Ūlan-Batorda tūratyn ūşqyş Äuez Taştuanūly düniejüzındegı eŋ ırı ūşaqtardyn bırın basqarady. 33 jyldyq täjıribesı bar maman Azattyqpen sūhbattasyp, aviasiia salasynyŋ qyr-syrymen bölıstı.
Etnikalyq qazaqtarynyŋ köpşılıgı mal jäne auyl şaruaşylyǧymen şūǧyldanatyn Moŋǧoliiada aviasiia salasyna eŋbek sıŋırgen onǧa juyq qazaq bar. Olardyŋ törteuı – bır äuletten şyqqan. Taştuan äuletınen şyqqan tört ūşqyştyŋ bırı – 55 jastaǧy Äuez Taştuanūlynyŋ aituynşa, onyŋ būl mamandyqty taŋdauyna äkesı Taştuan Töteiūly jäne aǧaiyn tuysy Jaisanyp Müdärısūly sebep bolǧan. Soŋǧy atalǧan ekı azamat Moŋǧoliianyŋ aviasiia jäne äskeri äue küşterınde ūzaq jyl qyzmet etken.
Äuez Taştuanūly ūşaq bortynda.
Onyŋ aituynşa, soŋǧy aitylǧan Boeing 767-300 ūşaǧy älemdegı eŋ ırı ūşaqtardyŋ qataryna kıredı. Oǧan ekipaj müşelerın eseptemegende 278 adam siiady. Äue kölıgı 10-11 myŋ metr biıkke köterılıp, 13-14 saǧat qonbai ūşa alady.
Äuez Taştuanūlynyŋ (oŋ jaqta) ūşaqta otyrǧan bır sätı.
Ūşqyştyŋ aituynşa, Boeing ūşqyştary ūşaqty tek alty ai ǧana basqara alady. Merzım aiaqtalysymen qaita synaqtan ötıp, bılımderın ūştap otyrady. Ol mūndai daiyndyqtan būryndary reseilık ūşaqtardy basqarǧanda ötpegenın aitady.
- Adam bolǧan soŋ bırnärsenı qaitalap otyrmasa, ūmytyp qalatyny belgılı. Sol üşın ony ūmyttyrmas üşın arnaiy baǧdarlama boiynşa ısteimız. Mäselen, ūşaq köterılıp bara jatqan kezde bır dvigatel ıstemei qalady, ūşyp şyqqannan keiın bır döŋgelegı jinalmai qoiady, bır döŋgelegı tüspei qoiady, quat generatorlary joq bolyp qalady degen siiaqty ärtürlı jaǧdailar bar ǧoi. Maiamidegı (AQŞ – red.) jattyqtyru ornynda sonyŋ bärın körıp, jattyǧamyz, - deidı ūşqyş.
Onyŋ aituynşa, Qazaqstandaǧy ūşaqtar «Batystyŋ ūşu filosofiiasymen» ūşady.
AN-2 men BOEING
MIAT Mongolian Airlines kompaniiasynyŋ ūşqyşy, ekipaj komandirı Äuez Taştuanūly Omby azamattyq aviasiialyq ūşu-tehnikalyq kolledjın, Kirovograd joǧary ūşu akademiiasyn tämamdaǧan. 1985 jyldan berı Moŋǧoliianyŋ aviasiia salasynda qyzmet ete bastaǧan. - Moŋǧoliianyŋ 18 aimaǧynyŋ bırı - Arhanǧai degen aimaǧy bar. Oqudy bıtırıp kelıp, sol jaqqa bölınıp, AN-2 ūşaǧynyŋ ekınşı ūşqyşy boldym. Odan keiın kapitan boldym. Ekı-üş jyl sol AN-2 ūşaǧyn, odan keiın 2000 jylǧa deiın AN-24 ūşaǧyn basqardym. 2000 jyldan bastap Fransiia, Germaniia, İtaliia bırıgıp qūrastyrǧan Airbus 310 ūşaǧymen ūştym. 2010 jyldan bastap, MIAT Mongolian Airlines kompaniiasy Airbus-tyŋ ornyna Boeing ūşaqtaryn satyp alyp, ūşyra bastady. Boeing 767-300 degen ūşaq boldy. Sol ūşaqtyŋ alǧaşqy ekipajy bolyp men ūştym. Sodan berı bügınge deiın osy ūşaqta ūşyp kelem, - deidı Äuez Taştuanūly.MAUSYMDYQ JŪMYS
Äuez Taştuanūlynyŋ aituynşa, qysta ırı ūşaqtar üşın reis öte az bolady. Öitkenı Moŋǧoliiaǧa baratyn turister sany azaiady. Al jazda kerısınşe, jūmys köbeiedı. Mūndai kezde ūşqyş «aptasyna tört-bes ret ūşady». Al mausymdyq jūmys kezındegı kemşılıkterdı toltyru üşın moŋǧoliialyq äue kompaniiasy ūşaqty özge kompaniialarǧa jalǧa berıp, lizingpen jūmys ıstei bastaidy. Būl – Äuez Taşutanūly üşın düniejüzınıŋ tükpır-tükpırın aralap, äue kölıgımen alysqa jolauşy tasityn mezgıl. - Mysaly, ötken jyldyŋ qaraşa aiynan biylǧy aqpanǧa deiın Latyn Amerikasy elderınde atap aitqanda, Chili, Dominikan Respublikasy, Gaiti araldary, Port-o-Prens aralyqtarynda ūştyq. Byltyr Bangladeşten Saud Arabiiasy, Malaiziia, Singapur, Katar, Dubai aralyqtarynda däl solai jūmys ıstedık. Mūndai täjıribe ūnaidy. Barǧan jerdegı ūşqyştardyŋ demalatyn oryndary, tamaqtanu oryndary joǧary deŋgeide, - deidı ol. Ūşqyştyŋ aituynşa, biyl Moŋǧoliia ūşaqtary tūŋǧyş ret Transatlantikalyq marşrutpen ūşqan. Qazır AQŞ-qa ūşatyn reis üşın daiyndyq jürıp jatyr. - Al 2020 jyldan bastap, Ūlan-Batordan Sietl, Los-Andjeles, San-Fransisko qalalaryna reister jasau josparymyz bar. Ūzaqqa ūşatyn Boeing 787 degen ūşaq ta alǧaly jatyrmyz. AQŞ-qa ūşu öte qiyn bolady. Öte köp oqu kerek. AQŞ-tyŋ özınıŋ ūşu standarty bar. Bız Europa standartymen jüremız ǧoi, - deidı ūşqyş.SOVET MEKTEBI MEN BATYS STANDARTY
Sovettık aviasiia mektebınen şyqqan Äuez Taştuanūly ūşudyŋ batystyq ülgısımen alǧaş ret tanysqan kezde köp jaitqa qanyqqanyn, ekı jaqtyŋ ūşu filosofiiasy tym bölek bolatynyn aitady. - Bız alǧaş orystyŋ mektebımen oqudy tauystyq. Sonda bılmei jürıp, myna Europanyŋ, dünie jüzınıŋ standartyna kırgende «oibu» dedık. Oqytu täsılı bölek. Ūşu filosofiiasynyŋ özı bölek. Resei ūşaqtarynan köp avariia şyqty. Ol endı filosofiiaǧa bailanysty bolady eken. Bız ony sol kezde bılmedık. Qauıpsızdık degen sol filosofiianyŋ özı bolady. Eŋ berısın aitaiyn, sovettıŋ ūşaǧynda ūşyp jürgen kezde komandir qūdai boldy ǧoi. Ol janyndaǧy kısılerdıŋ sözın qabyldamaityn. Sodan avariialar köp boldy. Europanyŋ filosofiiasyna säikes, men qandai ülken komandir bolsam da, ekınşı ūşqyştyŋ aitqanyn oryndaimyn, eger dūrys bolsa, - deidı ol.APATTY JAǦDAIDA QONU TÄJIRİBESI
Azamattyq aviasiia salasynda ondaǧan jyl eŋbek etıp kele jatqan Äuez Taştuanūly ūşaqta kezdesetın ırılı-ūsaqty aqaularǧa qatysty talai jaǧdailardy bastan ötkergen. Bärın tızıp jazsa, kıtapqa da syimaitynyn aitady. Onyŋ sözınşe, äitkenmen būrynǧy ūşaqtarmen salystyrǧanda qazırgı ūşaqtar qauıpsızdeu jäne kürdelı aqaular öte sirek kezdesedı. Bırde ol qauıptı jaǧdaida Airbus ūşaǧyn qalai jerge aman-esen qondyrǧanyn da baiandap berdı. - Ūlan-Batordan ūşyp şyqqanymyz sol edı, gidravlikalyq jüienıŋ ekeuı ıstemei qalǧanyn bıldık. Bız Berlinge ūşqan edık. Berlinge ūşu üşın jolda bız Mäskeuge tüsemız. Eger Mäskeuge baratyn benzin salmaǧy qosylsa, ūşaq öte auyr bolyp, qonuǧa qiyndyq keltıredı. Mysaly, Boeing ūşaqtary qaita qonu üşın benzinın aspanǧa şaşyp jıberedı. Şaşatyn arnaiy audandary bolady. Al Airbus-ta ondai joq. Sol üşın ärı qarai ūşuyna bolmaidy. Amaldap qonu kerek boldy. Negızı ekı gidravlikalyq jüienıŋ ıstemei qaluy öte qauıptı närse. Mysaly, deŋgeimen eseptegende üş deŋgei bolyp, eŋ qiyny üş bolsa, sol üşke kıredı. Gidravlika ıstemese, köp närse ısten şyǧady. Ūşaqtyŋ jyldamdyǧyn azaitu qiynǧa soǧady. Quick reference handbook degen nūsqau kıtapşasy bolady ūşaqta. Sonda bır närse jūmys ıstemei qalǧanda ne ısteu kerektıgı jazylǧan. Airbus-tyŋ erekşelıgı qandai da bır «otkaz» şyǧa kelse, displeige «ūşaqta osyndai närse jūmys ıstemei qaldy, endı mynany ıste» dep instruksiia berıp otyrady. Bır jaǧynan kıtapqa süienıp, ekınşı jaǧynan sol instruksiia kömegımen qarap otyryp, oidaǧydai qona aldyq. Soŋynan öndırısten bolǧan qatelık ekenı anyqtaldy, - deidı moŋǧoliialyq qazaq ūşqyş. Äuez Taştuanūly Qazaqstanǧa arakıdık öz kölıgımen kelıp tūrady. Al jergılıktı ūşaqtardyŋ ūşu sapasy men qyzmet körsetuı turaly sūraǧanymyzda būryndary eskı ūşaqtarmen ūşqanyn, qyzmet körsetu sapasy oidaǧydai bolmaǧanyn, köŋılınen şyqpaǧanyn aitty. Äuez Taştuanūlynyŋ tört balasynyŋ arasynan ūşqyş şyqpaǧan. - Bır balam ūşqyştar mektebıne baryp, densaulyǧyna bailanysty qaitıp keldı. Qazır basqa sala boiynşa oqyp jatyr, - dedı ol. Taştuan äuletınde Äuezden bölek, kenje ınısı Esbolat Taştuanūly jäne äkesınıŋ tuǧan bauyry Äset Töteiūly da ūşqyş, ekipaj kapitandary. Moŋǧoliiada 160 myŋǧa juyq etnikalyq qazaq ömır süredı. Būl - memleket halqynyŋ bes paiyzdan astamy. Onyŋ 90 myŋy Baian-Ölgii aimaǧynda, qalǧan 70 myŋy Erdenet, Nalaih siiaqty aimaqtarynda şaşyrai qonystanǧan. ______________________________________________________________________________________________________________________Maqpal Mūhanqyzy
Azattyq radiosy
Ūqsas jaŋalyqtar
