رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى فەدور ۋسپەنسكيدىڭ پىكىرىنشە، بايىرعى اتا-بابالارىنا بارىنشا ءمان بەرۋ نەمەسە تۇپكى تەگىنىڭ كىم بولعانىن انىق ءبىلۋ –تەك ورتاعاسىرلىق ۆيكينگتەرگە عانا ەمەس، بۇگىنگى سكانديناۆيالىقتارعا دا، ونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، يسلانديالىقتارعا ەتەنە جاقىن قۇندىلىق.
سەبەبى حالقىنىڭ سانى تىم از بولعاندىقتان بولۋى كەرەك، بۇگىنگى يسلانديالىقتاردىڭ كوپشىلىگى وزدەرىنىڭ ءتۇپكى اتا-تەگى مەن گەنەالوگيالىق تامىرىن ح عاسىردا ءومىر سۇرگەن ايگىلى يسلانديالىق تەرمەشى ءارى قيسساشى ەگيل سكاللاگريمسسوننان (Egill Skallagrímsson) نەمەسە ەسكى زامانداردا ءومىر سۇرگەن بەلگىلى ءبىر ايتۋلى تۇلعادان تاراتۋدى ءجون سانايتىنى ايقىن بايقالادى. بۇل ءۇردىس بۇگىنگى يسلانديادا ەشقانداي ءمىن بولىپ سانالمايدى. كەرىسىنشە، مۇنداي ءداستۇر يسلانديالىق قيسسا ايتۋشىلار مەن تەرمەشىلەر ءۇشىن دە، ولاردىڭ تىڭدارماندارى ءۇشىن دە وتە باعالى ءارى وتكەن تاريحتى قايتا ءتىرىلتىپ، ونى بۇگىنگى كۇنمەن جالعاستىراتىن ەڭ وڭتايلى قۇرالعا اينالىپ كەتكەنى كورىنىپ تۇر جانە بۇل ءۇردىستىڭ ءوز حالقىمىزدىڭ اراسىندا دا ءدال سولاي باعالاناتىنى بەلگىلى.
ءار ازاماتتىڭ تۇپكى گەنەالوگياسى مەن اتا-بابا شەجىرەسىن ۇلىقتاۋى سكانديناۆيادا، اسىرەسە، ورتا عاسىرلاردا ۇلكەن باسىمدىققا يە بولعان. بىردە-ءبىر جيىن قيسساسىز نەمەسە شەجىرەسىز وتپەگەنگە ۇقسايدى. ويتكەنى ونداي باسقوسۋلارعا حالىق، بىرىنشىدەن، قيسسالارداعى كەيىپكەرلەر مەن ەستە جوق ەسكى زامانداردا بولعان ەلەۋلى وقيعالار ارقىلى ءوز تاريحى مەن سالت-داستۇرلەرىنەن قۇندى دەرەكتەر مەن مالىمەت الۋ ءۇشىن، ەكىنشى جاعىنان، وزدەرىنىڭ تۇپكى گەنەالوگيالىق تەگىن تانىپ-ءبىلۋ ءۇشىن جانە سونداي مالىمەتتەر ارقىلى وزدەرىن دە وزگە جۇرتقا تانىتۋ ءۇشىن بارعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، گەنەالوگيالىق جەلى مەن حالىق شەجىرەسى سول كەزدەگى قوعامنىڭ ەڭ باستى ۇيىتقىسى مەن تەمىرقازىعى بولعان. سوندىقتان دا، قيسساشىلار مەن تەرمەشىلەر ەشبىر قاتە جىبەرمەۋگە تىرىسقان. سەبەبى حالىق جادىندا ساقتالىپ قالعان تاريحي قۇندىلىقتار ەش بۇرمالانباي، ءباز قالپىندا جەتسە، تىڭداۋشىلار دا ماقتانىش سەزىمىنە ءبولەنىپ، تەرمەشىلەر مەن قيسساشىلارعا ءوز قازاعىمىزدىڭ اراسىنداعى سياقتى، ۇلكەن قۇرمەت كورسەتىلگەن.
ال كەيدە گەنەالوگيا مەن شەجىرەنىڭ ادەبي ءداستۇر شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتەتىن كەزدەرى دە بولعان. ماسەلەن، ءبىر قيسسادا نورۆەگيالىق سۆەررير ەسىمدى كورول نورۆەگيا تاعى ءۇشىن سايىسقا تۇسكەن كەزىندە، ايماقتاردى ارالاپ، حالىقپەن جۇزدەسۋ بارىسىندا ەلەكتوراتتى ءوز جاعىنا تارتۋ ماقساتىندا الگى جيىندا بولاشاقتا حالىقتىڭ پايداسى ءۇشىن ءوزى ىسكە اسىراتىن ءىس-جوسپارلارى تۋرالى تىڭداۋشىلاردىڭ جۇرەكتەرىن باۋرايتىن جالىندى ءسوز سويلەۋدىڭ ورنىنا، ءوزىنىڭ گۋنحيلد ەسىمدى اناسىنىڭ گەنەالوگيالىق شەجىرەسىن تاپتىشتەپ ايتىپ بەرۋگە تىرىسقان كورىنەدى. ونىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرگەن ەلەكتورات بولسا، وزدەرىنىڭ سۆەرريردىڭ اناسىمەن قاي جاعىنان تۋىس ەكەنىن نەمەسە ونىڭ قادىر-قاسيەتىنىڭ قاي تۇستارى وزدەرىنە جاقىن كەلەتىنىن توپشىلاپ، بولاشاق كورولدىڭ گەنەالوگياسى مەن اتا-بابا شەجىرەسىنىڭ وزدەرىمەن قانشالىقتى الىس-جاقىن ەكەنىن باجايلاۋمەن بولعان.
يسلانديا تاريحىنىڭ اتاسى سانالاتىن «يسلانديالىقتار تۋرالى كىتاپ» اتتى تۋىندىنىڭ اۆتورى – سۆياششەننيك انري تورگيلسون ءوز شىعارماسىندا يسلانديا ارالىنا حالىقتاردىڭ و باستا قالاي كەلىپ قونىستانعانى، حريستيان ءدىنىنىڭ قالاي ەنگەنى، شىركەۋ ينستيتۋتتارى جانە ەپيسكوپتاردىڭ كەلۋى جايىندا جان-جاقتى مالىمەت بەرە كەلىپ، ءسوزىن «كىتابىم وسىمەن ءتامام بولدى» دەپ اياقتاعان كورىنەدى. ال شىن مانىندە اۆتور كىتابىن سولاي اياقتادىم دەگەنىمەن، جازۋىن ءارى قاراي جالعاستىرىپ، ەكى گەنەالوگيالىق شەجىرەگە كوسىلە توقتالعان كورىنەدى. ولاردىڭ ءبىرىنشىسى – ءتورت يسلانديالىق ەپيسكوپتىڭ گەنەالوگياسى جايىنداعى مالىمەت. بىراق ولاردىڭ ەكەۋى ومىردەن ءوتىپ كەتكەن ەپيسكوپتار بولسا، قالعان ەكەۋى انري تورگيلسونعا كىتاپ جازۋ كەزىندە ءارتۇرلى اقىل-كەڭەس بەرگەن باستىقتارى ەكەن. انري تورگيلسون ەكى ەپيسكوپقا بەرگەن كومەكتەرى ءۇشىن جاي عانا العىس ايتسا دا نەمەسە كىتاپ سولارعا باعىشتالادى دەسە دە جەتكىلىكتى بولار ەدى. بىراق ولاي ەتۋدىڭ ورنىنا انري تورگيلسون ەپيسكوپتاردىڭ گەنەالوگياسىن تارقاتۋ ارقىلى ولاردى يسلاندياعا ەڭ العاش كەلىپ قونىستانعان ەڭ داڭقتى تۇلعالار رەتىندە تىم اسقاقتاتىپ جىبەرگەن كورىنەدى.
وسىمەن عانا شەكتەلمەي، انري تورگيلسون ەندىگى جەردە ادام ءتۇسىنىپ بولمايتىن قايداعى ءبىر ينگۆي كونۋنگ تيۋركوۆ ەسىمدى جەرجۇزىنە بيلىك جۇرگىزگەن كونۋنگ، ياعني كورول ءمارتەبەسىندەگى ميفولوگيالىق كەيىپكەردىڭ گەنەالوگياسىن تۇقىم-تۇياعىنا دەيىن جىلىكتەپ، وزىنە دەيىنگى ۇزاق-سونار شەجىرەنى شۇبىرتا جونەلەدى. بۇل گەنەالوگيا ەڭ سوڭىندا مىناداي سوزدەرمەن اياقتالادى: «...مەنىڭ اكەم تورگيلس، ال ونىڭ ۇلى – مەن – انري بولامىن». قالاي بولعاندا دا، بۇل شەجىرەنى اياعىنا دەيىن تىڭداعان نەمەسە وقىپ شىققان كەز كەلگەن ادامنىڭ جادىنا انري تورگيلسوننىڭ اۆتوگرافى جازىلىپ قالعانى كۇمان تۋدىرمايدى. دەمەك ول ءوزىنىڭ الگى كىتاپتىڭ اۆتورى ەكەندىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن باسقا ءادىس تاپپاعان سىڭايلى. ول – ول ما، ءانريدىڭ نەگىزگى نىساناسى – ءوز وقىرماندارىنا ءوزىنىڭ گەنەالوگيالىق تەگىنىڭ سونشالىقتى بيىك نەمەسە الەۋمەتتىك مارتەبەسىنىڭ سونشالىقتى جوعارى ەكەنىن دالەلدەۋ، ياعني اتا-بابالارىنىڭ قۇداي ەمەس، بىراق قۇدايدان بىلاي ەمەس بولعانىن قالامىنا ەرىك بەرە وتىرىپ، فانتاستيكالىق ەپيتەتتەردى قويۋ جاعىپ، بارىنشا دارىپتەۋ بولعانىن بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس.
سونىمەن، سكانديناۆيالىق گەنەالوگيا – تەك وتكەن تاريحقا جاسالعان ەكسكۋرس قانا ەمەس، ول سونىمەن قاتار شەجىرە تاراتۋشى ادامنىڭ بۇگىنگى بولمىس-بىتىمىنەن باستاپ، سودان سوڭ ۇزىن-سونار باسپالداقتارمەن ۇرپاقتارىنان-ۇرپاقتارىنا تومەندەي وتىرىپ، شەجىرە يەسىنىڭ وتكەن زاماندارداعى اتا-بابالارىنىڭ داڭقتى بەينەلەرى مەن ايتۋلى ءىس-ارەكەتتەرىن مونشاققا ءتىزگەندەي ەتىپ، كوركەم تىلمەن ءارى ماقتانىش سەزىمىمەن بايانداۋ. دەمەك سكانديناۆيالىق گەنەالوگيا – وتكەندى ءتىرىلتە وتىرىپ، ونى بۇگىنگى كۇنمەن جالعاۋ، باسقاشا ايتقاندا، كەشەگى مەن بۇگىنگىنىڭ اراسىنا كوپىر سالۋ. سونداي-اق قانداي شەجىرە بولسىن، وندا ەڭ الدىمەن شەجىرە يەسىنىڭ اتا-بابالارى بارىنشا دارىپتەلەدى، الايدا ەڭ سوڭىندا سول شەجىرەنى ايتىپ وتىرعان ادامنىڭ وزىمەن شەكتەلەدى.
بۇل فاكتور، ياعني ەكى باعىتتى گەنەالوگيالىق شەجىرە سكانديناۆيالىقتار ءۇشىن اسا ماڭىزدى، ويتكەنى ول كەشەگى مەن بۇگىنگىنى جالعايتىن كوپىر بولعاندىقتان، اۋديتوريا ساناسىندا كۇللى تۋىستىق بايلانىستاردى سول شەجىرەنىڭ كەيىپكەرلەرى اتالعان سايىن ۇنەمى ءتىرىلتىپ وتىرادى. مىنە، سوندىقتان دا، سكانديناۆيالىق شەجىرەلەر ادەتتە سانسىز كوپ كەيىپكەرلەردىڭ ەسىمدەرىنە تولى بولادى جانە تاريحي شىندىقتان حابار بەرەدى.
ايتالىق، تەڭىز ساپارلارى كەزىندە كەزدەسىپ قالعان ەكى كونۋنگ ەڭ الدىمەن ءجون سۇراسۋ ارقىلى شەجىرەلەرىن سىلتەمە جاساي وتىرىپ، ءبىر-بىرىنە تۋىستىعى بار-جوعىن ابدەن انىقتاپ العاننان كەيىن عانا دوستاسىپ، نە بولماسا جات ەكەنىن ءبىلىپ، ءوز جونىنە كەتەتىن بولعان.
دەمەك گەنەالوگيا مەن شەجىرەنىڭ باستى ماقساتى – تەك وتكەندى تىرىلتەتىن فاكتور عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ولاردىڭ ەكىنشى قىزمەتى ادامداردىڭ تۋىستىق قارىم-قاتىناستارىن ارتتىرىپ، ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ بولاتىن بەلسەندىلىگىن جانداندىراتىن وتە ماڭىزدى مادەني-الەۋمەتتىك كىلت بولىپ سانالدى. ءتىپتى رەسەي جەرىنە كەتىپ، سوندا قونىستانىپ قالعان سكانديناۆيالىقتاردىڭ وزدەرى دە قانشالىقتى ورىستانىپ كەتكەنىنە قاراماستان، الىستاعى وتاندارىمەن قاتىناستارىن ۇزبەي، ەگەر قيىندىق تۋا قالسا، ۆارياگتار دەپ اتالىپ كەتكەن قانداس تۋىستارىن پانالايتىن بولعان. ءتىپتى اۋليە ءۆلاديميردىڭ ءوزى دە تولىققاندى ورىس كنيازىنە اينالىپ كەتسە دە، بايىرعى ۆيكينگتىك قاسيەتتەرىن ساقتاپ قالعانى بەلگىلى.
تاعى ءبىر ەرەكشە نازار اۋداراتىن فاكتور مىناۋ: ەستە جوق ەسكى زامانداردا سكيفيادان اتتانعان بايىرعى سكانديناۆيالىق ۆيكينگتەردىڭ گەنەالوگيالىق شەجىرە قالىپتاستىرۋ ءۇردىسى مەن قازاق حالقىنىڭ شەجىرە قالىپتاستىرۋ ءۇردىسىنىڭ اراسىندا وتە ۇلكەن ۇقساستىقتار بار ەكەنى جانە ولاردىڭ ماقسات-مۇددەلەرى مەن اتقاراتىن قىزمەتىنىڭ ءبىر-بىرىنەن اۋمايتىندىعى، سونداي-اق ول ارادا مىڭداعان جىلدار وتسە دە، سكانديناۆياعا سكيفيادان اتتانعان حالىقتار مەن سكيفيانىڭ ءبۇگىنگى مۇراگەرى بولىپ تابىلاتىن قازاق حالقىنىڭ اراسىنداعى تاريحي، ەتنوگرافيالىق، لينگۆيستيكالىق جانە گەنەتيكالىق بايلانىستاردى بۇرىنعىدان بەتەر نىعايتا تۇسەتىن عاجاپ ەتنومادەني قۇندىلىق ەكەنى داۋسىز. دەمەك قازاق حالقىنىڭ «جەتى اتاسىن ءبىلمەگەن جەتەسىز» دەگەن قاناتتى ءسوزىنىڭ استارى وتە تەرەڭ ەكەنى ءدال وسى تۇستا ەرەكشە بايقالادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، ءتىلىمىزدىڭ سوزدىك قورىندا تۇرعان «بايدالى تۇرماق، باس قايعى» دەگەن ءسوز تىركەسىنىڭ تۇپكى ماعىناسىنىڭ كۇڭگىرتتەنىپ، بۇگىنگى تاڭدا ارحايزمگە اينالا باستاعانىنىڭ سالدارىنان كەيدە اۋىزەكى تىلدە «بايتال تۇگىل، باس قايعى» بولىپ ايتىلىپ جۇرگەنى دە ويلاندىراتىن ماسەلە. ال شىندىعىندا، ەستە جوق ەسكى زامانداردا قازاق اراسىندا ەلگە ايرىقشا قادىرلى اسكەرباسى، ءيا بولماسا ايگىلى كوسەم نەمەسە ابىز نەمەسە اسا قادىرلى اقساقال دۇنيەدەن وزسا، ولاردىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاقتارى قايعىرىپ، ادەتتە قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا، باسىنداعى بايدالىلارىن (بۇرىمدارىن) كەسەتىن بولعان، سول سياقتى مارقۇمداردىڭ كوزى تىرىسىندە ءمىنىپ جۇرگەن اتتارىنىڭ جال-قۇيرىقتارى دا قوسا كۇزەلەتىن بولعان. تاريحي اقپاراتتاردان بەلگىلى بولىپ وتىرعانداي، بايىرعى ۆيكينگتەردىڭ باتىر تۇلعالارى دا بايدالى (بۇرىم) وسىرگەنى انىق بايقالادى.
ەندى Wikipedia ەركىن ەنتسيكلوپەدياسىندا كەلتىرىلگەن بايىرعى ۆيكينگتەردىڭ گەنەالوگياسىنا قاتىستى Borr دەگەن تاقىرىپپەن ۆيكينگتەردىڭ ميفولوگياسىنا قاتىستى اعىلشىنتىلدى ماقالادا كەلتىرىلگەن مىنا ءبىر عاجاپ فاكتورلار مەن ولاردىڭ قازاق تىلىنە تارجىمەلەنگەن ماتىندەرىنە نازار اۋدارالىق.
Borr
From Wikipedia, the free encyclopedia
In Norse mythology, Borr or Burr (Old Norse: ‘son’، born; sometimes anglicized Bor, Bör or Bur) was the son of Búri. Borr was the husband of Bestla and the father of Odin, Vili and Vé. Borr receives mention in a poem in the Poetic Edda, compiled in the 13th century from earlier traditional material, and in the Prose Edda, composed in the 13th century by Icelander Snorri Sturluson. Scholars have proposed a variety of theories about the figure. Bor is also one of the most powerful gods even capable of surpassing Odin.
[قازاقشا اۋدارماسى: سكانديناۆيا ميفولوگياسىندا بورر نەمەسە بۋرر (ەسكى نورۆەگيالىق «تۋىلعان ۇل» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. اعىلشىنشا Bor, Bör or Bur) ءبورىنىڭ ۇلى بولعان. بورر بەستلانىڭ كۇيەۋى جانە ودين، ۆيلي جانە ۆەننىڭ اكەسى بولعان. ءبور ءحىىى عاسىردا ءداستۇرلى جولمەن جازىلعان «پوەتيكالىق ەددا» ولەڭىندە جانە ءحىىى عاسىردا يسلانديالىق سنورري ستۋرلۋسون جازعان پروزالىق ەددادا ايتىلعان. عالىمدار بۇل تۇلعا تۋرالى كوپتەگەن تەوريالار ۇسىندى. ءبور – سونىمەن قاتار وديننەن اسىپ تۇسەتىن ەڭ كۇشتى قۇدايلاردىڭ ءبىرى.]
Borr is mentioned in the fourth verse of the Völuspá، a poem contained in the Poetic Edda, and in the sixth chapter of Gylfaginning, the second section of the Prose Edda.
[قازاقشاسى: بورر «ءۆوليۋسپانىڭ» ءتورتىنشى ولەڭىندە، پوەتيكالىق ەدداداعى ولەڭدە جانە پروزالىق ەددانىڭ ەكىنشى ءبولىمى «گيلفاگينينگتىڭ» التىنشى تاراۋىندا كەزدەسەدى:
Borr is not mentioned again in the Prose Edda. In skaldic and eddaic poetry, Odin is occasionally referred to as Borr’s son.
The role of Borr in Norse mythology is unclear. Nineteenth-century German scholar Jacob Grimm proposed to equate Borr with Mannus as related in Tacitus’ Germania on the basis of the similarity in their functions in Germanic theogeny. The 19th century Icelandic scholar and archaeologist Finnur Magnússon hypothesized that Borr was «intended to signify [...] the first mountain or mountain-chain, which it was deemed by the forefathers of our race had emerged from the waters in the same region where the first land made its appearance. This mountain chain is probably the Caucasus, called by the Persians Borz (the genitive of the Old Norse Borr)]...
[قازاقشا تارجىمەسى: بورر پروزالىق ەددادا بۇدان بىلاي اتالمايدى. سكالديكالىق جانە ەددالىق پوەزيادا ودين كەيدە بورردىڭ ۇلى دەپ اتالادى.
سكانديناۆيا ميفولوگياسىنداعى بورردىڭ ءرولى تۇسىنىكسىز. ءحىح عاسىرداعى نەمىس عالىمى دجەيكوب گريمم بورردى ماننۋسپەن تەڭەستىرۋدى ۇسىنادى. بۇل ءتاتسيتتىڭ «گەرمانياسىندا» سيپاتتالعانداي، ولاردىڭ نەمىس تەوگەنياسىنداعى فۋنكتسيالارىنىڭ ۇقساستىعىنا نەگىزدەلگەن. ال ءحىح عاسىرداعى يسلانديالىق عالىم جانە ارحەولوگ فيننۋر ماگنۋسسون «بورر»دەگەن اتاۋ «العاشقى تاۋ نەمەسە تاۋ تىزبەگى» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى دەي كەلىپ... «ءبىزدىڭ ءناسىلىمىزدىڭ اتا-بابالارى ءبىرىنشى جەر پايدا بولعان ايماقتاعى سۋلاردان پايدا بولعان العاشقى تاۋ نەمەسە تاۋ تىزبەگى. بۇل تاۋ سىلەمى، بالكىم، پارسىلاردىڭ Borz دەپ اتالاتىن كاۆكاز تاۋىنىڭ اتاۋى بولۋى ىقتيمال»].
References/Cىلتەمەلەر:
- Brodeur, Arthur Gilchrist (transl.) (1916). The Prose Edda by Snorri Sturluson. New York: The American-Scandinavian Foundation.
- Bellows, Henry Adams (1923). The Poetic Edda. New York: The American-Scandinavian Foundation.
- Finnur Magnússon (1824). Eddalaeren og dens oprindelse, Vol. I.
- Grimm, Jacob (1883). Teutonic Mythology, Vol. I. London: G. Bell and Sons.
- Lindow, John (2001). Handbook of Norse Mythology. Santa Barbara: ABC-CLIO.
- Lorenz, Gottfried (1984). Gylfaginning. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
- Mallet, M. (1847). Northern Antiquities. London: Henry G. Bohn.
- Nordal, Sigurd (1980). Völuspá. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
- Simek, Rudolf (1988). Lexikon der germanischen Mythologie. Stuttgart: Alfred Kröner.
- Simek, Rudolf (2007) translated by Angela Hall. Dictionary of Northern Mythology. D.S. Brewer. ISBN 0-85991-513-1
- Thorpe, Benjamin (1851). Northern Mythology. London: Edward Lumley.
كورىپ وتىرعانىمىزداي، بايىرعى ۆيكينگتەردىڭ ميفولوگياسىندا ولاردىڭ قۇدايى سانالاتىن ودين – Bör, ياعني ءبورىنىڭ ۇلى ەكەنى ايقىن كورسەتىلگەن. ەندەشە، تەك تۇركىتىلدەس حالىقتاردىڭ توتەمى (تەگى) سانالاتىن ءبورى بايىرعى سكيفيادان نەمەسە بۇگىنگى قازاقستان جەرىنەن ۇدەرە كوشىپ، سكانديناۆياعا قونىستانعان ەجەلگى ۆيكينگتەردىڭ دە تۇپكى تەگى ەكەنى جوعارىداعى ەنتسيكلوپەديالىق انىقتامادان انىق بايقالىپ تۇرعانىن جوققا شىعارۋعا بولماس. ال ءحىح عاسىرداعى يسلانديالىق عالىم مەن ارحەولوگ فيننۋر ماگنۋسسون بولسا، ءمۇلت كەتىپ، «بورر، Bör, Bur »دەگەن اتاۋلاردىڭ تۇپكى ماعىناسى ءبورى ەكەنىن اڭعارا الماعان، سوندىقتان دا ولار الگى ءسوزدى «العاشقى تاۋ نەمەسە تاۋ تىزبەگى» دەگەن ۇعىمعا تەلىپ، ونىڭ ەتيمولوگياسىن پارسى تىلىنەن ىزدەگەن. بۇل قاتەلىكتەرى ءۇشىن ول عالىمداردى جازعىرۋعا دا بولا قويماس، ويتكەنى اكادەميالىق عىلىمدا كوپتەن قالىپتاسقان قاعيدا بويىنشا، بايىرعى سكيفيا تەك يرانمەن بايلانىستى، ال سكيفتەردىڭ تۇپكى تەگى پارسىلار دەگەن تەرىس ۇعىم قالىپتاسقانىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. ال بۇگىنگى عىلىم ول قاعيدانىڭ جالعان ەكەندىگىن، ياعني بايىرعى سكيفيانىڭ بۇگىنگى قازاقستان ەكەنىن دە، سول تەرريتوريانى الىمساقتان بەرى مەكەندەپ كەلە جاتقان حالىقتىڭ قازاقتار ەكەنىن دە تولىق مويىندايدى.
ءادىل احمەتوۆ،
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق
جوعارى مەكتەپ عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى
