تۇسكە دەيىن جازعانىمىزداي، “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە كورنەكى اقپارات ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى” زاڭ جوباسى بويىنشا كاسىپكەرلىك كودەكستىڭ 138-بابىنا ءتىل تۋرالى زاڭنامانىڭ ساقتالۋىن باقىلايتىن باپتى قايتا ەنگىزۋ تۋرالى ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى قارسى شىقتى.
بۇگىن تۇستەن كەيىن وسى زاڭ جوباسى جۇمىس توبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى بولدى.
پرەمەر-مينيستر اسقار ءماميننىڭ اتىنان كەلگەن ۇكىمەت قورىتىندىسىندا - “كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرگە قوسىمشا اۋىرتپالىق جۇكتەيتىندىگى جانە اتالعان فۋنكتسيانىڭ ماقساتسىز ەكەندىگىنە وراي تۇزەتۋ قولداۋ تاپپادى”-دەيدى.
بۇل قارسىلىق، نەگىزى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن “اتامەكەن” ۇلتتىق پالاتاسىنان شىعىپ وتىر. ويتكەنى باسقا مينيسترلىكتەر مەن ۆەدوموستۆو باسشىلارى تۇگەل قولداعان.
ال قانداي “قوسىمشا اۋىرتپالىق جۇكتەيتىندىگى” تۋرالى ۇكىمەت قورىتىندىسىندا ناقتى ايتىلماعان.
وسىنداي نەگىزسىز قارسىلىقتارعا قالاي سەنۋگە بولادى؟
كاسىپكەرلىك كودەكستىڭ 138-بابىندا بەرىلگەن باقىلاۋ جۇزەگە اسىرىلاتىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى قىزمەتىنىڭ سالالارىنىڭ تىزىمىنە ءتىل تۋرالى زاڭنامانىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋدى ەنگىزگەن جاعدايدا كاسىپكەرلەرگە ەشقانداي قىسىم جاسالمايدى.
سەبەبى، ءتىل تۋرالى زاڭنامانىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋ ءىس-شاراسى كاسىپكەرلىك نىساننىڭ جۇمىسىنا ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرمەيدى، كەرى اسەر ەتپەيدى.
جۇمىس توبىندا ۇكىمەت وكىلدەرىنە:
ء“تىل زاڭىن قاداعالاۋ كاسىپكەرلىككە اۋىرتپالىق تۋعىزادى دەگەن قورىتىندىلارىڭىزعا قارسى ناقتى دالەلدەرىم”-دەپ، 5 سەبەپتى ۇسىندىم:
“1. ءونىم شىعارۋ، ساۋدا-ساتتىق جاساۋ، قىزمەت كورسەتۋ، قوعامدىق تاماقتاندىرۋ جانە ت.ب. سياقتى وندىرىستىك پروتسەستەر توقتاتىلمايدى. (سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ ورگاندارى توقتاتۋى مۇمكىن.)
2. كاسىپكەرلەردىڭ بانكتەگى جەكە ەسەپ-شوتى بۇعاتتالمايدى. (سالىق نەمەسە قارجى باقىلاۋ ورگاندارى بۇعاتتاۋى مۇمكىن.)
3. كاسىپكەرلىك نىسان ورنالاسقان ءۇي-جايدى نەمەسە عيماراتتى پايدالانۋعا ۋاقىتشا تىيىم سالىنبايدى. ء(ورت قاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ مەكەمەلەرى تىيىم سالۋى مۇمكىن)
4.كاسىپكەرلىكتى تەكسەرۋگە ماراتوري دەگەن ۋاقىتشا شارا، سوندىقتان ول قولدانىستاعى زاڭناماعا وزگەرتۋ ەنگىزۋگە بوگەت بولا المايدى.
بۇل جەردە موراتوري تۋرالى ءسوز جوسپارلى تەكسەرۋ تۋرالى. ال باقىلاۋ ورگاندارىنا ارىز-شاعىم ءتۇسىپ، ول بويىنشا جوسپاردان تىس تەكسەرۋ قاجەت بولسا، وعان ماراتوري جاريالانعاندىعىنىڭ قاتىسى جوق.، تەكسەرىلە بەرەدى.
5.كاسىپكەرلىك كودەكستىڭ 138-بابىندا بۇرىن بەرىلگەن باقىلاۋ قايتا قوسىلعاندا بيۋدجەتتەن ەشقانداي شىعىن قاجەت ەتپەيدى.
مەن مۇنى حالىقپەن بىرگە كاسىپكەرلەر قۇقىن قورعاپ جۇرگەن "اق جول" پارتياسىنان سايلانعان دەپۋتات رەتىندە ايتامىن!”-دەپ مالىمدەدىم.
مەنىڭ وسى قويعان 5 دالەلىمە ەشكىم قارسى جاۋاپ بەرە المادى. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى شولپان تاڭاتوۆا كاسىپكەرلىك كودەكسكە ءتىل تۋرالى زاڭنامانىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋ قۇزىرەتىن قايتارۋعا قارسى بولعان ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن “اتامەكەن” ۇلتتىق پالاتاسىنا سىلتەدى. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ وكىلى سۇلتانبەك جاراس جاۋاپ بەرە العان جوق. “اتامەكەن” ۇلتتىق پالاتاسى وكىلى قۇرالاي حانىمنىڭ جاۋابى ماردىمسىز بولدى. بۇنى بايقاعان جۇمىس توبى جەتەكشىسى بەرىك ابدىعاليۇلى “قازەكەڭنىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋگە بۇلار دايىن ەمەس. نەگىزى ماسەلە بۇلاردا ەمەس، باسشىلارىندا عوي” دەپ قورىتتى. باس پروكۋراتۋرا وكىلى ابات تورەمۇراتوۆ مەنىڭ ۇسىنىسىمدى قولداپ، ءتىل سالاسىنا قۇزىرەتتىلىك بەرىلۋى كەرەكتىگىن مويىندادى، اللا رازى بولسىن. بىراق، ءبىلىم مينيسترلىگى ۇكىمەتتىڭ قورىتىندىسىنا سۇيەنەتىندىگىن مالىمدەپ، ءتىل زاڭىن قاداعالاۋدىڭ باسقا نۇسقاسىن ۇسىندى. ول سەنىمسىز نۇسقانى ول جەردە ەشكىم ناقتى دالەلدەپ بەرە المادى.
باس پروكۋراتۋرا وكىلى ابات تورەمۇراتوۆ مەنىڭ ايتقان دالەلىمدى قولداپ، ءتىل زاڭىنىڭ 25-3 بابى مەن 25-4 باپتارى ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى ەكەنىن ايتتى. اللا رازى بولسىن ءادىلىن ايتقان ازاماتقا.
ەگەر وسى ءتىل زاڭناماسىنىڭ ساقتالۋى كاسىپكەرلىك كودەكستە بولعان بولسا، ەشكىم كوشە ارالاپ، ساتۋشىلارمەن داۋلاسپاعان بولار ەدى. ياعني، ءبىزدىڭ ۇكىمەت، اتاپ ايتقاندا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى (مينيستر اسەت ەرعاليەۆ) جانە “اتامەكەن” ۇلتتىق پالاتاسىندا (توراعا تيمۋر قۇلىباەۆ) ەلدەگى زاڭسىزدىقتاردىڭ ورشۋىنە مۇددەلى بولىپ وتىر ما دەگەن ويعا قالاسىڭ.
سەبەبى، كاسىپكەرلىك كودەكستەن ءدال وسى ءتىل زاڭناماسى ساقتالۋىن تالاپ ەتكەن باپ الىنىپ تاستالعان 2015 جىلدان بەرى جىلىنا 13 مىڭعا جۋىق شاعىم تۇسكەن. (2018 جىلى - 12886, 2019 جىلى-12900).
ال ساۋدا ورىندارىنداعى مەملەكەتتىك تىلدەگى مالىمەتتەر ورەسكەل قاتەلەرگە تولى. بۇل ءار ادامنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىنا زيان تيگىزەدى.
“ەگەر كاسىپكەرلىك كودەكستىڭ 138-بابىنا ءتىل زاڭىنا بايلانىستى باقىلاۋ قايتارىلمايتىن بولسا، وندا وسى باپپەن ساباقتاس، باقىلاۋدى كاسىپكەرلىك كودەكسكە بايلاپ قويعان ءتىل زاڭىنداعى 25-4 باپتى دا الىپ تاستاۋ كەرەك.
ويتكەنى بۇل باپتى 2011 جىلى قوسقان سوڭ، 2013 جىلى وسىعان سايكەس كاسىپكەرلىك كودەكسكە ءتىل زاڭىنا بايلانىستى باقىلاۋ فۋنكتسياسى قوسىلدى. 2015 جىلى ول فۋنكتسيانى الىپ تاستاعاندا، 25-4 باپتى دا الۋ كەرەك ەدى”-دەگەن قارسىلىعىما دا ەشكىم قارسى جاۋاپ بەرە المادى.
سونىمەن، جۇمىس توبىنىڭ داۋىس بەرۋ قورىتىندىسى بويىنشا زاڭ جوباسىندا ءتىل زاڭىن باقىلاۋ تۋرالى باپتىڭ ساقتالۋىن قولداپ جالعىز دەپۋتات، مەن - “اق جول” فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى قازىبەك يسا عانا قولداپ، ۇكىمەت قورىتىندىسىنا قارسى شىقتىم.
دەپۋتاتتار، جۇمىس توبى جەتەكشىسى بەرىك ابدىعاليۇلى مەن جاناربەك ءاشىمجانۇلى كورنەكتى اقپاراتتا ءتىل زاڭىن قاداعالايتىن باسقا زاڭ جوباسىن جاساۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ۇكىمەتتىڭ تالابىمەن كەلىستى. باسقا دەپۋتاتتار دا ۇكىمەت قورىتىندىسىن قولدادى.
سونىمەن، كورنەكتى اقپارات تۋرالى زاڭ جوباسىنان ءتىل زاڭىنىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋ فۋنكتسياسى الىنىپ تاستالدى.
ءيا، كورنەكى اقپاراتتا ءتىل زاڭىن قاداعالاۋدىڭ دەپۋتاتتار باستاماسىمەن باسقا نۇسقاسىن جاساۋ كەرەك! ايتپەسە، كوشەدەگى ساۋدا ورىندارىنداعى داۋ ءورشي بەرەدى. ازاماتتاردىڭ تىلدىك ديسكريميناتسياعا ۇشىراپ، كونستيتۋيالىق قۇقىنىڭ تاپتالا بەرۋىنىڭ سوڭى جاقسىلىققا اپارمايدى. ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ تىرلىگىنە قاراساق، وسىنى قالايتىنداي.
ەڭ باستىسى، بىلتىر «قازاق ءۇنى» ۇلتتىق پورتالىنداعى پرەزيدەنتكە جازىلعان اشىق حاتتا ءبىر ايدا 126 مىڭنان استام ادام تالاپ ەتىپ، قول قويعان مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك!
جالپى، كورنەكى اقپارات تۋرالى زاڭ جوباسىندا كوپتەگەن جەتىستىكتەر دە بار. ساۋدا نۇكتەلەرى مەن مەيرامحانا-كافەلەردە، كاسىپكەرلىك نىسانداردا مەملەكەتتىك تىلدە جازۋدى مىندەتتەۋ، ماڭدايشالار اتاۋىن مەملەكەتتىك تىلدە، قاجەت بولسا عانا وزگە تىلدە جازۋ تب ۇتىمدى باپتار بار. بىراق ەڭ باستى تالاپ - ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ ساقتالۋىن قاداعالاۋ بابى ەنبەي قالدى. قازاق ءتىلىنىڭ مۇددەسىنە قازاق ۇكىمەتى قارسى بولدى.
مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وبالى - ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى (مينيستر اسەت ەرعاليەۆ) جانە “اتامەكەن” ۇلتتىق پالاتاسىندا (توراعا تيمۋر قۇلىباەۆ). اتاۋىندا “ۇلتتىق” دەگەن قاسيەتتى ستاتۋسى بار وسى ەكەۋى ۇلت تىلىنە قارسى شىقتى!
2012 جىلى “اق جول” پارتياسى فراكتسياسى ءتىل زاڭىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن جاساعاندا دا، قازاق تىلىنە قازاق ۇكىمەتى قارسى بولىپ ەدى. ەندى مىنە، تاعى دا توسقاۋىل!
قازاق ءتىلىنىڭ وبالى - قازاقشا سويلەمەيتىن قازاق ۇكىمەتىندە!
قازاق ءتىلىنىڭ مۇددەسىنە قارسى قازاق ۇكىمەتىمەن قانشا ۋاقىت ءومىر سۇرەدى ەكەنبىز؟!.
الەمدە مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك تىلگە - مەملەكەتتىك مۇددەگە قارسى شىعاتىن ماسقارا پارادوكسى تەك قازاقستاندا عانا!
“اق جول” پارتياسى كوتەرىپ كەلە جاتقان پارلامەنت بيلىگىن ۇلعايتۋ ماسەلەسىن قولعا الماي كورگەن كۇنىمىز وسى!
قازىبەك يسا،
قر پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
