وتكەن كوكتەمدە ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆ گەوگرافيا، دۇنيەتانۋ جانە قازاقستان تاريxى ساباقتارىن كەمىندە ەكى ساعاتتان مۋزەيلەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ مۋزەيلەرى مەن عىلىمي ينستيتۋتتارىندا وتكىزۋدى ۇسىنعان بولاتىن.
بۇل ءداستۇر ەۋروپا مەن اقش-تا، كورشى قىتايدا بۇرىننان بار. ىرگەدەگى رەسەيدە دە بار بولعانىمەن، وتكەن جىلى ارنايى بۇيرىقپەن رەتتەلىپ، بەكىتىلدى. مينيستر ەرلان كەنجەعاليۇلىنىڭ وقۋ پاندەرىن مۋزەيدە وتكىزۋ تۋرالى يدەياسى العاشقىدا كوپ ادامعا جاڭالىق بولا قويعان جوق. «بالالاردى مۋزەيگە اپارىپ ساباق وتكىزۋ ادەتتەگى دۇنيە ەمەس پە؟» دەگەن پىكىردى ەستىدىم. ەلىمىزدەگى مۋزەي سالاسىنىڭ ناسيحاتى از بولعاندىقتان مەن بۇل پىكىرگە تۇسىنىستىكپەن قارادىم. انىعىندا، ءمينيستردىڭ بۇل قادامى مۋزەي مەن مەكتەپ اراسىنداعى بىرقاتار ماسەلەنىڭ اراجىگىن اشىپ بەردى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازاقستانداعى 239 مۋزەيدىڭ 5-ەۋى جەكەمەنشىك، 197-ءسى كاسىپورىن تيپتەگى، 37-ءسى مەملەكەتتىك مەكەمە بولىپ سانالادى. مۋزەيدە ساباق وتكىزۋ ءۇشىن مەملەكەت جەكەمەنشىك مۋزەيلەردىڭ ىسىنە ارالاسا المايدى. دەمەك، جەكەمەنشىك مۋزەيلەر كەلىسپەسە، وقۋشىلارعا تەگىن ساباق وتكىزۋ قيىن. سونداي-اق، كاسىپورىن تيپتەگى مۋزەيلەر ەكسكۋرسيالىق قىزمەت ەسەبىنەن بيۋدجەتىنە كىرىس كىرگىزەتىندىكتەن ولارعا دا «ساباقتى تەگىن وتكىزىڭىز» دەپ ايتا الماسىڭىز انىق. بۇرىن مۋزەيلەر مەن مەكتەپ اراسىندا مۋزەيگە كىرۋ بيلەتىنىڭ اقىسى ۇنەمى تۇسىنبەستىك تۋدىرىپ كەلدى. مۋزەيلەر كىرۋ اقىسىن تالاپ ەتەدى، ال، مەكتەپتەر وقۋشىلارعا تەگىن بولعانىن قالايدى. مينيستر ەرلان كەنجەعاليۇلىنىڭ باستاماسىنا سايكەس، مۋزەيلەردە ساباق وتكىزىلەتىندىكتەن مۋزەي ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالدى. قازاقستان زاڭدارىنا سايكەس، ورتا ءبىلىم الۋعا كەز كەلگەن ازاماتتىڭ قۇقىعى بار. دەمەك، مۋزەيگە دە بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا ورتا ءبىلىم الىپ جۇرگەن ءارىبىر ازامات تەگىن كىرۋگە قۇقىلى. ال، مۋزەيلەر كاسىپورىن نەمەسە جەكەمەنشىك تيپتەگى بولعاندىقتان قىزمەتتەرىن اقىلى ۇسىنادى. سەبەبى، مۋزەيلەردە ەكسكۋرسيا جۇرگىزەتىن مامانداردىڭ ەكسكۋرسيالارىنىڭ ۇزاقتىعى 45 مينۋت، تالاپ بويىنشا ءاربىر ەكسكۋرسوۆود كۇنىنە 4 رەتتەن ارتىق ەكسكۋرسيا جۇرگىزبەيدى. ولاردىڭ جۇرگىزگەن ەكسكۋرسيالارى مۋزەي بيۋدجەتىنە قاراجات اكەلەتىندىكتەن ءاربىر مۋزەي وقۋشىلارعا تەگىن ەكسكۋرسيا جۇرگىزگەننەن گورى، ۋاقىتىن باعالاپ، باسقا كەلۋشىلەرگە اقىلى ەكسكۋرسيا جۇرگىزگەندى ءجون سانايدى. ياعني، ەكسكۋرسوۆودتاردىڭ ءاربىر 45 مينۋتى باعالى جانە ونى ءتيىمدى پايدالانعان ءجون. مۋزەي ماركەتولوگتارى دا تەگىن قىزمەت تۇرلەرىن قايىرىمدىلىق رەتىندە عانا جاساۋدى ۇسىنادى. قايىرىمدىلىقتىڭ كۇندە بولا بەرمەيتىنىن جاقسى بىلەمىز...
وسىنى تۇسىنگەن ەرلان كەنجەعاليۇلى جەرگىلىكتى اكىمدىكتەرگە ارنايى ۇسىنىس جاساپ، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاننىڭ بيۋدجەتى ەسەبىنەن مۋزەيلەرگە قىزمەتاقىسىن تولەۋ مەحانيزمدەرىن كورسەتىپ بەردى. ياعني، بۇدان بىلاي وقۋشىلاردىڭ بەكىتىلگەن كەستەگە سايكەس مۋزەيگە كىرۋ اقىسىن جەرگىلىكتى بيۋدجەت مۋزەيلەرگە تولەيدى. مۋزەيلەر مەن ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى كەلىسىم شارتقا وتىرىپ، ساباق وتكىزۋ كەستەسىن بەكىتەدى، قىزمەتاقىسىنا كەلىسەدى. ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى بەكىتىلگەن كەستەگە سايكەس، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتەدى. مۋزەيلەر بولسا، دارەجەسى عىلىمي قىزمەتكەردەن تومەن ەمەس ماماننىڭ قاتىسۋىمەن ەكسكۋرسيا جۇرگىزەدى. ەڭ ءتيىمدىسى، مۋزەيلەردە وتكىزىلەتىن ساباقتاردىڭ كۇنتىزبەلىك جوسپارى مەن ساباق جوسپارىن مەكتەپ پەن مۋزەي باسشىلارى ءوزارا كەلىسۋ ارقىلى بەكىتەدى. وسى ارادا بايقاساڭىز، مۋزەيلەرگە وقۋشىلار ەكسكۋرسيا ءۇشىن عانا كەلمەيدى. بۇرىنعى، ءداستۇرلى ەكسكۋريالاردان ارتىقشىلىعى رەتىندە ايتاتىن بولساق، بۇل ساباقتار الدىن الا جوسپارلانعان، جوسپارى بەكىتىلگەن، ساباقتارى بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتىڭ اياسىندا وتەتىن بولادى (ساباق وتكىزۋ ماقساتىندا ۇنەمى ءبىر مۋزەيگە تولىق ەكسكۋرسيا جاساي بەرگەن دۇرىس ەمەس. مۇمكىندىگىنشە، ەكسكۋرسيالار بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتارعا عانا ارنالعانى دۇرىس). ساباقتاردى بەلگىلى ءبىر تاقىرىپ اياسىندا وتكىزۋدە قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى مۋزەيى مەن ۇلتتىق مۋزەي، ورتالىق مۋزەيلەردىڭ تاجىريبەسى بار ەكەنىن ايتا ءوتۋ كەرەك. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ باستاماسىندا وسى جاعى دا تولىق قامتىلعان.
مينيستر ەرلان كەنجەعاليۇلى كەڭەس وداعى تۇسىنان باستاپ ءداستۇر بولىپ كەتكەن، مەكەمەلەر اراسىندا ءوزارا تۇسىنىسپەۋشىلىك تۋدىرىپ كەلگەن «تىزىممەن مۋزەيگە بارۋ» ءادىسىن وركەنيەتتى جولعا قويعانىن جوعارى باعالايمىن. ءمينيستردىڭ بۇل باستاماسى الداعى ۋاقىتتا ەۋروپا، اقش، قىتاي مەن رەسەي ەلدەرىندەگىدەي ءوز جەمىسىن بەرەرى ءسوزسىز.
نۇرسەرىك جولبارىس،
KAZMUSEUM.KZ
