ب.ريموۆا اتىنداعى الماتى وبلىستىق دراما تەاترى 43-ماۋسىمنىڭ شىمىلدىعىن جاڭا قويىلىممەن اشتى. جەتىسۋلىقتار ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ 150 جىلدىعى مەن الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي ساحنالانعان «الاشتىڭ ءاليحانى» اتتى تاريحي دراماسىنا كۋا بولدى.
پرەمەراعا ارنايى كەلگەن وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى جاقسىلىق ومار بۇل كۇن تەاترسۇيەر قاۋىم ءۇشىن ايرىقشا ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق جاڭا ماۋسىمدى جاڭا قويىلىممەن باستاعان ترۋپپانى قۇتتىقتاپ، ساتتىلىك تىلەدى. ايتا كەتەيىك، قويىلىمنىڭ قويۋشى رەجيسسەرى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، دراماتۋرگ، رەجيسسەر ەرسايىن تولەۋباي. ال ءاليحاننىڭ بەينەسىن سومداعان قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى كەندەباي تەمىربايۇلى.
اتالمىش تۋىندى قازاق حالقىنىڭ قايعى-قاسىرەتىنە بەيجاي قاراماي، ۇلت بوستاندىعى جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتكەن ءاليحان بوكەيحان جايىندا. سپەكتاكل ءاليحاننىڭ قىزى ليزا مەن سماعۇل سادۋاقاسوۆتىڭ شاڭىراق كوتەرۋىمەن باستالادى. وسى ساتتە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى لەنين مەن ۇلتتار كوميسسارياتىنىڭ كوميسسارى ءستاليننىڭ الاش ۇكىمەتىن مويىنداعانى جايىندا رەسمي حات كەلەدى. الاش ارىسى سەنىمدى وكىلدەرىنە مەملەكەتتىك اۋماقتى بەكىتىپ، كارتا جاساۋدى تاپسىرادى. ادەبيەت پەن مادەنيەتتى دە نازاردان تىس قالدىرمايدى. احمەت بايتۇرسىنۇلىنا «مىقتى ەلدىڭ كۇشى باسپاسوزىندە، ۇنىندە بولسا، مەملەكەت تىرەگى تىلىندە» دەپ گازەتتى كۇشەيتۋگە كەڭەس بەرەدى. قازاق گازەتى مەن تەاترىنىڭ جالپى ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنە، كاسىبي تۇرعىدا كەمەلدەنۋىنە زور ەڭبەك سىڭىرەدى. ءاردايىم ەلدىڭ اداستىرماس تەمىرقازىعى رەتىندە «قىتايدىڭ يدەياسى كونفۋتسي بولعاندا قازاققا ابايدان ارتىق وي تاستاپ، ءسوز ايتقان ادام جوق. جاڭىلمايتىن، جاڭىلدىرمايتىن جالعىز اباي» دەپ حاكىم ابايدىڭ دانالىعىنا سۇيەنەدى. حالىقتىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولۋى ءۇشىن تەر توككەن قايراتكەر قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، تۇرمە ازابىن تارتادى. اباقتىعا قامالىپ، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردى باسىنان وتكەرگەندە «ەلىم-ايدىڭ» ساۋلەسىن كورىپ، سوعان ىشكى سىرىن اقتارادى.
بۇل كوركەم شىعارمانىڭ نەگىزگى كىلتى قازاق دالاسىنىڭ جيىنتىعى ەلىم-ايدىڭ بەينەسىندە دەسەك ارتىق بولماس.سەبەبى ماسكەۋدە ءۇي قاماقتا جاتقان ۇلت كوسەمى ەلىن، جەرىن اڭساپ ەلىم-ايمەن تىلدەسەدى. ەلىم-اي – اقمارال تىلەۋوۆا مەن ءاليحان بوكەيحان – كەندەباي تەمىربايۇلىنىڭ ويىندارىنان ەرەكشە ۇيلەسىم تاپقان اكتەرلىك دۋەتتى بايقادىق. ەكەۋىنىڭ دە ويىنىنان تەرەڭ ىزدەنىس بايقالىپ تۇردى. وتانىنا دەگەن ساعىنىشىن ءان ارقىلى باسقىسى كەلگەن «ەلىم-اي» – اكتريسا اقمارال تىلەۋوۆانىڭ ورىنداۋىنداعى حالىق اندەرى بىردە قۇيقا تامىرىڭدى شىمىرلاتىپ، قانىڭدى تۋلاتسا، ەندى بىردە جۇرەگىڭدى ەلجىرەتىپ، اسەم ءۇننىڭ بەسىگىنە بولەپ، قۇشاعىندا تەربەتە كەتەدى. اكتريسانىڭ اۋەزدى داۋىس تەمبرىنەن زالدا ءولى تىنىشتىق ورناپ، ادامنىڭ جات جۇرتتا ەشكىمگە كەرەك ەمەس ەكەنىن، وتانسىز قالعان ادامنىڭ تراگەدياسىن تەرەڭ تۇسىنۋگە جول اشىپ تۇردى.
ۇلت كوسەمىنىڭ 150 جىلدىعى مەن الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ 100 جىلدىعى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا رەسپۋبليكالىق كولەمدە اتالىپ، وبلىستاردا وسىنداي بىرقاتار مادەني ءىس-شارالارمەن ايشىقتالدى. ءاليحان بوكەيحان ءبىزدىڭ وتكەنىمىز، تاريحىمىز بولعانىمەن ەگەمەندىگىمىزدىڭ باسى ەكەنى بەلگىلى. كىمدە-كىم ءوزىن ىزدەسە، قازاقتى ىزدەسە، وتكەنىن ىزدەسە وسى قويىلىمنان تابارى ءسوزسىز. سول سەبەپتى مۇنداي تاريحي، عيبراتتى قويىلىمدار وتكەندى ۇمىتپاۋ ءۇشىن، بولاشاققا باعدار جاساۋ ءۇشىن وتە قاجەت.
43 جىلدىق تاريحى بار رۋحاني وردانىڭ الداعى كۇندەرگە دەگەن جوسپارى قانداي؟ بۇل ساۋالدىڭ جاۋابىن قويىلىمنىڭ تۇساۋكەسەرىنىڭ الدىندا تەاتر باسشىسى، قر مادەنيەت قايراتكەرى عاليا تەمەرباەۆا تارقاتىپ بەردى.
– تەاتر – ۇلتتىڭ ايناسى. ەستەتيكالىق تالعامدى قالىپتاستىراتىن ورىن. كورەرمەنىمەن ساعىنا قاۋىشقان وزدەرىڭىزدى 43-ماۋسىمنىڭ اشىلۋىمەن قۇتتىقتايمىز. بيىلعى ماۋسىمدا جەتىسۋ جۇرتشىلىعىن قانداي جاعىمدى جاڭالىقتارمەن قۋانتپاقسىزدار؟
– راقمەت. وزدەرىڭىزگە ءمالىم تەاترىمىزدىڭ 43-ءشى ماۋسىمىن قر حالىق ءارتىسى ەرسايىن تولەۋبايدىڭ «الاشتىڭ ءاليحانى» اتتى تاريحي دراماسىمەن اشتىق. بۇل شىعارما الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ 100 جىلدىعى مەن ەسىمى كۇللى ەلگە ءمالىم زور تۇلعا ءاليحان بوكەيحاننىڭ 150 جىلدىعىنا ارنايى قويىلدى. الداعى ۋاقىتتا تەاترىمىزدىڭ رەپەرتۋارى قازاق كلاسسيكاسىنداعى شوقتىعى بيىك بىرەگەي شىعارمالارمەن تولىعادى. اتاپ ايتساق، م.اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز» تراگەدياسى نەمەسە «ايمان-شولپان» كومەدياسىن ساحنالاۋ جوسپاردا بار.وسى ورايدا كوركەمدىك كەڭەس جان-جاقتى تالقىلاۋدا. اتالمىش ەكى شىعارمانىڭ ءبىرىن تاڭداپ، تالعامى جوعارى تەاترسۇيەر قاۋىمنىڭ نازارىنا ۇسىنامىز. وسى جىل ءبىز ءۇشىن شىعارماشىلىق قاربالاسقا تولى جىل بولدى. الەم كلاسسيكاسىنىڭ جاۋھارى سانالار ۋ.شەكسپيردىڭ «رومەو مەن دجۋلەتتا» تراگەدياسىن ساحنالادىق. بۇل سپەكتاكلدى كورەرمەن قاۋىمى وتە جاقسى قابىلداپ، جوعارى باعاسىن بەرگەن بولاتىن. ودان كەيىن ا.يحساننىڭ «حاق جولى» اتتى الەۋمەتتىك دراماسىن قويدىق. بۇل سپەكتاكل وبلىس اكىمى اماندىق عابباسۇلىنىڭ جەكە تاپسىرماسىمەن ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا قويىلىپ، وبلىسىمىزدىڭ بىرنەشە ەلدى مەكەندەرىندە كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلدى.
سونداي-اق جازدا «ەكسپو – 2017» حالىقارالىق كورمەسى اياسىندا استانا قالاسىندا وبلىسىمىزدىڭ مادەنيەت كۇندەرىنە وراي ءۇش بىردەي سپەكتاكلدى ەلوردالىقتاردىڭ نازارىنا ۇسىنىپ قايتتىق. بۇل دا تەاترىمىزدىڭ تاريحىنا جازىلاتىن ايتۋلى وقيعالاردىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى.
– وتكەن جىلى جاس ارتيستەردى قابىلداعاندارىڭىزدان حاباردارمىز.ال بيىل اكتەرلىك قۇرامدا وزگەرىس بار ما؟
– ءيا، وتكەن جىلى 10 جاس ماماندى قابىلداپ، جۇمىسپەن قامتىعان ەدىك. ولار ءبىر جىلدا شىعارماشىلىق جاعىنان ءوسىپ، جەتىلىپ، شەبەرلىكتەرىن شىڭداپ، وزدەرىن تەك جاقسى قىرلارىنان كورسەتىپ كەلەدى. سولاردىڭ ىشىندە شالقار مۇكەن، اسىل اقتورەەۆا، ءبىرجان شوشاباەۆ سىندى جاس ماماندارىمىز باستى رولدەردە وزدەرىن جاقسى كورسەتتى. بۇل جىلى ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىن بىتىرگەن ەكى اكتەردى جۇمىسقا قابىلدادىق. الداعى ۋاقىتتا دا شىعارماشىلىق قۇرامدى كەڭەيتۋ جوسپاردا بار.
– سۇحباتىڭىزعا كوپ راقمەت! شىعارماشىلىق تابىستارعا جەتە بەرىڭىزدەر
نازەركە ادىلبەكوۆا
الماتى وبلىسى
