Qazaqstan Ükımetı bıryŋǧai saǧat beldeuıne köşudı kölık jäne basqa da kommunikasiialardy üilestırudı jaqsartady, biznestı jürgızuge, memlekettık organdar men şūǧyl qyzmetterdıŋ özara ıs-qimylyna oŋ äser etedı dep tüsındırdı. Sondai-aq, bıryŋǧai uaqyt beldeuınde bolǧan kezde saparlardy josparlau, memlekettık basqaru, banktık audarymdar jasau, qauıpsızdıktı qamtamasyz etu yŋǧaily, būl öz kezegınde eŋbek önımdılıgın arttyratynyn jäne köptegen qyzmet salalaryna oŋ äserın beretının aitty. Alaida, halyqtyŋ basym köpşılıgı jūmys ısteitın keŋse qyzmetkerlerı men pedagogtarǧa yŋǧaisyzdyq tudyruda.
“EŊBEK ÖNIMDILIGI TÖMENDEIDI”
Qazaqstannyŋ qūrmettı ūstazy, qoǧam belsendısı Ömır Şynybekūly özgerıs erte tūratyndar üşın qiynǧa soǧatynyn aitady.
“Men erte tūratyn adammyn. Būrynnan az ūiyqtaimyn. 5-6 saǧat ūiyqtasam ūiqym qanyp qalady. Būrynǧy uaqyt beldeuınıŋ qaita oralǧanyn qalaimyn. Öitkenı, taŋǧy saǧat 5 şamasynda oiansam, saǧat 9-da jūmys bastalǧanşa şarşap qalamyn. Erte oianatyndardyŋ bärı solai dep jür. Sonyŋ saldarynan eŋbek önımdılıgı tömendeidı. Eger Keŋes zamanyndaǧydai köktem-jazda saǧatty 1 saǧat kerı jyljytqanda sol qolaily bolar edı”, dedı Ömır Şynybekūly.
Ärıptesınıŋ pıkırıne qoǧam belsendısı, pedagog Dana Rau da qosylady.
“Öz basym saǧatty jyljytqanǧa qarsymyn. Öitkenı, ol fizikalyq, tabiǧi zaŋdylyqtarǧa qaişy. Iаǧni, adamnyŋ biologiialyq, ekologiialyq bolmysyna ziiandy dep oilaimyn. Al saǧatty jyljytqan eken, onda jūmys tärtıbın, jalpy äleumettık orta qyzmet retın soǧan säikes özgertsın. Mäselen, jūmys künın 8-ge auystyrsyn. Esesıne,özderımen bırge balalaryn sabaqqa jetkızıp, jūmysyna barady. Al tüskı as uaqytyn biudjettık ūiymdarda qysqartu kerek. 1,5 saǧat tüskı as tiımsız. Qalǧanyny uaūqytyn otbasyna, balalaryna köŋıl böle alar edı.
Uaqytty auystyrǧanmen ekonomikalyq-äleumettık ortaǧa tiımdılıgı joq. Biologiialyq saǧat bärıbır jeŋıp tūr. Sondyqtan, uaqytty ǧylym men tabiǧat zaŋyna süienıp qaitarǧan dūrys”, - dedı Dana Rau.
Aptasynyŋ bes künın keŋsede ötkızetın Almaty qalasynyŋ tūrǧyny Gülsezım Mūhataidyŋ aituynşa, jaŋa uaqyt beldeuı uaqytyn tiımdı paidalanuyna kedergı.
“Men künde taŋnan keşke deiın qarbalaspen keŋsede jūmys ısteimın. Jaŋa uaqyt beldeuı men üşın tiımsız. Öitkenı, būl densaulyqqa ziian. Iаǧni, jūmysqa keş kelıp, keş qaityp, künnıŋ közın körmeimız. Kün säulesınen därumender aluǧa uaqyt qolaisyz. Äsırese, qys mezgılınde kün erte batady. Jūmystan qaraŋǧyda qaitamyz. Jūmystan bölek, özge şarualarymyzǧa nemese otbasymyzǧa köŋıl böluge uaqyt bolmai qalady. Būl mektep oquşylaryna tıpten qauıptı. Uaqyttyŋ özgeruı densaulyqqa ǧana emes, tūrmysqa da äser etedı. Elektr energiiasyn tūtynu ūlǧaiuda”, dedı Gülsezım Mūhatai.
Jaŋa uaqyt beldeuıne qarsy mūndai pıkırler öte köp. Tıptı, özgerıske qarsy şyqqan qazaqstandyqtar būryn qoldanysta bolǧan uaqyt beldeuın qaitaru jönındegı petisiia jariialady. Petisiiaǧa toqtalmai tūryp, uaqyt teŋesken üş aida ne özgergenın anyqtaiyq.
ÜŞ AIDA NE ÖZGERDI?
Atqanymyzdai, uaqyt teŋeskenıne üş ai boldy. Osy aralyqta ne özgerdı? Būl turaly “Adyrna” ūlttyq portaly Qazaqstan Respublikasy Sauda jäne integrasiia ministrlıgınıŋ Tehnikalyq retteu jäne metrologiia komitetınen sūrap, hat joldady. Komitettıŋ aituynşa, būl uaqyt aralyǧynda saǧattyŋ jyljuy elektr energiiasyn tūtynudyŋ kündelıktı profilınıŋ özgeruıne äkelgen.
”Qazaqstan Respublikasynda Bıryŋǧai uaqyt beldeuın qoldanu mäselesı «F.G.Fesenkova atyndaǧy astrofizika instituty» ǧalymdary, «Genetika jäne fiziologiia instituty», «Geografiia jäne su qauıpsızdıgı instituty», «M.A. Aithojina atyndaǧy molekulalyq biologiia jäne biohimiia instituty», «Qazaq onkologiia jäne radiologiia ǧylymi-zertteu instituty» sarapşylary men ǧalymdardyŋ jäne memlekettık organdar ökılderınıŋ qatysuymen pysyqtaldy.
Ǧalymdardyŋ derekterı boiynşa uaqyt beldeuınıŋ jyljuy elektr energiiasyn tūtynudyŋ kündelıktı profilınıŋ özgeruıne äkelgenın körsetedı. Būryn tūtynu şyŋy saǧat 19:00 den 23:00 ge deiın bolǧan, qazır būl saǧat 18:00 den 22:00 ge deiın özgerdı jäne kündelıktı elektr energiiasyn tūtynu körsetkışterıne süiene otyryp, adamdar bır saǧattan keiın ūiyqtaityny, demek, bır saǧattyq ösu gormonyn almaǧany körınedı”, delıngen jauapta.
Sonymen qatar, komitet bıryŋǧai saǧat beldeuıne beiımdelu üşın uaqyt keregın aitady.
“Qazaqstan halqynyŋ köp bölıgı geografiialyq tūrǧydan UTC + 5 uaqyt beldeuınde tūrady, alaida ıs jüzınde olar öz ömırlerın UTC+6 äleumettık uaqytynda jürgızgen jäne būl adamdardy desinhronoz sirkatty ritmıne alyp keledı.
Sarapşylardyŋ pıkırınşe, UTC + 5 uaqyt beldeuı eldegı eŋ dūrys jäne qolaily uaqyt bolyp tabylady. Qazaqstannyŋ köptegen öŋırlerı üşın tabiǧi uaqytqa barynşa jaqyn uaqytty paidalanuǧa mümkındık beredı.
Beiımdelu jäne qalpyna keltıru prosesterı ǧalymdardyŋ pıkırınşe, bırden bastalyp, üş jyldan bes jylǧa deiın sozylady” dep jauap berdı Sauda jäne integrasiia ministrlıgınıŋ Tehnikalyq retteu jäne metrologiia komitetı.
“UAQYT BELDEUI ÖZGERGEN AIMAQTAR ÖZ TABİǦİ UAQYTYNA KÖŞTI”
Qoldanbaly hronobiologiia mamany Bolat Nūrqojaev densaulyqty saqtau üşın kün uaqytyna barynşa jaqyn tūraqty uaqyt beldeulerın qoldanǧan dūrys, iaǧni Qazaqstan boiynşa bır rettık UTC+5 jüiesıne köşu ǧylymi-zertteu instituttary men ǧalymdardyŋ qoldauymen eŋ oŋtaily şeşım bolǧanyn aitady.
“Bıregei uaqytty qoldanylǧan bır sebebı, batys oblystarynda jūmys uaqyty Astanamen säikessızdık bolmauy. Iаǧni, onlain kezdesu bolsyn, jinalystar bolsyn 1 saǧat erte baruǧa, erte otyruǧa mäjbür boldy. Mysaly, Astanadaǧy 8-de bolatyn jinalysqa batys aimaq jūmys uaqyty bolmasa da 7-de baruǧa mäjbür boldy. Iаǧni, memlekettık basqaru, banktık audarymdar jasau, qauıpsızdıktı qamtamasyz etu syndy qyzmetterge yŋǧaily bolǧandyqtan ükımet osyndai şeşım qabyldady.
Bız jūmys tobynda mynandai nūsqalar ūsyndyq. Bırınşı dekrettık uaqyttan mülde bastartu. Iаǧni, batysty da, şyǧysty da bır saǧatqa şegerıp, özınıŋ tabiǧi uaqytyna, eŋ jaqyn beldeulık uaqytyna köşıru. Ekınşısı osy bıregei uaqytty qoldanu. Osynyŋ ekınşı nūsqasyn ükımet qabyldady. Öitkenı, eldı basqaruǧa, poiyz, ūşaqtardyŋ uaqytyn şataspauǧa jäne taǧy basqa qyzmetterge oŋtaily dep şeştı. Bız oǧan köndık. Bıraq būl bıryŋǧai uaqyt beldeuıne köşu tiımsız boldy degen söz emes. Öitkenı, olar özınıŋ tabiǧi uaqytyna köştı. Al batys öŋırı özınıŋ tabiǧi uaqytynan bır saǧat alda. Eger ol jaqty da bır saǧatqa şegereiık dese, men qos qoldap qoldar edım”, dedı Bolat Nūrqojaev.
”TABİǦİ UAQYT EŞQAŞAN ZİIаN BOLMAIDY”
Sondai-aq, ol uaqyt beldeuın qaitaru mäselesı tuyndamas üşın ministrlıkter jūmys uaqytyn bır saǧat alǧa jyljytu keregın eskermegenın aitty.
“Bız bıregei uaqytqa köşkennen keiın bılım, eŋbek jäne ǧylym ministrlıkterı bırıgıp top qūryp, osy mäselenı retteudı bastauy kerek edı. Bıraq būny Sauda jäne integrasiia ministrlıgıne jüktep qoidy. Sondyqtan halyqtyŋ arasynda dau, tüsınbeuşılık tuyndap otyr. Eger sol kezde atalǧan ministrlıkter būl mäselenı şeşudı, jūmys pen sabaq uaqytyn 1 saǧat erte bastaudy qolǧa alsa, mūndai qiyndyq tudyrmas edı. Bır saǧat erte bastalsa, jūmys ta erte aiaqtalyp, basqa ısterge uaqyttaryn arnai alatyn edı.
Jalpy būl uaqytty tabiǧi uaqytqa säikestendırudıŋ maqsaty — adamdardyŋ ūiqyǧa erte ketıp, erte tūruyn ädetke ainaldyru. Būrynǧy dekrettık uaqyt ūiqy uaqytynyŋ dūrys bolmauyna äkeldı. Būl balalarǧa öte ziian. Ol älem ǧylymynda da däleldengen. Onyŋ ziiany onkologiia, rak, jürek qantamyrlary sekıldı aurular tuǧyzady. Iаǧni, adam densaulyǧyna türlı ziianyn tigızgennen bölek, adamdardyŋ sauattylyǧyn, eŋbekke qabılettılıgı men bılım sapasynyŋ tömendeuıne soqtyǧatynyn däleldep otyr.
Qazırgı uaqyt densaulyqqa ziian degenı qate pıkır. Öitkenı, tabiǧi uaqyt eşqaşan ziian bolmaidy. Ol qalai ziian boluy mümkın? Absurd qoi. Tabiǧi uaqytpen, tabiǧattyŋ zaŋyna säikestıkte ömır süru kerek.
Al medisinada keşkı 22:00-den 02:00-ge deiıngı uaqyt paidaly bolyp sanalatyny däleldegen. Oǧan eşkım şübä keltırmeidı . Erte jatyp, erte tūru paidaly. Sondyqtan ǧylymi negızge süienu kerek. Saualnama jasaudyŋ qajetı joq”, - dedı qoldanbaly hronobiologiia mamany.
Odan bölek, Bauyrjan Nūrqojaev qazırgı uaqyt beldeuınıŋ dūrystyǧyn eseptep bıluge bolatynyn aitty.
“Uaqytty ölşeu keregı turaly köp mamannyŋ habary joq eken. Men bırneşe mektep oytuşylarynan sūrap bıldım. Bıraq jauap ala almadym. Osy taqyrypta habarsyzdyqtan, köbı qate pıkırde.
Degenmen, qazırgı Astana, Almaty, Şymkent, tıptı, Öskemennıŋ uaqyty öz tabiǧi uaqyty. Ony kartadan da, eseptep te bıluge bolady. Tek Şyǧys Qazaqstannyŋ üş audany Qytai territoriiasyna kırıp jatyr. Bıraq bız olardy törtınşı saǧat beldeuıne köşu kerek demeimız ǧoi. Öitkenı, saǧattyq beldeuler şekarasy meridian boiyn tıkelei emes, äkımşılık şekaralarmen ötude”, dep sözın qorytyndylady.
Geografiia pänınıŋ mūǧalımı Jaken Nūrhan uaqyt beldeuı turaly bılım beru geografiia pänınen 5-6 synyptardan bastap oqytylatynyn aitty.
“Uaqyt beldeulerı turaly bılım beru mektep baǧdarlamasyna engızılgen. Qazaqstannyŋ mektepterınde būl taqyrypty ädette geografiia pänınen 5-6 synyptardan bastap oqytylady. Oquşylarǧa uaqyt beldeulerı, olardyŋ anyqtaluy jäne qoldanyluy tüsındırıledı. Būl taqyryp älemdık uaqyt jüiesın jäne geografiialyq ornalasudy jaqsy tüsınu üşın maŋyzdy.
Jer şarynda uaqyt Grinvich meridianynan (nölınşı meridian) bastap esepteledı. Ärbır saǧattyq beldeu şamamen 15° boilyqty qamtidy, sebebı Jerdıŋ tolyq ainaluy 24 saǧatta aiaqtalady (360° / 24 saǧat = 15°/saǧat). Grinvich meridianynyŋ şyǧysyna qarai saǧattar alǧa jyljytylady, al batysyna qarai saǧattar artqa jyljytylady. Uaqyt beldeulerı şekaralary geografiialyq jäne saiasi sebeptermen özgeruı mümkın”, dedı Jaken Nūrhan.
BŪRYNǦY UAQYT BELDEUI QAITARYLA MA?
Joǧaryda aityp ötkenımızdei, bıryŋǧai uaqyt beldeuıne qarsy qazaqstandyqtar 22 säuırde Epetition.kz platformasynda arnaiy petisiia jariialady.
“Bız, Qazaqstan tūrǧyndary, sızden uaqyt beldeuın auystyrmaudy sūraimyz! Būl — adamnyŋ bioritmı men adamnyŋ jasandy türde belgılengen uaqyt kestesınıŋ säikessızdıgın joiady, halyqtyŋ köŋıl-küiınne äser etedı jäne onkologiialyq aurulardyŋ, rahit, immun tapşylyǧy men psihologiianyŋ būzylu qauıpın azaitady”, delıngen petisiia mätınınde.
Būl petisiia turaly Sauda jäne integrasiia ministrı Arman Şaqqaliev eger ekı aidyŋ ışınde 50 myŋ dauys jinalsa, ükımette qaita qaralatynyn aitty. Qazırgı taŋda ötınış az uaqytta 43 myŋ qol jinaǧanyn eskersek, būrynǧy uaqyt beldeuın qaitaru mäselesı ükımette qaita qaralmaq.
Dana Nūrmūhanbet
”Adyrna” ūlttyq portaly
