(Az söz nemese azasöz)
Mende ünsız qalamyn sūraq bergen,
Ünsız mūrnyn şūqidy Mūratbergen.
«Tuǧan auyl» deitūǧyn taqyrypta
Şyǧarmadan «ekı» alyp, «qūlap kelgen».
Esenǧali.
Elge tanymal Esenǧalidyŋ barşaǧa belgılı Mūratbergenı dariianyŋ jaǧasyna jaiǧasqan Syr elınıŋ ǧana maŋdaiǧa basqan momaqan jıgıtı emes-tı. Öz jūmysyn bıletın, öz jönımen jüretın, elteŋ-selteŋmen onşa şaruasy joq, köp sözge üiırsektıgı de şamaly mūndai keiıpker kez-kelgen auyldan tabylatyn. Tuǧan jerı turaly şyǧarmadan oŋbai sürınse de, tuyp-ösken öŋırın jan-jüregımen jaqsy köru jaǧynan qalamy jüirık jazuşylardan eşqandai kem qalmaityn aqeden adamnyŋ beinesı edı būl.
Älı künge deiın Mūratbergender qazaq auylynyŋ dıŋgegın ūstap tūr. Sol Mūratbergender u-şuy köp qalaǧa mülde köndıge almai jür. Bır Mūratbergen erte tūryp keş jatady. Taǧy bır Mūratbergen tünımen köz ılmeidı. Ötken-ketkendı, bala-şaǧany oilaidy, basqany da bastan şyǧarmaidy. Bır Mūratbergen qora syrtynda temekı tartyp otyr. Taǧy bır Mūratbergen kürk-kürk jötelıp, tar üide tösek tartyp jatyr... «Ne boldy?», – deseŋ, «Äi, tynyştyq...», – deidı de qoiady. Bır esınep alyp, «Ne jazasyŋ?» deitın kerenaulyqty bärı de baiaǧyda qoiǧan. Jazumen jan baqpaityn zaman...
Esenǧalidyŋ myŋ-san keiıpkerınıŋ ışınde osy Mūratbergennıŋ jönı bölek-tı. Ol – qaimana qazaq. Ol – auyldyŋ altyn qazyǧy. Ol – dalanyŋ daŋǧaiyr dihany. Ol syldyrap aqqan aryqtyŋ da, arqyrap aqqan sarqyramanyŋ da mehnatyn talaidan tartyp kele jatqan şaǧyn bölımşenıŋ şiraq mūraby. Olardyŋ ışınde Esenǧalidyŋ jyryn jatqa oqityndary da, Esaǧamnyŋ esımın emıs-emıs bıletınderı de bar. Bıraq sol baiaǧy «ünsız mūrnyn şūqityn» tüpnūsqa Mūratbergennen basqasy şartarapqa tanymal aqynnyŋ keiıpkerı ekenın sırä da sezıne qoimas...
Sol Mūratbergen bügın qalyŋ oidyŋ qūşaǧyna kömılıp, müjılıp-mūŋaiyp otyr. Bıraq onyŋ mūŋaiuy jylau men zardan artyq. Jyr alybynyŋ alys saparǧa attanǧanyn estıgen soŋ aqyn bıtkennıŋ azalap, jazuşy bıtkennıŋ jabyrqap, eldıŋ egılıp, sözdıŋ sögılıp jatqanyn bıledı ol. Sony jüregımen ūǧynǧan küllı qazaqtyŋ Mūratbergenı ünsız ǧana joqtaidy bügın... Sebebı, endı olardy Esenǧali aǧam sekıldı eşkım de däl solai jyrlap bere almaidy. Qazaq ädebietınıŋ aq paraǧyna Esaǧaŋ mör ǧyp basqan märtebelı Mūratbergennıŋ beinesın de eşkım köŋıl törınen öşırıp tastamaq emes.
Osydan tura qyryq bes jyl būryn, säuırdıŋ on ekısınde Qordaidyŋ qoŋyr jelı demın ışıne tartyp tyna qalǧan sätte qazaqtyŋ basty basylymynyŋ bırı «Halqynan ūzaq alǧan rahmettı, Dünieden Kenen degen aqyn öttı» dep azanama jariialap edı. Sol siiaqty el-jūrty men keiıpkerlerınıŋ şeksız yqylasyna bölengen Esenǧali Rauşanov közı tırısınde-aq bükıl oqyrmanynyŋ oi-tūjyrymyn «klassik» degen bır auyz sözge toǧystyryp kettı...
Jalpy, tūmsyqtylar men qanattylardy jyryna qospaǧan aqyn joq. Tıptı Älışer Nauai, Rizai Paivandi siiaqty şyǧysqa tanymal şaiyrlar «Qūs tılı» degen ataumen poema jazǧan. Bızdıŋ jyr jüirıkterı de är zamanda kök jüzıne köbırek zer saldy. Barselona aeroportyndaǧy sūŋqarlardan bastap, ülkendı-kışı qala qūstary men dala qūstaryna deiın qaldyrmai tügeldep kelemız. Bıraq Esenǧali Rauşanov sekıldı qūs ataulynyŋ tereŋ tabiǧatyn qara sözben zerlegen jyr jampozyn tabu – qiynnyŋ qiyny. Onyŋ öleŋderıne de qūstyŋ qauyrsyny ünemı qystyruly tūrady. Tıptı osy Mūratbergen turaly jyrynda da üidegı («Deidı taǧy jai ǧana maǧan qarap, Jalǧyz äteş ūiyqtap tūr jaǧal qanat») jäne tüzdegı («Sūqsyr ūşty sympyldap kümıs kölden, Qyrman mynau keŋ tösın kürış kömgen») qanattylardyŋ bederlı beinesı bar.
Qūstyŋ jaiyn keremet bıletını sonşalyq, ol bızge solarmen bırge ılesıp, bır auyq aspan älemın şarlap qaitatyndai körınetın. Arqaly aqyn taŋsyq taqyryptyŋ syryna üŋılıp, «Qūstar – bızdıŋ dosymyz» degen keremet kıtap jazdy. Taŋerteŋnen berı azaly jūrt Esaǧamnyŋ eseigen şaǧynda aǧylşynşa üirengenın qaita-qaita aityp jatyr. Degelek pen duadaqtyŋ, saŋyrau qūr men qaişyauyzdyŋ tılın tüsınetın adamǧa şet tılın igeru degenıŋ ne, täiırı deisıŋ mūndaida...
Tereŋnen tamyr tartatyn aŋyz boiynşa qūs tılın bıletın adam özınıŋ būl önerı jönınde jan balasyna syr aşpauǧa tiıs. Tıptı jan jaryna da... Al aityp qoidy degenşe... «Myŋ bır tün» hikaiasy men ündı äpsanalaryn baiqaşaǧyna deiın qaldyrmai oqyp şyqqandar mūny jaqsy bıledı. Qaidam, keide alǧyrlyǧy men aŋǧaldyǧy qabat kep qalatyn Esenǧali aǧam şabyt qysyp otyrǧanda qūs tılın bıletının özgelerge sezdırıp qoiǧan joq pa eken?! Sodan soŋ sol qūstar toptasyp ūşyp, Esaǧaŋdy äigılı «Totynamanyŋ» ertegısındegı sekıldı jetı qat kökke alyp kettı-au, şamasy?! Bärımız tüstep tanityn qara bauyr qasqaldaqtyŋ özı bastap...
Sen ne deisıŋ būǧan, Mūratbergen?!
Bauyrjan OMARŪLY
