Ötken nauryz aiynda Qazaqstandaǧy yqpaldy käsıpkerlerdıŋ bırı Aleksandr Maşkevich 72 jasqa qaraǧan şaǧynda dünieden öttı. İzrail men Kanada azamattyǧyna ie ekenı aitylatyn Maşkevichtıŋ Qazaqstandaǧy bailyǧy turaly ne belgılı?
2011 jyly amerikalyq Forbes jurnaly Maşkevichtıŋ bailyǧyn 3,6 milliard AQŞ dollary dep baǧalap, ony eŋ bai izraildıkter tızımınde 6 orynǧa qoiǧan. Ol būl reitingte soŋǧy ret 2019 jyly 2,4 milliard dollarmen ataldy. Ūzaq uaqyt boiy Aleksandr Maşkevich «euraziialyq üştıktıŋ» negızgı jobasy – Eurasian Resources Group (ERG) direktorlar keŋesın basqardy. Tek ötken jyldyŋ şılde aiynda būl qyzmetke marqūm Älidjan İbragimovtyŋ ūly Şuhrat İbragimov keldı. Jurnalist Dmitrii Şişkin äleumettık jelıdegı öz paraqşalarynda käsıpker Maşkevichtıŋ mūrasy turaly toqtalǧan.
TOPTAǦY YQPALY
Nege.kz saityna bergen jauabynda Memlekettık mülık jäne jekeşelendıru komitetı Aleksandr Maşkevichtıŋ qaitys boluy kompaniianyŋ ışkı jäne syrtqy saiasatyna äser etpeitının habarlaǧan. Sebebı ol bıraz uaqyttan berı direktorlar keŋesınıŋ qūramynda bolmaǧan.
Aita keteiık, ERG kompaniiasynyŋ taǧy bır negızın qalauşy – Patoh Şodiev te Maşkevichpen bırge direktorlar keŋesınen ketken. Onyŋ ornyna ūly Sabir Şodiev keldı. Direktorlar keŋesınen keter aldynda Aleksandr Maşkevich öz ornyna Eduard Surlevichtı ūsynǧan. Künı bügın Surlevich kompaniiada Maşkevichtıŋ mūragerlerınıŋ müddesın bıldıredı degen boljam bar.
Eske sala ketsek, ERG direktorlar keŋesınıŋ müşelerı qatarynda Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq ekonomika ministrı – Premer-Ministrdıŋ orynbasary Serık Jūmanǧarin men Qarjy ministrı Mädi Takiev te bar. Sonymen qatar, Qazaqstan Respublikasy ükımetınıŋ atynan kompaniianyŋ 40 paiyzy memleket menşıgınde.
Aleksandr Maşkevichtıŋ Eurasian Resources Group-taǧy ülesı 20,7 paiyzdy qūraidy. Būl ülestıŋ tıkelei mūragerlerı – jūbaiy Larisa Vasilevna jäne ekı qyzy – Alla men Anna.
Qazırgı taŋda Şuhrat İbragimov yqpaldy tūlǧalardyŋ bırı sanaluda. Sebebı ol tek direktorlar keŋesın basqaryp qana qoimai, jaqynda Eurasian Resources Group (ERG) kompaniiasynyŋ bas atqaruşy direktory qyzmetıne taǧaiyndaldy. Sonymen qatar, ol «Euraziia» saqtandyru kompaniiasynyŋ direktorlar keŋesınıŋ töraǧasy qyzmetın de atqarady.
Al «Euraziialyq bankke» keletın bolsaq, Aleksandr Maşkevichten keiın direktorlar keŋesınıŋ jaŋa töraǧasy kım bolǧany turaly aqparat bank saitynda älı jariialanbaǧan. Būǧan deiın Patoh Şodievtıŋ qyzy Munisa öz erkımen direktorlar keŋesınen şyqqan edı. Atalǧan ekı qarjy institutynyŋ bas kompaniiasy – «Euraziialyq qarjy kompaniiasynyŋ» saitynda būl jönınde de mälımet joq.
MŪRAGERLER KIM?
ERG kompaniiasynyŋ direktorlar keŋesınde Aleksandr Maşkevichtıŋ ornyna kelgen Eduard Surlevich turaly köp aqparat joq. Alaida Ūlybritaniianyŋ kompaniialar tızımındegı derekterge qaraǧanda, ol da Maşkevichtıŋ qyzdary — 1977 jyly tuǧan Alla men 1982 jyly tuǧan Anna siiaqty Belgiia azamattyǧyna ie.
Kem degende 2013 jyldan berı ol Maşkevichtıŋ mūragerlerımen bailanysty biznesterge qatysyp keledı. Mysaly, 2013 jyldan 2015 jylǧa deiın Surlevich internet-saudamen ainalysqan. Qazır taratylǧan Motilo Limited atty londondyq kompaniiada jūmys ıstegen. Är jyldary būl kompaniiany Alla men Anna Maşkevich basqarǧan nemese basşylyq qūramynda bolǧan.
ERG qūrylymyna kıretın kompaniialardyŋ bırınıŋ eŋ özektı tūlǧalar tızımıne säikes, marqūm oligarh Aleksandr Maşkevichtıŋ tıkelei mūragerlerı — jūbaiy Larisa Vasilevna men ekı qyzy. Sondai-aq, onyŋ Belgiiada tūratyn dirijior jäne kompozitor Iliia Antonovich esımdı ınısı de mūraǧa enşıles atalady.
Alla Maşkevich zaŋger mamandyǧyn alǧan. Belgiia azamattyǧymen qatar İzrail azamattyǧyna da ie. 2012 jyly ol Tunisten şyqqan dıni evrei azamatqa tūrmysqa şyqqany turaly aqparat taraǧan.
Aita keterlıgı, Ūlybritaniiada qūrylǧan jäne keiın taratylǧan The Machkevitch Foundation qoryn 45 jastaǧy Iаkub-Fraem Buhris basqarǧan. Ol — Tunis tumasy, Fransiia azamaty. Keibır derekterge säikes, 2016 jyly Londondaǧy Grin-strit köşesındegı №1 päterde tūrǧan. Telegram-arnalardyŋ bırınıŋ mälımetınşe, däl osy üidıŋ bırınşı qabatyndaǧy ekı päterdı Alla Maşkevich 2003 jyldyŋ jeltoqsanynda satyp alǧan.
Eduard Surlevich pen Iаkub-Fraem Buhris 2014 jyly bır uaqytta Ūlybritaniiada tırkelgen Uzone Properties Limited kompaniiasynda jūmysyn bastaǧan. Kompaniia qūrylǧannan bır jyl ötken soŋ, 2015 jyly, taratylǧan.
Fransiianyŋ biznes-reestrındegı aqparatqa süiensek, Buhris ärtürlı qalalarda tırkelgen 9 kompaniiada tıkelei basqaruşy, serıktes jäne taratuşy (likvidator) retınde körsetılgen. Būl käsıporyndar köterme saudamen, jyljymaityn mülık operasiialarymen, sondai-aq qarjy jäne saqtandyru qyzmetterın körsetudıŋ qosalqy qyzmet türlerımen ainalysady.
OTBASY
Anna Maşkevich grafikalyq dizainer mamandyǧyn alǧan. Ol 2020 jyly Eurasian Natural Resources Corporation (ENRC, keiın ERG) kompaniiasyna qatysty dauly ıs boiynşa sotqa tartyldy. Britaniianyŋ Qatal qylmystyq alaiaqtyqpen küres biurosy (SFO) būl kompaniiany 10 jyl boiy tergep kelgen. Anna Maşkevich sotta tergeuge tolyq kömek körsetuden bas tartty dep aiyptaldy. Oǧan keibır qūjattardy ūsynbaǧany üşın aiyp taǧyldy. Būl üşın ol 800 funt sterling aiyppūl tölep, 181 funt «zardap şekken tarapqa» jäne SFO şyǧyndaryn öteuge mındetteldı. Alaida, 2021 jyly apelliasiialyq sot barlyq aiyptardy alyp tastap, ony aqtady.
Būǧan deiın, 2020 jyly SFO ENRC ısı boiynşa tergeudı dälelderdıŋ joqtyǧyna bailanysty toqtatqan bolatyn. Būl ıs para alu oqiǧasyna qatysty boldy, mūnda 35 million dollar kölemınde para alǧany turaly dälelder ızdelgen edı.
Aleksandr Maşkevich pen İbragimovtar otbasynyŋ ERG-degı ülesı 20,7 paiyzdy qūraidy. Patoh Şodievtıŋ ülesı – 18,6 paiyz. 2013 jyly joǧaryda atalǧan tergeu bastalǧannan keiın jäne körsetkışter aitarlyqtai naşarlaǧannan (aksiialar qūny 2010 jylmen salystyrǧanda 80 paiyzǧa tömendegen) keiın ENRC London jäne Qazaqstan qor birjalarynan bas tartty jäne memleket kömegınıŋ arqasynda ERG qūramyna endı.
Ratel basylymynyŋ jazuynşa, 2011 jyldan bastap euraziialyqtardyŋ qūrylymdary Qazaqstan Respublikasynan 2,4 milliard AQŞ dollary kölemınde qarajat alǧan. Būl – ENRC-ny London birjasynan şyǧaruǧa jūmsalǧan qarajat pen 2016 jyly ERG qaryzyn qaita qūrylymdau kezınde memleket tarapynan berılgen boluy mümkın memlekettık kepıldıkterdı eseptemegendegı soma.
DİAPAZON
90 jyldary jasalǧan jer qoinauyn paidalanu kelısımşarttaryna süiensek, euraziialyqtar Qazaqstanda kem degende taǧy 50 jyl jūmys ısteudı josparlap otyr. Hrom rudasyn öndıruge qatysty negızgı jer qoinauyn paidalanu kelısımşarty 2041 jyly aiaqtalady. Alaida, top basşylyǧy būl kelısımşarttyŋ paidaly qyzmet etu merzımı aiaqtalǧanǧa deiın, iaǧni 2074 jylǧa deiın nominaldy qūny boiynşa ūzartylatynyn kütude.
ERG toby Liuksemburgte tırkelgen jäne älemnıŋ tört qūrlyǧyndaǧy 20 elde qyzmet atqarady. Bıraq onyŋ eŋ ırı öndırıstık aktivterı Qazaqstanda ornalasqan. Būl jerde kompaniia ferrohrom, kömır, temır rudasy jäne glinoziom öndıredı. Al ERG qūramyndaǧy käsıporyndar elektr energiiasyn öndıredı, önerkäsıptık jabdyq şyǧarsa, «Transkom» JŞS Qazaqstandaǧy eŋ ırı jük vagondary operatory sanalady.
Jyldyq esepke säikes, 2023 jyly toptyŋ kırısı 6,5 milliard AQŞ dollaryn (2022 jyly – 7,9 milliard dollar) qūraǧan. Aksionerler men kredit beruşılerge tölemder 525 million dollar bolsa, salyqtyq tölemder men basqa da mındettı audarymdar 1,3 milliard dollardy qūraǧan. onyŋ ışınde Qazaqstanǧa 830 million dollar tiesılı.
Toptyŋ Qazaqstandaǧy negızgı käsıporyndary keŋestık kezeŋnen qalǧan. Mysaly, Donskoi tau-ken baiytu kombinaty 1938 jyldan berı jūmys ısteidı, al Aqtöbe ferroqorytpa zauyty 1943 jyldan berı jūmys atqarady. Būl käsıporyndardyŋ barlyǧy 90 jyldardyŋ ortasynda jekeşelendırılgen. Jalpy alǧanda, ERG aktivterı eldıŋ metallurgiia jäne tau-ken önerkäsıbınıŋ şamamen üşten bır bölıgın qūraidy. Qazaqstandaǧy käsıporyndarynyŋ arqasynda ERG älemdegı hrom mölşerı boiynşa eŋ joǧary sanalatyn joǧary kömırtektı ferrohromnyŋ eŋ ırı öndıruşısı. Sonymen qatar, kompaniia elımızdegı jalǧyz aliuminii öndıruşı jäne elektr energiiasyn öndıru naryǧynyŋ 17 paiyzyna ielık etedı.
KÄSIPORYNDAR
Top qūramynda 20-dan astam negızgı käsıporyn bar. Olardyŋ qyzmet auqymy keŋ, elektr energiiasyn öndıru men jetkızuden bastap IT jäne nesieleuge deiın atqarady.
Qūramyna ken öndıru, baiytu jäne metallurgiialyq käsıporyndar kıretın - «TNK «Qazhrom» AQ. Onyŋ qūramynda Hromtaudaǧy Donskoi tau-ken baiytu kombinaty men GOK-tyŋ eskı şlamdaryn qaita öŋdeitın ERG Green fabrikasy, Aqtöbe ferroqorytpa zauyty, Aqsu ferroqorytpa zauyty, Qaraǧandydaǧy «Qazmarganes» ken basqarmasy bar.
«Qazhrom» ferrohrom, ferrosilikomarganes, ferrosilisii jäne hrom kenı konsentratyn öndıredı. Önımderın Qytai, Japoniia, Oŋtüstık Koreia, AQŞ jäne Europa elderı satyp alady. Kompaniianyŋ älemdık ferrohrom naryǧyndaǧy ülesı (hrom ekvivalentımen eseptegende) 13 paiyzdy qūraidy. 2023 jyly kompaniianyŋ taza paidasy 197 mlrd teŋgenı, al jalpy kırısı 1 trln teŋgeden astam qarjyny qūraǧan.
Sokolov-Sarybai tau-ken baiytu öndırıstık bırlestıgı (SSKÖB) – Qazaqstandaǧy temır rudasy, şaǧyltas jäne dolomit öndıretın ırı käsıporyn. Kompaniia domna öndırısıne arnalǧan şikızatty şyǧarady. Onyŋ qūramyna Sokolov, Sarybai, Qaşar jäne Qūrjynköl kenışterı, sondai-aq Alekseev dolomit kenışı kıredı. Sonymen qatar, SSKÖB-ke baiytu fabrikalary men Rudnyidaǧy metal zauyty jäne Rudnyi JEO (jylu elektr ortalyǧy) tiesılı.
Ukrainadaǧy soǧysqa deiın şikızattyŋ basym bölıgı (şamamen 60-65 paiyzy) Magnitogorsk metallurgiia kombinatyna (MMK) jöneltıletın. Alaida MMK iesı sanksiialarǧa ılıkkennen keiın būl jetkızılımder toqtatyldy.
Inbusiness.kz mälımetınşe, 2023 jyly temır kenınıŋ konsentratyn satu kölemı 2021 jylmen salystyrǧanda ekı ese azaiǧan. Sonymen bırge, SSKÖB Qytaiǧa daiyn önım jetkızılımın arttyrǧan. Kursivtıŋ jazuynşa, Reseige jalpy jetkızılım kölemı tömendegenımen, SSKÖB Cheliabı jäne Batys Sıbır metallurgiia kombinattaryna önım jetkızudı qaita jandandyrǧan.
2023 jyly jalpy tabys 386 milliard teŋgenı qūraǧanymen, SSKÖB 56 milliard teŋge kölemınde şyǧynǧa ūşyraǧan.
AQ-nyŋ qūramynda jetı enşıles käsıporyn bar. Olardyŋ qataryna emdeu-sauyqtyru ortalyǧy, meiramhana keşenı, kölık kompaniiasy, jobalau jäne qūrylys-montaj jūmystarymen ainalysatyn käsıporyn, elektr jelılerın paidalanu jäne tehnikalyq qyzmet körsetu kompaniiasy, ǧylymi-zertteu ortalyǧy, sondai-aq elektr jelılerı men qosalqy stansiialarǧa tehnikalyq qyzmet körsetetın jäne jöndeitın käsıporyn jäne temır rudasyn öndıretın kompaniia kıredı.
«Qazaqstan Aliuminiiı» AQ – Qazaqstandaǧy glinoziom (aliuminii öndıruge arnalǧan şikızat) öndıretın jalǧyz käsıporyn. Onyŋ jyldyq öndırıstık kölemı – 1,4 mln tonna. Qūramyna Pavlodar aliuminii zauyty, Qostanai oblysyndaǧy Qyzyl Oktiabr boksit ken basqarmasy jäne Pavlodar oblysyndaǧy «Keregetas» äktasty kenışı kıredı. Pavlodar JEO-1 –kompaniianyŋ qūrylymdyq bölımşesı.
AQ-nyŋ 2023 jylǧy tabysy şamamen 246 mlrd teŋgenı, al paidasy 2,5 mlrd teŋgenı qūraǧan (būrynǧy jyly būl körsetkış 57 mlrd teŋge bolǧan). Aita ketu kerek, şikızattyŋ basym bölıgı eksporttalady. Qazaqstandyq glinoziomdı Täjıkstandaǧy memlekettık kompaniia «TALKO»-ǧa tiesılı aliuminii zauyty men Reseidıŋ «RUSAL» kompaniiasy satyp alady. Şikızattyŋ bır bölıgı ERG qūramyndaǧy Qazaqstan elektroliz zauytynda öŋdeledı.
Elektroliz zauytynyŋ 2023 jylǧy tabysy şamamen 278 mlrd teŋgenı, al taza paidasy şamamen 17 mlrd teŋgenı qūraǧan (aldyŋǧy jyly – 33 mlrd teŋge).
«Şūbarköl Kömır» kompaniiasy Qaraǧandy oblysyndaǧy Şūbarköl ken ornynda «Ortalyq» jäne «Batys» kömır razrezderın igerıp jatyr. Būl kompaniia Qazaqstannyŋ kommunaldyq-tūrmystyq sektoryndaǧy otynǧa degen sūranystyŋ 25 paiyzyn qamtamsyz etedı. 2023 jyly kompaniianyŋ tabysy 128,5 mlrd teŋgenı, al taza paidasy 26,4 mlrd teŋgenı qūraǧan (2022 jyly – 7,5 mlrd teŋge).
«Jairem marganesı» AQ Qaraǧandy oblysynda marganes rudasyn qazyp alyp, odan konsentrat öndıredı. 2023 jyly kompaniianyŋ tabysy 2,5 milliard teŋge bolsa, şyǧyny 9,5 milliard teŋgenı körsetken (2022 jyly käsıporyn 272 million teŋge paida tapqan). Zalaldyŋ basty sebebı – önımnıŋ özındık qūny, ol şamamen 6 milliard teŋgenı qūraidy.
