Halqymyz “Äke – asqar tau”, “Äke körgen oq jonar” dep beker aitpaǧan ǧoi. Balanyŋ tūlǧa, azamat bolyp qalyptasuy otbasynan, ata-ana tärbiesınen bastalady.
Bızdıŋ äkemız 40 jyldan astam uaqyt oqu-aǧartu salasynda qyzmet etıp, bırneşe buyn şäkırt tärbielegen ūlaǧatty ūstaz, Qazaqstan Respublikasy Aǧartu ısınıŋ üzdıgı. Jas ūrpaqqa bılımmen qatar tärbie beru, olardyŋ boiyna adamgerşılık dänın egu, bolaşaqqa baǧdar beru, qamqorlyq jasau – būl Äkemızdıŋ ömırlık ūstanymy edı.
Jaqsy ūstaz bolyp qalyptasu üşın pedagogikalyq oqu ornyn tämamdau, sırä, jetkılıksız. Ol üşın ūstaz bolamyn degen jannyŋ jüregınde jas ūrpaqqa degen qamqorlyq, olardyŋ bolaşaqtaryna degen alaŋdauşylyq pen süiıktı ıske degen qūlşynys boluy şart şyǧar... 50-jyldardyŋ orta şenınde Qazaqtyŋ qara şaŋyraǧy – Abai atyndaǧy Pedagogikalyq instituttan tülep ūşqan talapty da talantty jas ūstaz sol sätten bastap ūzaq jyldar boiy temırjol mektepterınde şäkırtterdı töl tılımız ben ädebietımızdıŋ qainarynan susyndatyp, tereŋ bılım men tälım-tärbie berdı. Mūnyŋ jandy dälelı – künı bügınge deiın äkemızdı erekşe yqylaspen saǧyna eske alatyn şäkırtterınıŋ estelıkterı der edım...
Bız üşın Jäkım Qoŋqaiūly – eŋ aldymen asqar tau Äke, boi tüzep, ülgı alar önegelı de parasatty tūlǧa... Äkemızdıŋ boiyndaǧy asyl qasietter jary men balalaryn ǧana emes, bükıl tuǧan-tuystary, körşı-kölemı men qūda-jekjattaryn süisındırmei qoimaityn. Qanşa bılımdar, ömırden körgen-tüigenı, ızdenıp oqyǧany köp bolǧanymen, Äkemız eşqaşanda “men bılem”-ge salynbaityn. Öz pıkırın ornymen, baiypty ǧana körkem tılmen örnektep jetkızetın edı. Tabiǧatynan öte qarapaiym jan özı otyrǧan ortada özıne qatysty säl maqtau söz aitylsa bolǧany, äŋgıme arqauyn basqa arnaǧa būruşy edı.
Otbasynda Äkemız balalaryna da, nemerelerıne da bırde-bır ret dauys köterıp körgen emes. Bärımızdı alaqanyna salyp “ainalaiyn” dep älpeştep, aialap ösırdı. Ol kısı balanyŋ da, ülkennıŋ de jan-düniesın jaqsy baǧdarlai bıletın. Kemşılıktı körse, adamnyŋ namysyna timei, maidalap qana jetkızetın. Bıraq sol bır eskertudıŋ özı endı ondai kemşılık jıbermeu kerektıgın myqtap ūqtyratyn.
Kışkene kezden bastap Äkemız balalarymen ülken adamdarşa söilesıp, bızdıŋ oi-pıkırımızdı sūrap otyratyn. Mūnyŋ syry, menıŋşe, bızdı öz pıkırın jasqanbai, erkın jetkızetın, özıne-özı senımdı tūlǧa retınde qalyptastyrǧysy kelgendıgınen dep bılemın. Bala kezde “negeş” bolyp, köp sūraq jaudyratyn sätterde de jūmysbastylyǧyna qaramai, bırde-bır sūraǧymyzdy jauapsyz qaldyrmai, büge-şıgesıne şeiın tüsındıruşı edı. Äkemız balanyŋ bıluge, oquǧa degen qyzyǧuşylyǧy söndırıp almai, qaita tūtandyra tüsu qajettıgın anyq bıletın. Äkemız “Asyl tastan, aqyl jastan” degen naqyldy jiı qaitalap otyratyn, ärı üige kelgen jas buynmen qyzyǧa pıkırlesetın.
Kezınde Äkemızdıŋ ǧylymdaǧy ızdenısterın baǧalaǧan ūstazdary, ony Mäskeu universitetınıŋ aspiranturasyna ūsynǧan edı. Alaida, bolaşaq ūrpaq tärbiesın özınıŋ ǧylymi mansabynan joǧary sanaǧan Äkemız būl ūsynystan bas tartqan edı. Bıraq balalarynyŋ oqu-bılımge, ǧylymǧa degen talpynystaryn ärdaiym qoldap otyrdy. Balalary jazǧan ǧylymi jūmystar men maqalalardyŋ da alǧaşqy synşysy özı bolatyn. Tört balasy tört türlı salanyŋ mamany bolǧanymen, tanymy keŋ, bılımdar Äke ärqaisysyna aqylyn aityp, baǧyt berıp otyrdy. Keşkı beste ışıletın şai – bızdıŋ otbasynyŋ bas qosyp, pıkırlesetın, körkem şyǧarmalar men maqalalar taldaityn, ärqaisymyzdy alaŋdatatyn mäselelermen bölısetın keremet sät edı...
Äkemızdıŋ parasattylyǧy, ziialylyǧy, adamgerşılıgı men kışıpeiıldılıgı onyŋ adamdarmen qarym-qatynasynan da körınıp tūratyn. Äkemız ben Anamyzdyŋ syilastyǧy –qazırgı jastarǧa ülgı-önege bolarlyq model dese de artyq emes. Balalaryn “Äkelerıŋdı qūrmetteŋder, syilaŋdar” dep ösırgen, jaǧdaiyn jasap bäiek bolǧan Anamyzdy Äkemız bır sät te atymen atamai, “Bike” dep erkeletıp öttı. Anamyzdyŋ säl syrqattanǧany Äkemızdı ärdaiym qatty alaŋdatatyn. Al balalarynyŋ bırı syrqattansa bolǧany, “Senderdıŋ tabandaryŋa kırgen şege menıŋ maŋdaiyma qadalsyn”, - dep janymyzdan bır sät te şyqpai, basymyzdy ūstap, dūǧa-tılekterın aityp otyruşy edı. Tuǧan-tuys, körşı-kölemnıŋ, qūdalarynyŋ amandyǧyn sūrasyp, ärdaiym syilastyqta ömır süretın jan edı... Sodan da bolar, Äkemızdı bügınde bız ǧana emes, qanşama halyq ızdep, saǧynyp otyr...
Asqar taudyŋ biıktıgı alystaǧan saiyn asqaqtai tüser demekşı, bügınde ortamyzda bolmaǧanymen, Äkemızdıŋ qaldyrǧan öşpes ızı, aitqan aqyly men ösietterı, körsetken ülgılerı bızdıŋ bärımızdıŋ jadymyzda mäŋgıge saqtalary sözsız... Abai atamyzdyŋ “Öldı deuge siia ma oilaŋdarşy, Ölmeitūǧyn artyna söz qaldyrǧan” degen öleŋ joldary osyndai önegelı ömır iesı, adamgerşılık qasietterdı boiyna jinaǧan aqyldy da parasatty tūlǧa, ziialy azamat, otbasy tıregı, mäuelı bäiterek, janaşyr Äke, ardaqty Ata, körgenı men tüigenı mol aqylşy aqsaqal Jäkım Qoŋqaiūlyna arnalǧandai. Janyŋyz jannatta bolsyn, Asyl Äke... Bız Sızdı kün saiyn saǧynamyz, därıger sözıne senbei, kele me dep telmırıp kütken künderımız de az bolmady... Sızge degen bızdıŋ balalyq mahabbatymyz, alǧysymyz ben saǧynyşymyz şeksız, ony sözben aityp jetkızu mümkın emes... Sızdı ärdaiym maqtan tūtamyz... ülgı alamyz... Sızdei Äkemız bolǧandyǧyna Alla-taǧalaǧa myŋ da bır alǧys aitamyz... Bız de Sızdıŋ artqan ümıtıŋızdı aqtap, atyŋyzǧa laiyq boluǧa tyrysyp baǧamyz...
Qyzy Äsel JÄKIM,
filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, Aberdin universitetınıŋ (Ūlybritaniia) doktoranty
