قازاق ۆەلوسپورتىنىڭ ءبىر داۋىردەگى بەينەسى

2887
Adyrna.kz Telegram

قازاق ۆەلوسپورت تاريحىن ءبىر عانا ماقالا توڭىرەگىندە ايتىپ تۇگەسۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى تاقىمى ەرتوقىمعا قاجالعان كوشپەلى قازاقتىڭ ۆەلوسيپەد دەيتىن تەمىر تۇلپاردىڭ جالىنا قول سالعانىنا ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بولىپتى. ەلىمىز تۇتاس عاسىر بويىنا عالامنىڭ عالامات باسەكەلەرىندە وزىنە ءتان باسىرەسىنەن قاعىلىپ كورگەن جوق. ءيا، «ءبىز جەڭىسكە بىرگە جەتتىك» دەگەنمەن جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ ارقاسىندا ەڭسەلى بەلەستەردى ەڭسەرە الدىق. ال ولار جايلى ءسوز قوزعاۋ بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ اسىل مىندەتى.

سونداي تۇلعالاردىڭ ءبىرى ۆەلوسپورتتان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش الەم چەمپيونى (1989), كسرو ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى (1989), مەديسون جارىسىندا (1988, 1989) جانە توپتىق جارىستا (1985, 1986, 1989) وداقتىڭ بەس دۇركىن چەمپيونى، بىرنەشە دۇركىن كۇمىس جانە قولا جۇلدە يەگەرى مارات قۋانبايۇلى ساتىبالديەۆ:

سەكتسياعا جازىلىپ سۋ جاڭا سپورتتىق ۆەلوسيپەد تىزگىندەگەن كورشى بالاعا قاراپ قىزىقتىم. ونىڭ ۇستىنە سەكتسياداعىلارعا ۆەلوسيپەد تەگىن بەرىلەدى.

1982 جىلى قىزىلوردا قۇراماسىمەن الماتىعا بارعاندا مەن العاش رەت ۆەلوترەكتىڭ نە ەكەنىن كوردىم. باستاپقىدا قورقىنىش بولدى، العاشقى جارىستىڭ وزىندە جارىس مارەسىنە ەكىنشى كەلگەنىم ماعان سەنىم ۇيالاتتى. 1982 جىلى ماسكەۋدە وتكەن حالىقارالىق جارىستاردا كوماندالىق ەسەپتە ءۇشىنشى ورىن الدىق. 1984 جىلى كرىلاتسكيدە (ماسكەۋ) ترەكتە ءبىرىنشى رەت ونەر كورسەتكەن كەزدە، كسرو ۇلتتىق قۇرامانىڭ جاتتىقتىرۋشىلارىنىڭ نازارىنا ءىلىندىم. بۇكىلوداقتىق جارىستا 4-ءشى ورىنعا يە بولدىم.

1985 جىلى كلايپەدادا (لاتۆيا) كسرو چەمپيوناتىندا توپتىق جارىستا جەڭىسكە جەتتىم، كەڭەس وداعىنىڭ العاشقى التىن مەدالىن جەڭىپ الدىم. ال قاراشا ايىندا ليتۆالىق شاباندوز ەكەۋمىز العاشقى حالىقارالىق جارىستارعا قاتىسىپ باستادىق. سول جىلدارى ءتىپتى سوتسياليستىك ەلدەرگە بارلىعىنا رۇقسات بەرىلمەدى، تەك ءىرى پارتيا جەتەكشىلەرى، ايگىلى سۋرەتشىلەر مەن ۇزدىك سپورتشىلار كاپيتاليستىك ەلدەرگە باراتىن. ۆەلوسپورتتىڭ ارقاسىندا ماعان شەتەلگە جول اشىلدى. فرانتسياعا! ويلاپ كورىڭىزدەرشى؟! اۋەجايداعى ءاتىردىڭ حوش ءيىسى ءالى ەسىمدە. كەشكى پاريجدە سەرۋەن جاساپ، ماڭگى ۇمىتپاستاي اسەر العان ەدىم. سودان كەيىن شەتەلگە ساپارلار ادەتكە اينالدى.

جەڭىس جولى. م. ساتىبالديەۆ كسرو قۇراماسىندا 1986-1990 جىلدارى ونەر كورسەتتى. وسى ۋاقىت ىشىندە ونىڭ باستى باسەكەلەسى مارات گانەەۆ بولدى. 1986 جىلى كولورادو سپرينگس قالاسىندا وتكەن الەم چەمپيوناتىنا دا ەكەۋى بىرگە قاتىستى.

بۇل چەمپيونات 1986 جىلى اقش-تا ءوتتى. ءار ەلدەن ەكى قاتىسۋشى ونەر كورسەتتى. مەن وداق چەمپيونى رەتىندە باردىم، م. گانەەۆ ۆيتسە چەمپيون رەتىندە. باسشىلىق بىزگە بىلاي دەدى: جارىستىڭ جارتىسى، ياعني شامامەن 70-75 اينالىم دارا جۇرەمىز، سودان كەيىن ۇپايى ازى كوبىنە كومەككە اۋىسادى. ناتيجەسىندە، قاشىقتىقتىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ءبىز باسقا ەلدەردىڭ وكىلدەرىمەن عانا ەمەس، ءبىر-بىرىمىزبەن دە باسەكەلەس بولدىق. ياعني ەكەۋمىز دە كوپ كۇش جۇمسادىق. جارىستىڭ ورتاسىندا گانەەۆكە قاراعاندا ءسال كوپ ۇپاي جيناعاندىقتان، ول ماعان كومەككە كەلدى. بىراق سول كەزدە مەن دە، ول دا شارشاعاندىقتان، ناتيجەسىندە مەن ءتورتىنشى ورىنعا يە بولدىم. كەيىن 1987 جىلى وداق چەمپيوناتىندا گانەەۆ جەڭىسكە جەتتى. مەن-ەكىنشىمىن. الەم چەمپيوناتىنا اۆسترياعا تاعى دا ماراتپەن بىرگە باردىق. ول كەڭەستىك ۆەلوسپورت تاريحىنداعى ترەكتەگى توپتىق جارىستا العاشقى الەم چەمپيونى اتاندى. 1988 جىلعى كسرو جازعى چەمپيوناتىندا سەۋلدەگى وليمپياداعا ىرىكتەۋ ءوتتى. مارات فينالدا جەڭىپ، وليمپياداعا قاتىسىپ ءۇشىنشى ورىن الدى. 1989 جىلى كسرو بىرىنشىلىگىندە مەن جەڭىسكە جەتىپ، الەم چەمپيوناتىنا فرانتسياعا  قازاقستاندىق ۆاديم كراۆچەنكومەن بىرگە باردىق.

مەنىڭ بار قورقىنىشىم ليوندا ۆاديم فينالعا شىقپاي قالا ما دەپ قاتتى ۋايىمدادىم. دەگەنمەن كراۆچەنكو فينالعا ءوتىپ، ماعان التىن الۋعا كومەكتەستى. سول الەم چەمپيوناتىندا سوڭعى ونجىلدىقتاعى مىقتى نەمىس سپرينتەرى - ەريك تسابەل ونەر كورسەتكەن. جەڭىسكە جەتكەن كەزدە، باسىندا نە بولعانىن تولىق تۇسىنبەدىم. الەم چەمپيونى ەكەنىمە سەنە المادىم! ماسكەۋدە مارات گانەەۆپەن قوناقۇيدە وتىرعاندا: «مەن ءجۇز پايىز سەنىمدىمىن، سەن ليوندا  جەڭە المايسىڭ»، - دەگەن ەدى. كسرو تاريحىندا ترەكتەگى توپتىق جارىستا جالعىز الەم چەمپيونى بولعىسى كەلگەن-اۋ. مەن بولسام، تاريحتا ەسىمىم قالاتىنىن ءتىپتى سەزىنبەدىم، دەگەنمەن گانەەۆ پەن مەنەن باسقا وسى باعدارلامادا كەڭەستىك شاباندوزداردان ەشكىم جەڭىسكە جەتكەن جوق. وسى جەڭىسىم ءۇشىن ماعان الماتىدان ءبىر بولمەلى پاتەر بەردى. العاش رەت كسرو چەمپيونى اتانعاندا قىزىلوردادان ءۇش بولمەلى پاتەر بەرگەن.

سپورتتىق مانساپ. سول 1989 جىلى كۇزدە لاتۆيالىق باپكەر التى كۇندىك ترەكتە كاسىبي كوماندا ساپىندا ونەر كورسەتۋگە بەلگياعا شاقىرادى. 1989 جىلدىڭ سوڭىندا «چەلەك» كاسىبي كومانداسىمەن كەلىسىمشارتقا وتىرىپ، ءبىر ماۋسىم  ونەر كورسەتەدى. مانسابىن 1991 جىلى اياقتادى. سپورتتىق مانسابىن اياقتاعاننان كەيىن، باسقا   سپورتشىلار سياقتى ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى پروبلەمالارىمەن بەتپە بەت كەلدى. بىراق قيىندىقتارعا قاسقايا قارسى تۇرا ءبىلدى:

شىنىمدى ايتسام، 29 جاسىمدا ءارى قاراي سپورتتان ءوز بولاشاعىمدى ەلەستەتە المادىم. مۇمكىن، ءسال ءۇزىلىس جاساپ، سودان كەيىن ورالۋ كەرەك پا ەدى... بىراق سول كەزدە مانسابىمدى اياقتايتىن ءسات كەلگەنىن ءتۇسىندىم. ايتسە دا ءارى قاراي نە ىستەرىمدى بىلمەي ءجۇردىم – ويتكەنى بۇعان دەيىن 15 جىل بويى مەن ءۇشىن ويلانىپ،  مەنىڭ ءومىرىمدى جوسپارلاپ وتىرعان  جۇيەنىڭ ءبىر بولىگى بولدىم. ماعان  بيزنەسپەن اينالىسۋدى ۇسىندى.  

بىراق ساۋدا جاساۋعا ۇيالاتىنمىن، تانىستار كورىپ «الەم چەمپيونى ساۋدا جاساپ بازاردا وتىر» دەپ ايتا ما دەپ  جاسىرىنىپ ءجۇردىم. بىراق ەگەر مەن ۇيالسام، مەنىڭ وتباسىمدى كىم اسىرايدى دەپ ويلاندىم؟ 1 جىل بويى قىرعىزستانعا قاتىنادىم. سودان سوڭ قىتايعا، قۇلجاعا باردىق. 1992 جىلى باراحولكادان اباي جانە پراۆدا داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسىنداعى الماتى بازارىنا كوشتىك. مەن تۇركياعا، قىتايعا، پاكىستانعا بەت الدىم. وسى ۋاقىتتا مەنى جاتتىقتىرۋشى بولىپ جۇمىس ىستەۋگە شاقىرعان، بىراق جالاقىسى جاس وتباسى ءۇشىن از بولعاندىقتان باس تارتتىم. 1993 جىلى اۆتوبيزنەسكە اۋىسىپ، گەرمانيادان كولىك تاسي باستادىق. باسىندا كولىكتەر تەز ساتىلعانىمەن، ءارى  قيىنداي ءتۇستى. وسىلايشا بازارعا قايتا ورالدىم. 1996 جىلى بازاردان كەتىپ، بۇرىنعى «ۆوەنتورگ» دۇكەنىنە كوشتىك. ومىردە نەبىر قيىن كەزدەر ءوتتى، بىراق قازىر ءبارى ويداعىداي، ەشنارسەگە وكپەم جوق.

قازىرگى قالپىمدى ساقتاۋ ءۇشىن تاۋ ۆەلوسيپەدىن ساتىپ الۋدى ويلاپ ءجۇرمىن. كەيدە ءالى كۇنگە دەيىن ستارتقا كەشىگىپ، ءبىر جەرگە بارا جاتقانداي اسىعىپ، جارىستى قالاي جەڭەمىن دەپ جۇرگەن تۇستەر كورەمىن... دەپ ءوزىنىڭ ەڭبەك جولىن ەسىنە الادى.

بۇگىندە قازاق ۆەلوسپورتى الدىڭعى اعا بۋىن مارات قۋانبايۇلى مەن ءىنى بۋىن الەكساندر ۆينوكۋروۆ سىندى چەميپوندارىمىزدىڭ ەرەن ەڭبەگى مەن توككەن تەرىنىڭ ناتيجەسىندە زاڭعار شىڭعا كوتەرىلدى. ۆەلوسپورتقا لايىقتى ءىزباسارلار دايارلاۋ ماقساتىندا «Astana Qazaqstan Team» كومانداسى قۇرىلدى. مۇنىڭ بارلىعى ۆەلوسپورت مەكتەبىنىڭ ىرگەسىن قاتايتۋعا نەگىزدەلگەن العى شارتتاردىڭ ءبىرى. مىنە، وسىنداي ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ ارقاسىندا دارىندى شاباندوزدارىمىز الەمدىك ۆەلودودالاردا ەل نامىسىن قورعاپ، بايراعىمىزدى بيىكتەردەن تۇسىرمەي كەلەدى.

«استانا» كاسىبي سپورت كلۋبىنىڭ باس سەرىكتەسى – «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق» اق، قۇرىلتايشىسى – تۋريزم يندۋسترياسى مەن سپورتتى قولداۋ قورى

ورالباي مەرگەنبايۇلى

پىكىرلەر