keledi. Jyl saıyn ishimdikti paıdalanýdan 3 mıllıonnan astam adam kóz jumady eken.
Bul bir adamnyń emes, bul búkil qoǵamnyń derti. Halyqtyń basym bóligi mundaı zııandy ádetterge jaqyn bolsa, el ishinen tynýy múmkin.
Qazaq eli myqty ári tuǵyry bıik el! El bolashaǵy jastardyń qolynda! Bolashaǵy jarqyn el bolýymyz úshin, eń aldymen denimiz saý bolýy shart!
Aıgúl Muratqyzy
