25 جەلتوقسان، ەسكىشە كۇنتىزبەدە الاش رەسپۋبليكاسى جاريالانعان كۇنگە 100 جىل تولعاندا اقپارات اگەنتتىگى «الاش ارىستارىنىڭ 100 ءىزباسارىن» ماراپاتتادى. سونداي-اق «قامشى» پورتالى اقپارات ايدىنىنا قوسىلعانىنا 5 جىلدىق مەرەيتويىن تويلادى.
سالتاناتتى شاراعا حالىق جازۋشىسى قابدەش ءجۇمادىلوۆ; قازاقستان رەسپۋبليكاسىن جاريالاعان جوعارعى كەڭەستىك توراعاسى بولعان سەرىكبولسىن ءابدىلدين; الاشتانۋشى، اكادەميك مامبەت قويگەلدى; ماسكەۋدە «جاس تۇلپار» ۇيىمىن قۇرعان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ديپلومات مۇرات اۋەزوۆ; جازۋشى، دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ; قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت; تاريحشى، عالىم تالاس وماربەكوۆ; «مۇستافا شوقاي جولىمەن» اتتى ءتورت بولىمنەن تۇراتىن تاريحي دەرەكتى فيلم تۇسىرگەن اقىن قاسىمحان بەگمانوۆ; ابايتانۋشى، اۋەزوۆتانۋشى، الاشتانۋشى تۇرسىن جۇرتباي; جەلتوقسان وقيعاسى تۋرالى «اللاجار» ءفيلمىن تۇسىرگەن قالدىباي ابەنوۆ; الاشتانۋشى، ءاليحانتانۋشى سۇلتان-حان اققۇلۇلى، احمەتتانۋشى امانقوس مەكتەپتەگى سياقتى اعابۋىن زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن ساياساتتانۋشى ءامىرجان قوسانوۆ, راسۋل جۇمالى; وعان قوسا جازۋشىلىعى ءبىر توبە عاريفوللا انەس، نۇرتورە ءجۇرسىپ، ەرمۇرات باپي، قازىبەك يسا، امانگەلدى كەڭشىلىك، داۋرەن قۋات، ەسەنگۇل كاپقىزى، اقبەرەن ەلگەزەك سياقتى جۋرناليستيكانىڭ ۇلكەن ەسىمدەرى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ورازكۇل اسانعازى،ەمبريولوگ، دارىگەر سالتانات بايقوشقاروۆا سياقتى تۇلعالار، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى رامازان ستامعازيەۆ، ايتىس اقىنى رينات زايتوۆ قاتىستى. سونداي-اق، الماتى قالاسى ىشكى ساياسات باسقارماسى باسشىسى نۇرلان سىدىقوۆ, ديماش قۇدايبەرگەنءنىڭ اكەسى قانات ايتباەۆ; جەر تۋرالى ميتينگىگە شىققانى ءۇشىن سوتتالعان ماكس بوقاۆتىڭ اناسى راحيلا قوجاسوۆا، جازۋشى ديداحمەت ءاشىمحاننىڭ ۇلى داۋلەت ءاشىمحان، ورازالى دوسبوسىنوۆتىڭ قىزى نۇرايشا، قاماۋداعى سايات ىبىرايدىڭ ۇلى ايدوس ارنايى كەلسە، qamshy.kz قۇرىلعاننان بۇگىنگە دەيىن قولداپ-قۋاتتاعان ەل اعالارى مەن وقىرماندارى قۇرمەتتى قوناق بولدى.
«الاش ارىستارىنىڭ ءىزباسارى» مەدالىن qamshy.kz حالىقتىڭ ينتەرنەتتە داۋىس بەرۋ جولى ارقىلى بەكىتكەن. بۇل «قامشىنىڭ» الاش اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە «الاش وردا» ۇكىمەتىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي قولعا العان 5 ءىس-شارانىڭ قورىتىندىسى. «قامشىنىڭ» 5 جىلدىعىمەن ۇشتاسا كەلگەن كەشتە زيالى قاۋىمنىڭ اقساقالدارى الاش يدەياسىن دارىپتەپ سايت جۇمىسىنا جەتىستىك تىلەپ باتاسىن بەردى.
الاش ارىستارىنىڭ ءبىرى، زاڭعار جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ بالاسى مۇرات اۋەزوۆ تەبىرەنە سويلەدى:
«ەڭ جاقسى ۇمىتتەرىم قازىر اقتالىپ وتىر. جينالعان ازاماتتاردىڭ وزدەرىن كورگەندە كوڭىلىم بىردەن كوتەرىلدى. شىنىمەن باياندى، كىلەڭ جاقسى ازاماتتار، سانالى ازاماتتار، ۇلتجاندى ازاماتتار، ەرجۇرەكتى ازاماتتار جينالىپتى. دەمەك مىنا تاڭداۋ، جاقسى اتاۋ — «الاش ارىستارىنىڭ ءىزباسارلارى» دەگەن اتاۋدىڭ ءوزى وتە جاقسى تاڭدالعان. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 120 جىلدىعىنا بايلانىستى مەن بيىل كوپ جەردە بولدىم. الاششىل، رۋحتى عانا ەمەس ۇلكەن ىستەرگە دايىن جاستاردىڭ سانى قازىر كوبەيىپ كەلە جاتىر. دەمەك بۇل تاريحي زاڭدىلىق. ءبىز الاشتىق اعالارىمىزدىڭ رۋحىن دۇرىستاپ بىلسەك، ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىن دۇرىستاپ بىلسەك، بۇل الاش دەگەن ۇلتتىق كۇرەستىڭ جۇيەلى ءتۇرى دەۋگە بولادى. ءبىز تەك قانا ولاردىڭ ءومىربايانىن زەرتتەۋمەن شەكتەلمەۋىمىز كەرەك. قالاي كۇرەسە ءبىلدى؟ XX عاسىردا بولاشاققا قانداي ارماندارى بولدى؟ جانە ولار ارماندارىنا قالاي ۇمتىلعان؟ ولاردىڭ ۇمتىلىسى سونشاما كوپ، ودان بەرى قانشاما ۋاقىت ءوتتى، وسىنىڭ ءبارى ءار جاڭا بۋىنعا ۇلكەن-ۇلكەن اسەرىن تيگىزىپ وتىر. سونىڭ ىشىندە مىسالى 1960 جىلدارى «جاستۇلپارلىقتاردىڭ» قالاي، نە ىستەگەنىن ايتۋعا بولادى. قۇدايعا شۇكىر. بىز بىلدىك، سەزدىك. بولاتحان دوسىم بار، بۇكىل سانالى ازاماتتار. اكە-شەشەلەرىنەن كوپتەگەن اڭگىمەلەر، اشارشىلىق تۋرالى، 1937 جىلدار تۋرالى ەستىدىك. جانە دە الاش ازاماتتارىن كوردىك. كەرەك بولسا شەشەم فاتيما ايداۋدا جۇرگەندە ايتاتىن ءانى الاش ازاماتتارىنىڭ اندەرى بولاتىن. سونىڭ ىشىندە مىنانداي ءبىر ءسوزى بار ەدى. «ءتىلى جات، ءدىنى جات، ءدىلى جات. جات ەلدەن تاياقتى جەپ ەدىڭ» دەپ، دەمەك وسى اندەردى ەستىپ، ۇلتتىڭ وسىنداي كۇندەرىن ەش ۋاقىتتا ۇمىتپايتىن انالار بار. ال ولاردىڭ جاقسى تاربيەسىن كورەتىن ۇلدار، قىزدار، بالالار، قازاقستان بويىنشا وسىنداي جاستار كوپ.
«قامشى» ۇيىمىنىڭ بۇگىنگى ءىسى ۇلكەن تاريحي ماعىناسى بار ارەكەتى. بۇلار قازىق قاقتى. بۇل قازىق بيىك شاڭىراق. تەك قانا رۋح شاڭىراعى. ۇلتتىق كۇرەس ءۇشىن جاس ازاماتتار توپتاسىپ بولاشاققا ارمانداي بىلەدى. بىزگە قازىر ارمانمەن شەكتەلۋگە بولمايدى. ءبىز ىسكە كىرىسۋىمىز كەرەك. ويتكەنى بۇل كەش، قازىر ۋاقىت ءوتتى. ۇلكەن ءىس-ارەكەتتەرگە كىرىسۋىمىز كەرەك. الاش تەك قانا ۇلگى رەتىندە ەمەس. الاشتىڭ ازاماتتارى شىنىمەن سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ازاماتتار. ولاردى ۇستاز تۇتۋىمىز كەرەك. ولاردى تەرەڭىرەك زەرتتەپ قاراساق ءبارىنىڭ ۇستازدىعى بار. مىسالى مۇحتار 19 جاسىندا احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاپسىرماسىمەن «جاپونيا» دەگەن ماقالاسىن جازعان. ويتكەنى ازيا كەڭىستىگىندە جاپونداردان باسقا بىردە-ءبىر ەل ءوز بوستاندىعىن ساقتاي الماعان. باتىس باسىپ تاستاعان. وسى جاپونيادان ۇلگى الىپ قالاي بوداندىقتان شىعامىز دەگەن ويمەن «جاپونيا» تۋرالى ماقالا جازدى.
بۇگىنگى باستاما كەلەشەگى وتە جاقسى. ۇلكەن يدەيانىڭ ەرەكشەلىگى وعان سەنگەن ادام، وعان جانىن بەرگەن ادام ءومىر بويى سول يدەيادان ارىلماي جۇرەدى. ۋاقىت، زامان كەتىپ جاتىر. الاشتىڭ يدەياسى، كۇرەس ءتاسىلى ناعىز جاڭعىرۋدىڭ بەلگىسى. بۇگىنگى كەشتى ۇيىمداستىرعان ازاماتتارعا مىڭ دا ءبىر راقمەت!»
«قامشىنىڭ» مەرەيتويلىق ءىس-شاراسىندا كەلگەن قوناقتاردىڭ بارلىعى كەسەك ويلار، كەسكىن پىكىرلەر ايتتى. ۇلتتىق ماسەلەلەر قوزعالدى. ونىڭ ءبارى الداعى ۋاقىتتا qamshy.kz مىنبەرىندە جاريالاناتىن بولادى.
اقپارات اگەنتتىگى 5 جىلدان بەرى جانىنان تابىلىپ كەلە جاتقان، «الاشتىڭ اسىن بەرىسكەن»، «يدەياسىن جاڭعىرتىسقان» جانكۇيەر وقىرماندارىنا، قولداپ-قۋاتتاعان جانى جومارت ازاماتتارعا، مەرەيتويعا جيىلعان اق داستارحانعا اق باتاسىن الا كەلگەن زيالى قاۋىمعا، اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتكەن باق وكىلدەرىنە، قيىندىعى مەن قۋانىشىن بىرگە بولىسكەن جۋرناليست ۇجىمىنا تاۋداي العىسىن بىلدىرەدى.
جاڭا جىلدا، جاڭا بەلەستە «قامشى» سىزدەردى باسقا قىرىنان قۋانتادى. قولدارىڭىزدان قامشى تۇسپەسىن!
فوتورەپورتاج: جانسەرىك ارداقۇلى
