ŞYŪ 2024. Astanadaǧy sammit nesımen este qalady?

3627
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2024/07/shyū-960x500.jpg?token=6ba00f37e02f35fc8368f5fc668005fb
Şanhai yntymaqtastyq ūiymy keŋıstıgınde 3 milliardtan astam adam tūrady. Būl turaly bügın Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev ŞYŪ-ǧa müşe memleketter basşylary keŋesınıŋ otyrysynda mälım ettı. Onyŋ aituynşa, bügınde Ūiym dostyq, tatu körşılık, teŋqūqyqtyq jäne özara qoldaudyŋ, iaǧni «şanhai ruhy» negızınde jūmys ısteitın memleketaralyq qatynastardyŋ tiımdı tetıgıne ainaldy. «ŞYŪ keŋıstıgınde üş milliardtan astam adam tūrady. Ūiymǧa ekonomikasy asa ırı jäne jyldam damyp kele jatqan memleketter kıredı. Älemdık jalpy ışkı önımnıŋ üşten bırı osy elderge tiesılı.  Būl bızdıŋ Ūiymnyŋ orasan zor äleuetı men jahandyq rölın aiqyn körsetedı. Müşe  memleketterdıŋ dausy men müddelerı teŋ därejede eskerıletın Şanhai yntymaqtastyq ūiymy özın bıregei alaŋ retınde körsettı. Däl osyndai myzǧymas demokratiialyq negızge süiengen ūzaqmerzımdı yntymaqtastyǧymyz jaŋa mazmūnmen tolyǧa tüsetınıne senımdımın, – dedı Qasym-Jomart Toqaev. Būdan keiın Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstannyŋ Ūiymǧa töraǧalyǧy aiasynda atqarylǧan jūmystardyŋ qorytyndysy jönınde baiandady. Atap aitqanda,  150-ge juyq ıs-şara, sonyŋ ışınde sifrlyq damu, turizm, energetika, biznes salalarynda forumdar jäne ŞYŪ jastar keŋesı ötkenın mälımdedı. Sondai-aq, Memleket basşysy Şanhai yntymaqtastyq ūiymyn reformalau jäne jaŋǧyrtu qajettıgıne arnaiy toqtaldy. «Qarqyndy jahandyq özgerısterge bailanysty bızdıŋ aldymyzda ŞYŪ qyzmetın odan ärı jetıldıruge baǧyttalǧan maŋyzdy mındet tūr. Ūiym aiasynyŋ keŋeiu üderısı jaŋa mümkındıkterge jol aşyp, ony damytuǧa tyŋ serpın beredı. Elımız ŞYŪ-ǧa töraǧa retınde Ūiymdy yntymaqtastyqtyŋ būdan da tiımdı ärı köpjaqty mehanizmıne ainaldyrudy közdeitın teŋgerımdı ūsynystaryn ortaǧa saldy. Atap aitqanda, bız ŞYŪ Hatşylyǧy men Bas hatşynyŋ rölın küşeitudı qūptaimyz», – dedı Qasym-Jomart Toqaev. ŞYŪ-na müşe memleketter basşylary keŋesınıŋ otyrysy barysynda 25 qūjatqa qol  qol qoiyldy. Arasynda Astana deklarasiiasy da bar. Osy rette Sammittıŋ Qazaqstanǧa berer paidasy jäne kün tärtıbınde köterılgen negızgı mäseleler jönınde saiasattanuşy, Qytaidy zertteuşıler qauymdastyǧynyŋ töraǧasy Qazybek Ömırzaqūly Maigeldinovpen sūhbattasqan edık. Vozmojno, eto izobrajenie 2 cheloveka, pomost i tekst - ŞYŪ sammitı Qazaqstanǧa ne beredı? - Bügın, iaǧni 4 şıldede Astanada Şanhai yntymaqtastyq ūiymynyŋ sammitı öttı. Astana sammitınıŋ basty qorytyndysy – būl Qazaqstannyŋ bır jyldyq töraǧalyǧy. Astanada sammit ötkızu elımızge bırneşe maŋyzdy basymdyqtar men artyqşylyqtar berdı dep aituǧa bolady. Bırınşıden, elımızge onnan astam memleket basşylarynyŋ keluı. Bırıkken Ūlttar Ūiymy, TMD jäne basqa halyqaralyq ūiymdardyŋ keluı elımızdıŋ halyqaralyq immidjın nyǧaituda özındık rölı bar. Öitkenı Sammit ötkızu arqyly Qazaqstannyŋ halyqaralyq saiasattyŋ belsendı qatysuşysy retınde rölın körsetedı jäne halyqaralyq qoǧamdastyqta märtebesın nyǧaitady. Qazırgı geosaiasi teketıres jäne tūraqsyzdyq kezınde älemdık deŋgeidegı kez kelgen eldıŋ orny jäne ornyn şegelei bıluı öte maŋyzdy. Qazaqstan osy tūrǧydan, mysaly keşe Si Szinpin myrzanyŋ özı moiyndaǧandai, orta derjavalar qataryndaǧy belsendı memleketterdıŋ bırı. Şanhai yntymaqtastyq ūiymynyŋ elımızge berer taǧy bır maŋyzdylyǧy – ol ekonomikalyq yntymaqtastyq. Öitkenı, osy ūiymnyŋ belsendı müşesı Qytai Halyq Respublikasynyŋ  Töraǧasy Si Szinpin memlekettık ıs-saparmen kelıp, nätijesınde ekonomikalyq kelısımder talqylanyp, 20-dan astam qūjatqa qol qoiyldy. Nätijesınde ekı el arasyndaǧy memorandumdardyŋ arqasynda investisiia tartu men saudany damytuǧa artyq qadam jasaldy dep aituǧa bolady. Üşınşısı, Şanhai yntymaqtastyq ūiymynyŋ basty tetıgı –öŋırlık qauıpsızdıktı qamtamasyz etu. Öitkenı, ŞYŪ aiasyndaǧy özara ıs-qimyl elımızge öŋırlık qauıpsızdık pen terrorizmge qarsy küres mäselelerınde   bır jaǧynan özıntanuǧa mümkındık beredı, ekınşı jaǧynan müşe memleketterdıŋ küş-jıgerın qosa otyryp, ortaq ıs-äreket jasauǧa tolyqtai mümkındık jasaidy. Sondyqtan ŞYŪ sammitı ötuınıŋ naqty berer paidasy osynda. - ŞYŪ sammitı barysynda 25 qūjatqa qol qoiyldy. Onyŋ arasynda Astana deklarasiiasy da bar. - Astana deklarasiiasyna keler bolsaq, qūjattyŋ maŋyzdy tetıkterı – būl bırlesken jobalar, iaǧni infraqūrylymdyq jäne energetikalyq jobalardaǧy yntymaqtastyqty keŋeitu. Müşe memleketter ışınde Qytai, Resei, Päkıstan, Ündıstan, İran siiaqty memleketter bar. Ortalyq Aziia memleketterı de bar. Osy elderdıŋ arasyndaǧy energetikalyq jobalar men infraqūrylymdyq jobalardyŋ ortasyn keŋeitu özara bailanysty nyǧaituǧa mümkındık beredı. Ekınşısı, būl ekonomikalyq yntymaqtasty küşeitu. Astana  deklarasiiasynda ŞYŪ müşe memleketter arasyndaǧy  ekonomikalyq bailanystardy tereŋdetuge baǧyttalǧan qararlar da bar. Üşınşısı, aimaqty tūraqtylyqty qamtamasyz etu üşın saiasi jäne diplomatiialyq küş-jıgerdı üilestırudı arttyru. Būl öte maŋyzdy. Äsırese, qazırgı türlı şielenıster örşıp tūrǧan kezdegı ŞYŪ müşe memleketter aimaǧynda tūraqtylyq pen qauıpsızdık mäselesı öte maŋyzdy. - ŞYŪ bas hatşysynyŋ rölın küşeitu ne üşın qajet? - ŞYŪ-nyŋ bas hatşysynyŋ rölın küşeitudıŋ negızgı közdegen maqsattary bar dep aituǧa bolady. Bırınşıden, ŞYŪ-nyŋ yqpalyn küşeitu, iaǧni ūiymnyŋ halyqaralyq arenadaǧy bedelın arttyru.  Odan keiın ŞYŪ ışındegı üilestırudı küşeitu, iaǧni müşe elder arasyndaǧy tiımdı basqaru men üilestıru mäselesı, mysaly joǧaryda aitqandai, energetikalyq, ekonomikalyq bailanystardy nyǧaitu. Üşınşıden, bırlesken jobalar men bastamalardy neǧūrlym jedel jäne tiımdı oryndau üşın Bas hatşysy rölın küşeitu arqyly ortalyqtandyrylǧan naqty äreketter jasauǧa mümkındık beredı dep oilaimyn. - Bügıngı sammitte Prezident Qasym-Jomart Toqaev «Qazaqstan ŞYŪ töraǧasy retınde barlyq maqsat-mındettı tolyǧymen oryndady» dep aittyPıkırıŋızdı bılsek. - Sammitte Memleket basşysy «Qazaqstan ŞYŪ töraǧasy retınde barlyq maqsat-mındetterdı tolyǧymen oryndady» dedı, men oǧan tolyq kelısemın. Äu basta, iaǧni 2023 jyly 5 şıldede Ūiymǧa töraǧalyqty alǧannan keiın Prezident basty üş basymdyqty atap öttı. Būl qauıpsızdık pen tūraqtylyqty qamtamasyz etu, energetikalyq yntymaqtastyqty nyǧaitu men sifrlyq saladaǧy bailanysty keŋeitu, odan keiın  mädeni-gumanitarlyq bailanystardy jäne ekologiia salasyndaǧy özara ıs-qimyldy nyǧaitu. Būl baǧyttar boiynşa özımızdıŋ naqty şeşımderımızdı jasadyq. Mäselen, älemdegı tūraqsyzdyq jäne syn-qaterlerdı eskere otyryp Qazaqstan ŞYŪ «Ädıl beibıtşılık,  kelısım jäne damu üşın älemdık bırlık turaly» bastamany ūsyndy. Sammit aiasynda būl bastama jariia etıldı. Odan keiın terrorizmge, separatizmge jäne ekstremizmge qarsy ıs-qimyl jönındegı 2025-2027 jyldarǧa arnalǧan yntymaqtastyqtyŋ jaŋartylǧan baǧdarlamasyn qalyptastyrdy. Ekınşı baǧyt boiynşa Astanada ŞYŪ-na müşe elderdıŋ energetikalyq forumy, Almatyda ŞYŪ-nyŋ sifrlyq  forumy öttı. Sifrlyq forum alǧaş ret öttı. Būl forumdardyŋ ötkızu maqsaty–energetikalyq qauıpsızdıktı qalyptastyru boiynşa odan ärı özara ıs-qimyldyŋ perspektivalaryn aiqyndau. Ol jerde basty maqsat– dekarbonizasiialau mäselesı, ekonomikany jasyl ekonomikaǧa ötkızu, osy müşe memleketter arasynda energetikalyq yntymaqtasty damytu. Sifrlandyru mäselesı – qazırgı taŋdaǧy eŋ maŋyzdy mäselelerdıŋ bırı. Eŋ bastysy müşe memleketter arasynda sifrlyq teŋsızdıktı qysqartu, elektrondyq saudany ılgerıletu syndy türlı baǧyttardy qamtidy. Sondyqtan bır jyldyq töraǧalyǧymyz arqyly bız naqty nätijelerge jettık.  Odan bölek, Sammittı sättı ötkızu men negızgı mäselelerın talqylau boiynşa, ŞYŪ aiasynda köpjaqty yntymaqtasty nyǧaitu boiynşa, öŋırdıŋ damuy men qauıpsızdıgıne baǧyttalǧan jaŋa bastamalardy engızu boiynşa Qazaqstan özınıŋ naqty mındetterın oryndap şyqty. - ŞYŪ töraǧalyǧy aspan asty elıne ötedı. Qytai töraǧalyǧynan ne kütemız? - Qytaidyŋ ŞYŪ töraǧalyǧyna keletın bolsaq, Qytai bızdıŋ basty basymdyqtardyŋ jalǧasy retındı ıs-äreket jasaidy dep oilaimyn. Öitkenı, qauıpsızdıktı küşeitu kün tärtıbınen tüspeidı. Aimaqtyq qauıpsızdık pen terrorrizmge qarsy mäselelerge qytai ärdaiym nazar audaryp keledı. Qytai men Qazaqstan öŋırlık jäne halyqaralyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etude būl mäselenı kün tärtıbınen şyǧarǧan emes. Ekınşısı, menıŋ oiymşa, tehnologiialyq yqtymaqtastyq. Qazır Qytai älemde tehnologiialyq eŋ damyǧan memleketter qatarynda.  Sondyqtan Şanhai yntymaqtastyq ūiymy aiasynda investisiia innovasiia men tehnologiialar salasynda yntymaqtastyqty ılgerıletuge Qytai basymdyq beretın siiaqty. Üşınşısı, Qytai ŞYŪ-nyŋ jetekşı müşelerınıŋ bırı retınde «Beldeu jäne jol» bastamasy aiasynda infraqūrylymdy jäne ekonomikalyq jobalardy qaida jandandyruǧa qadam jasauy mümkın, iaǧni osy jobalardy bırlesıp jüzege asyru boiynşa. Sondyqtan būl jaǧynan osyndai kütımder bar. - Jalpy älem köz tıkken Astanadaǧy sammit nesımen este qalady? - Astana sammitı öz erekşelıgımen este qalady dep oilaimyn. Bırınşıden, Astana deklarasiiasy, iaǧni yntymaqtastyqty nyǧaituǧa baǧyttalǧan 25 qūjatqa qol qoiu arqyly Astana deklarasiiasyn jariialau, qatysqan delegasiianyŋ joǧary deŋgeiı, Şanhai yntymaqtastyq ūiymyna müşe memleket basşylarynyŋ jäne negızgı halyqaralyq ūiymdar basşylarynyŋ qatysuy, Qazaqstannyŋ jaŋa bastamalalary, äsırese   öŋırdı damytuǧa baǧyttalǧan jobalardy ıske qosu. Mysaly, Qytai Töraǧasy men Qazaqstan Prezidentı kölık-logistikalyq salasynda maŋyzdy bolyp sanalatyn Transkaspii halyqaralyq kölık marşrutyn ıske qosuǧa qatysqan bolatyn. - Äŋgımeŋızge rahmet!

Janna Jomart

Pıkırler