حالقىمىز “اكە – اسقار تاۋ”، “اكە كورگەن وق جونار” دەپ بەكەر ايتپاعان عوي. بالانىڭ تۇلعا، ازامات بولىپ قالىپتاسۋى وتباسىنان، اتا-انا تاربيەسىنەن باستالادى.
ءبىزدىڭ اكەمىز 40 جىلدان استام ۋاقىت وقۋ-اعارتۋ سالاسىندا قىزمەت ەتىپ، بىرنەشە بۋىن شاكىرت تاربيەلەگەن ۇلاعاتتى ۇستاز، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى. جاس ۇرپاققا بىلىممەن قاتار تاربيە بەرۋ، ولاردىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك ءدانىن ەگۋ، بولاشاققا باعدار بەرۋ، قامقورلىق جاساۋ – بۇل اكەمىزدىڭ ومىرلىك ۇستانىمى ەدى.
جاقسى ۇستاز بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن پەداگوگيكالىق وقۋ ورنىن ءتامامداۋ، ءسىرا، جەتكىلىكسىز. ول ءۇشىن ۇستاز بولامىن دەگەن جاننىڭ جۇرەگىندە جاس ۇرپاققا دەگەن قامقورلىق، ولاردىڭ بولاشاقتارىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق پەن سۇيىكتى ىسكە دەگەن قۇلشىنىس بولۋى شارت شىعار... 50-جىلداردىڭ ورتا شەنىندە قازاقتىڭ قارا شاڭىراعى – اباي اتىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتان تۇلەپ ۇشقان تالاپتى دا تالانتتى جاس ۇستاز سول ساتتەن باستاپ ۇزاق جىلدار بويى تەمىرجول مەكتەپتەرىندە شاكىرتتەردى ءتول ءتىلىمىز بەن ادەبيەتىمىزدىڭ قاينارىنان سۋسىنداتىپ، تەرەڭ ءبىلىم مەن ءتالىم-تاربيە بەردى. مۇنىڭ جاندى دالەلى – كۇنى بۇگىنگە دەيىن اكەمىزدى ەرەكشە ىقىلاسپەن ساعىنا ەسكە الاتىن شاكىرتتەرىنىڭ ەستەلىكتەرى دەر ەدىم...
ءبىز ءۇشىن جاكىم قوڭقايۇلى – ەڭ الدىمەن اسقار تاۋ اكە، بوي تۇزەپ، ۇلگى الار ونەگەلى دە پاراساتتى تۇلعا... اكەمىزدىڭ بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر جارى مەن بالالارىن عانا ەمەس، بۇكىل تۋعان-تۋىستارى، كورشى-كولەمى مەن قۇدا-جەكجاتتارىن سۇيسىندىرمەي قويمايتىن. قانشا ءبىلىمدار، ومىردەن كورگەن-تۇيگەنى، ىزدەنىپ وقىعانى كوپ بولعانىمەن، اكەمىز ەشقاشاندا “مەن بىلەم”-گە سالىنبايتىن. ءوز پىكىرىن ورنىمەن، بايىپتى عانا كوركەم تىلمەن ورنەكتەپ جەتكىزەتىن ەدى. تابيعاتىنان وتە قاراپايىم جان ءوزى وتىرعان ورتادا وزىنە قاتىستى ءسال ماقتاۋ ءسوز ايتىلسا بولعانى، اڭگىمە ارقاۋىن باسقا ارناعا بۇرۋشى ەدى.
وتباسىندا اكەمىز بالالارىنا دا، نەمەرەلەرىنە دا بىردە-ءبىر رەت داۋىس كوتەرىپ كورگەن ەمەس. ءبارىمىزدى الاقانىنا سالىپ “اينالايىن” دەپ الپەشتەپ، ايالاپ ءوسىردى. ول كىسى بالانىڭ دا، ۇلكەننىڭ دە جان-دۇنيەسىن جاقسى باعدارلاي بىلەتىن. كەمشىلىكتى كورسە، ادامنىڭ نامىسىنا تيمەي، مايدالاپ قانا جەتكىزەتىن. بىراق سول ءبىر ەسكەرتۋدىڭ ءوزى ەندى ونداي كەمشىلىك جىبەرمەۋ كەرەكتىگىن مىقتاپ ۇقتىراتىن.
كىشكەنە كەزدەن باستاپ اكەمىز بالالارىمەن ۇلكەن ادامدارشا سويلەسىپ، ءبىزدىڭ وي-پىكىرىمىزدى سۇراپ وتىراتىن. مۇنىڭ سىرى، مەنىڭشە، ءبىزدى ءوز پىكىرىن جاسقانباي، ەركىن جەتكىزەتىن، وزىنە-ءوزى سەنىمدى تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرعىسى كەلگەندىگىنەن دەپ بىلەمىن. بالا كەزدە “نەگەش” بولىپ، كوپ سۇراق جاۋدىراتىن ساتتەردە دە جۇمىسباستىلىعىنا قاراماي، بىردە-ءبىر سۇراعىمىزدى جاۋاپسىز قالدىرماي، بۇگە-شىگەسىنە شەيىن ءتۇسىندىرۋشى ەدى. اكەمىز بالانىڭ بىلۋگە، وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ءسوندىرىپ الماي، قايتا تۇتاندىرا ءتۇسۋ قاجەتتىگىن انىق بىلەتىن. اكەمىز “اسىل تاستان، اقىل جاستان” دەگەن ناقىلدى ءجيى قايتالاپ وتىراتىن، ءارى ۇيگە كەلگەن جاس بۋىنمەن قىزىعا پىكىرلەسەتىن.
كەزىندە اكەمىزدىڭ عىلىمداعى ىزدەنىستەرىن باعالاعان ۇستازدارى، ونى ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا ۇسىنعان ەدى. الايدا، بولاشاق ۇرپاق تاربيەسىن ءوزىنىڭ عىلىمي مانسابىنان جوعارى ساناعان اكەمىز بۇل ۇسىنىستان باس تارتقان ەدى. بىراق بالالارىنىڭ وقۋ-بىلىمگە، عىلىمعا دەگەن تالپىنىستارىن ءاردايىم قولداپ وتىردى. بالالارى جازعان عىلىمي جۇمىستار مەن ماقالالاردىڭ دا العاشقى سىنشىسى ءوزى بولاتىن. ءتورت بالاسى ءتورت ءتۇرلى سالانىڭ مامانى بولعانىمەن، تانىمى كەڭ، ءبىلىمدار اكە ارقايسىسىنا اقىلىن ايتىپ، باعىت بەرىپ وتىردى. كەشكى بەستە ىشىلەتىن شاي – ءبىزدىڭ وتباسىنىڭ باس قوسىپ، پىكىرلەسەتىن، كوركەم شىعارمالار مەن ماقالالار تالدايتىن، ارقايسىمىزدى الاڭداتاتىن ماسەلەلەرمەن بولىسەتىن كەرەمەت ءسات ەدى...
اكەمىزدىڭ پاراساتتىلىعى، زيالىلىعى، ادامگەرشىلىگى مەن كىشىپەيىلدىلىگى ونىڭ ادامدارمەن قارىم-قاتىناسىنان دا كورىنىپ تۇراتىن. اكەمىز بەن انامىزدىڭ سىيلاستىعى –قازىرگى جاستارعا ۇلگى-ونەگە بولارلىق مودەل دەسە دە ارتىق ەمەس. بالالارىن “اكەلەرىڭدى قۇرمەتتەڭدەر، سىيلاڭدار” دەپ وسىرگەن، جاعدايىن جاساپ بايەك بولعان انامىزدى اكەمىز ءبىر ءسات تە اتىمەن اتاماي، “بيكە” دەپ ەركەلەتىپ ءوتتى. انامىزدىڭ ءسال سىرقاتتانعانى اكەمىزدى ءاردايىم قاتتى الاڭداتاتىن. ال بالالارىنىڭ ءبىرى سىرقاتتانسا بولعانى، “سەندەردىڭ تاباندارىڭا كىرگەن شەگە مەنىڭ ماڭدايىما قادالسىن”، - دەپ جانىمىزدان ءبىر ءسات تە شىقپاي، باسىمىزدى ۇستاپ، دۇعا-تىلەكتەرىن ايتىپ وتىرۋشى ەدى. تۋعان-تۋىس، كورشى-كولەمنىڭ، قۇدالارىنىڭ اماندىعىن سۇراسىپ، ءاردايىم سىيلاستىقتا ءومىر سۇرەتىن جان ەدى... سودان دا بولار، اكەمىزدى بۇگىندە ءبىز عانا ەمەس، قانشاما حالىق ىزدەپ، ساعىنىپ وتىر...
اسقار تاۋدىڭ بيىكتىگى الىستاعان سايىن اسقاقتاي تۇسەر دەمەكشى، بۇگىندە ورتامىزدا بولماعانىمەن، اكەمىزدىڭ قالدىرعان وشپەس ءىزى، ايتقان اقىلى مەن وسيەتتەرى، كورسەتكەن ۇلگىلەرى ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ جادىمىزدا ماڭگىگە ساقتالارى ءسوزسىز... اباي اتامىزدىڭ ء“ولدى دەۋگە سيا ما ويلاڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان” دەگەن ولەڭ جولدارى وسىنداي ونەگەلى ءومىر يەسى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى بويىنا جيناعان اقىلدى دا پاراساتتى تۇلعا، زيالى ازامات، وتباسى تىرەگى، ماۋەلى بايتەرەك، جاناشىر اكە، ارداقتى اتا، كورگەنى مەن تۇيگەنى مول اقىلشى اقساقال جاكىم قوڭقايۇلىنا ارنالعانداي. جانىڭىز جانناتتا بولسىن، اسىل اكە... ءبىز ءسىزدى كۇن سايىن ساعىنامىز، دارىگەر سوزىنە سەنبەي، كەلە مە دەپ تەلمىرىپ كۇتكەن كۇندەرىمىز دە از بولمادى... سىزگە دەگەن ءبىزدىڭ بالالىق ماحابباتىمىز، العىسىمىز بەن ساعىنىشىمىز شەكسىز، ونى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس... ءسىزدى ءاردايىم ماقتان تۇتامىز... ۇلگى الامىز... سىزدەي اكەمىز بولعاندىعىنا اللا-تاعالاعا مىڭ دا ءبىر العىس ايتامىز... ءبىز دە ءسىزدىڭ ارتقان ءۇمىتىڭىزدى اقتاپ، اتىڭىزعا لايىق بولۋعا تىرىسىپ باعامىز...
قىزى اسەل جاكىم،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ابەردين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (ۇلىبريتانيا) دوكتورانتى
