ورىس دارابوزى مەن قۇران كارىمدى ۇشتاستىرعان - ساۋىتبەك ابرداحمانوۆ

2821
Adyrna.kz Telegram

پەندەنىڭ ءىشى مەن سىرتى تۇتاس بولسا، ناعىز «تۇلعا». ساۋىتبەك اعامىز ءجۇزى جىلى، جارقىن ادام. جۋرناليستيكا جولىندا قىرىق بەس جىلدان استام ەرەن ەڭبەك ەتكەن، ەڭبەكقور، ساداعى ءسوز، جەبەسى ناقتى، شىڭعا شىققان جۋرناليستەردىڭ بىرەگەيى.

«سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنەن باستالعان كىشكەنتاي قادام ۇلكەن جەتىستىكتەردى باعىندىرۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزدى. رەداكتورلىق، حاتشىلىق، جۋرناليستىك قىزمەتتەن بولەك، قر پرەزيدەنتى جانە مينيسترلەر كابينەتى اپپاراتتارىندا ىشكى ساياسات ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى، ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقاردى. «قازاقستان تەلەۆيزياسى مەن راديوسى» رەسپۋبليكالىق كورپوراتسياسىنىڭ ءبىرىنشى ۆيتسەپرەزيدەنتى جانە «ەگەمەن قازاقستان» رەسپۋبليكالىق گازەتى» اشىق اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى بولدى.

قىرىق بەس جىلدان استام ەڭبەك وتىلىندە، قىرىققا جۋىق دەرەكتى فيلمدەر مەن كوپتەگەن توم شىعارمالاردى قازاق تىلىنە اۋدارعان. «جىل ءجۋرناليسى»، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى»، ت.ب. اتاقتى لاۋازىمدارعا يەلەنگەن، توپ جارعان زيالى ادام.

اتاق قۋىپ، ايدى اسپانعا كوتەرىپ ايقايلاپ كەتەتىن ادام ەمەس ەكەنىن ساۋىتبەك اعامىزدىڭ جانىندا جۇرگەن جاقسىلار سان رەت باياندادى. مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلعان «ابىز ءابىش» ەڭبەگىنە «ونەگەلى عۇمىر، ورەلى ەڭبەك» دەپ باعا بەرگەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءجانبيبى دۇيسەنباەۆا ساۋىتبەك ابرداحمانوۆتىڭ ومىردەگى، ونەردەگى دارا جولىنان سىر شەرتتى. توعىز تاراۋدان تۇراتىن «ابىز ءابىش» كىتابى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، اۆتور ەڭبەگى اقتالدى.

ساۋىتبەك ابدراحمانوۆتىڭ «قۇران جانە پۋشكين» اتتى ماقالاسىن تىڭ مالىمەتتەرگە تولى. اۆتور پۋبليتسيستيكاسىنىڭ، ۇشقىر ويىنىڭ، تىڭعىلىقتى زەرتتەۋ ادىسىنە عاشىق بولۋعا تۇرارلىق.

«قۇران جانە پۋشكين». قۇران مۇسىلماننىڭ قاسيەتتى كىتابى بولسا، پۋشكين الەمگە ايگىلى ورىستىڭ دارابوزى. پۋشكين مەن قۇران كارىمنىڭ نە قاتىسى بار؟ دەگەن سۇراقتى پوەزيانىڭ، پوەمانىڭ نە ەكەنىنەن ماقۇرىم ادامدار قويادى.

«اقىن شىعارمالارىن وقي-وقي كەلiپ، «اقىرى بiر توسىن وي ءتۇيدiم-اۋ» دەگەننiڭ وزiندە ول ويدىڭ بۇعان دەيiن ەش جەردە، ەش ەلدە، ەش تiلدە ايتىلماعانىنا كەپiلدiك ەتۋ قيىن. اقىن جايىندا جاريالانعان مىڭداعان ماقالالاردىڭ اراسىندا ءدال سول تاقىرىپتى قوزعاعان، ونىمەن قويماي ءدال سول قىرىنان قوزعاعان، تiپتi ءدال سول ويدى ايتقان اۆتور تابىلۋى ابدەن مۇمكiن». ء(ۇزىندى)

راسىمەن، اۆتوردىڭ ويىن وقي وتىرا وقىرماننىڭ دا ءوز تۇيگەن تۇسىنىگى بولەك. قالام تەربەۋى دە، شابىت شاقىرۋى دا، ءتىپتى بارىنە ورتاق ءبىر ويدى قۇبىلتىپ جازۋى دا مۇمكىن.

پۋشكين ونەرى ادامداردى سوزبەن ەمدەدى. حالىق ءسوز قۇدىرەتىنىڭ قاسيەتىن ءتۇسىندى. مەيىرىمدىلىككە، جاقسىلىققا بوي بۇردى. ەش نارسەگە ۇقسامايتىن بولەك ونەر ساتىسىن قۇرعان پۋشكيننىڭ ءومىرى دە «تۋىندى». دارابوزدىڭ پوەزيالىق، پروزالىق، درامالىق، فيلوسوفيالىق تۋىندىلارى ادامنىڭ «ويلاۋ» پروتسەسىن شىڭداي تۇسەدى. «ويلانبايتىن ادامنان قورقۋ كەرەك» دەگەندەي، ويلى ادام تۇبىندە جاقسىلىققا ءۇيىر بولاتىنى ءسوزسىز.

1826 جىلى 8 قىركۇيەكتە جارىق كورگەن «پايعامبار» ولەڭى ءدال وسى ساۋىتبەك ابرداحمانوۆتىڭ ماتەريالىنا ارقاۋ. پۋشكين جازعان بۇل ولەڭدە، اقىندىق اللادان كەلەتىن قاسيەتتى كۇش ەكەنىن باستاپ جازعان شۋماقتار قۇران كارىمدى ناسيحاتتاۋ جۇيەسىن قولدانعانداي.

ورىس كلاسسيكتەرى، پۋشكينتانۋشى جازۋشىلار «پايعامبار» ولەڭىنىڭ قۇرانعا، مۇحاممەد پايعامبارعا ەش قاتىسى جوق دەپ جازىپ الەك. الايدا ولەڭنىڭ ءار ءسوزى، تارماعى، شۋماعى ايات پەن حاديسكە تولى. راسىمەن، ءحاديستى مۇسىلماندار تەك پايعامباردىڭ جيعانى دەپ ەسەپتەيدى. نەگىزىنەن، حاديس ول زاڭ.

مەيىرىمدىلىكك، قۇشتارلىققا، جاقسىلىققا، الەمنىڭ بار ادەمى كوركەم مىنەزىنە عاشىقتىقتى پۋشكين قۇراننان العان. سول كەزدە ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ باسىلماعان قاسيەتتى كىتاپتى فرانتسۋز تىلىندە وقىپ، كەرەگىن العان. بيبليا مەن قۇراندا ايتىلاتىن نارسەلەردىڭ 50 پايىزى ءبىر-بىرىنە ۇقساس. وعان ءشۇبا جوق. ەكى كىتاپتىڭ دا دارىپتەيتىن ءدارىسى – كوركەم مىنەز.

« «قۇرانعا ەلiكتەۋدi» مۇقيات وقىعان، ونىڭ ۇستiنە پايعامبارىمىزدىڭ ومiرiمەن از-كەم تانىس ادام بۇعان كۇمان كەلتiرمەيدi. راسىندا دا، پۋشكين جىرىندا مۇحاممەد پايعامباردىڭ عۇمىرىنداعى بەلەستi كەزەڭدەردiڭ ءبارi دەرلiك قامتىلعان. قاراڭىزشى: بiرiنشi جىر («انت ەتەم داق سان، جۇپ سانمەن») مۇحاممەدتiڭ مەككەدەن مەدينەگە قونىس اۋدارۋىن (گريگوري كۇنتiزبەسiمەن العاندا 622 جىل – حيدجرا، مۇسىلمان كۇنتiزبەسiنiڭ بiرiنشi جىلى), ەكiنشi جىر ( «ءنابيدiڭ ارۋ جارلارى») پايعامباردىڭ زەينەپكە ۇيلەنگەن تۇسىن (627 جىل), ءۇشiنشi جىر («تiكسiندi كەنەت پايعامبار») مەككەدەن قۋىلعان كەزiن (622 جىلعا دەيiن), التىنشى جىر («تۇسiمنەن كەتتiم ويانىپ») مەككەگە قايتا ورالعان تۇسىن (630 جىل), جەتiنشi جىر («قورقاعىم، بويدى جي») تاۋداعى ۇڭگiردە العاش رەت قۇداي ايان بەرگەن كەزدi (609 جىلدان كەيiن) ولەڭمەن ورنەكتەيدi». ء(ۇزىندى)

ءار ءسوزدى اياتتان العان پۋشكين ونەرىن زەرتتەپ، بىزگە دارىپتەگەن ساۋىتبەك اعامىزدىڭ اۋقىمدى ماقالاسى تەك ورىس دارابوزىنىڭ ومىرىنەن عانا تۇرمايتىنى تۇسىنگەن ادامعا ايقىن. يسلام ءدىنىنىڭ نازىكتىگى، ءحاديستىڭ قاتاڭدىعىن ەمەس ادەمىلىگىن، پايعامبارىمىزدىڭ وزگە ءدىندى ۇستانۋشى ادامدارعا دا ۇلگى بولا العاندىعىن جەتكىزدى.

ءدىني ساۋاتتىلىعىمەن قاتار، ءوز كەيىپكەرىنىڭ ءومىرىن، ونەرىن، ولەڭدەگى ورنەگىن ەرىنبەي زەرتتەۋ ارقىلى ونەگەلى تۋىندىسى جارىق كوردى.

ساۋىتبەك ابرداحمانوۆتىڭ ءوز ءتول تۋىندىلارىن وقي وتىرا، كوركەم مىنەزىن، ۇنەمى بايىپپەن، سابىرمەن جازاتىن قالام سياسىن سەزىندىردى. قۇدىرەتتى كۇشكە يە قاسيەتتى قۇران كارىمدە جازىلعان ءار ءسوزدى تىزبەكتەي كەلە، پۋشكين جۇرگەن جولدىڭ مۇسىلمان جولىنا ساي كەلەتىنىن، يسلام ءدىنىنىڭ، يماندى ادامنىڭ ءپىشىنىن سۋرەتتەي ءبىلدى.

ءىنجۋ ومىرزاق،

"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى 

 

پىكىرلەر