قازاقستاندا كەڭەستىك وكىمەت ورناۋ كەزەڭدەرىندە قاتارىنان 3 رەت زۇلماتتى اشتىق جىلدارى بولدى. بۇل جىلدار: 1919-1922 جىلداردىڭ ارالىعىندا ءوتتى. بۇل جىلداردىڭ ارالىعىندا قازاقتىڭ سانى اناعۇرلىم كەمىپ، اشتىقتان ميلليونداپ-ميلليونداپ قىرىلدى.
بۇدان كەيىنگى اشتىق قازاق دالاسى ءۇشىن ۇلى جۇت پەن ۇلى قىرعىنعا ۇلاستى. بۇل زۇلماتتى كەزەڭدەر 1929-1934 جىلداردىڭ اراسىندا ءوتتى. وسى ارالىقتا قازاقتىڭ جارتىسىنان استامى قىرىلىپ كەتتى. قىرعىندى قولدان جاساعان بولشەۆيكتەر ۇلتتىڭ وبالىنان قورىققان دا، ۇرىككەن دە جوق.
اشارشىلىق جوسپارلى تۇردە ىسكە اسىرىلدى. قازاقتىڭ اۋقاتتى ەليتاسىن كونفيسكاتسيا جاساپ، جەكە شارۋاشىلىقتاردى جويىپ، ايگىلى "كولحوزداستىرۋ" ساياساتىن جۇرگىزدى دە، توپ قىلىپ توناپ، ءبىر بىرىنە ايداپ سالىپ وتىردى.
ءۇشىنشى اشارشىلىق جىلدارى - ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستىڭ قارساڭىندا ءجۇردى. بۇل جىلدار دا وسى ۋاقىتقا دەيىن اشارشىلىق جىلدارى دەپ اتاتماعانىمەن، شىن مانىندە اشتىقتىڭ اۋىر كەزەڭدەرى وسى ۋاقىتتا ءوتتى.
ال، اۋليە اتا وڭىرىندەگى اشارشىلىق تۋرالى پروفەسسور مامبەت قويگەلديەۆتىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىنداعى دەرەكتەر توبە شاشىڭىزدى تىك تۇرعىزادى. ۇلى ۇستاز احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ جەتكىزگەن ماتىمەتتەرىندە "اشىققان ادامدار ءبىرىن ءبىرى جەپ جاتىر. ولگەنى بىلاي تۇرسىن، ولمەگەن ادامدى قۋالاپ ءجۇرىپ ءولتىرىپ، بۋىندىرىپ، سويىپ جەپ جاتتى" دەپ جازدى.
كەڭەس وكىمەتى 1928 جىلى ءىرى باي شونجارلاردى توناپ، جاپپاي ۇجىمداستىرۋدى قولعا الدى. ۇجىمداستىرۋ دەگەن توناۋدىڭ ساياسي جولى. بۇل تۋرالى زاڭدار مەن قاۋلىلار شىعىپ، باي-ماناپتاردى قۋدالادى. ۇجىمداستىرۋ ( حالىقتى توناۋ) كەزىندە قازاقستاندا 40,5 ميللونا مالدان 1933 جىلدىڭ سوڭىندا 4,5 ميلليون مال عانا قالىپتى. مالدىڭ بارلىعىن كۇشتەپ تارتىپ الدى. 1929-1931 جىلدار اراسىندا كەڭەس وكىمەتىنىڭ وزبىرلىعىنا قارسى 372 كوتەرىلىس بولىپ، وعان 80 مىڭ ادام قاتىستى.
1932 جىلى شىلدە ايىندا ع.مۇسىرەپوۆ، م. عاتاۋلين، م.داۋلەتقاليەۆ، ە.التىنبەكوۆ، ق.قۋانىشباەۆ بىرلەسىپ، حالىقتى اشتىقتان قۇتقارىپ قالۋ ءۇشىن ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ قاجەتتىگى جايىندا قازاقستان ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ف. گولوششەكينگە اشىق حات جازدى. بۇل «بەسەۋدىڭ حاتى» دەگەن اتپەن تاريح ساحناسىنان ورىن العانى بەلگىلى. بەسەۋدىڭ ءبىرى ءمانسۇر عاتاۋلين 1937 جىلى سوتتاعى سوڭعى سوزىندە وزىمەن بىرگە ايىپتالىپ وتىرعان جولداستارىن كورسەتىپ:
— بۇلار حالىق جاۋلارى ەمەس. مەن جاۋمىن، - دەيدى. — سوندىقتان مەنى عانا سوتتاڭدار! ءوزىمدى عانا. بىراق مەن دە حالىق جاۋى ەمەسپىن، حالىق جاۋلارىنىڭ جاۋىمىن،- دەپ قاسقايىپ تۇرعان.
كەڭەس وكىمەتىن ماقتاپ، زاۋىتتار سالدى، قالالار سالدى، كوزىمىزدى اشتى دەپ جۇرگەندەر وكىنىشكە وراي ءالى دە جەتەرلىك. بىراق ءبىز ۇمىتپايمىز! ءبىز ساياسي رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولىپ، اشارشىلىقتان قىرىلعان حالىقتى، تەكتى تۇلعالاردى قاشاندا ۇلىقتايمىز! ەشتەڭە دە ەستەن شىقپايدى!
بەكبولات قارجان،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
