1917 jyldyŋ jeltoqsan aiynda Orynborda Alaş Orda avtonomiiasy jariialanǧanda, qaralǧan eŋ maŋyzdy mäsele onyŋ ūlttyq-territoriialyq şeŋberın anyqtap alu ekendıgı belgılı boldy.
Qazaqstan jerı jasandy türde bırneşe bölıkke bölıngen bolatyn. Torǧai, Oral, Aqmola, Semei Dalalyq ölkege (ortalyǧy - Omsk) qaraityn. Bökei Ordasy Reseidıŋ Astrahan guberniiasyna, Syrdariia men Jetısu, Türkıstan ölkesıne(ortalyǧy - Taşkent), qazaqtardyŋ bırşama bölıgı tarydai şaşyrap Ferǧana, Samarqand, Zakaspii oblystaryna qaraityn jerlerde ornalasqan.
Halel Ǧabbasovtyŋ avtonomiia turaly baiandamasyn tyŋdai kelıp, jalpy qazaqtardyŋ IIsezı, qazaqtardyŋ ūlttyq-territoriialyq avtonomiiasyn qūru qajet dep şeşım qabyldaidy.
Sezd Alaş ūlttyq Avtonomiiasy Bökei Ordasyn, Oral, Torǧai, Aqmola, Semei, Jetısu, Syrdariia oblystaryn, Ferǧana, Samarqand oblystary men Ämudariia aumaǧyn, Zakaspii oblysynyŋ qazaqtar mekendegen jerlerın bırıktırıp, eŋ batyl mälımdeme jasaǧany belgılı.
Alaş Orda (Halyq keŋesı) ükımetınıŋ, onyŋ basşysy Ä. Bökeihanovtyŋ arnaiy tapsyrmasyn oryndau maqsatynda, Alaş qozǧalysynyŋ körnektı jetekşılerı Halel jäne Jahanşa Dosmūhamedovter, Halel Ǧabbasov, Ahmet Baitūrsynov, Älımhan Ermekov Mäskeudı Keŋes ükımetınıŋ basşylary V.İ.Leninmen jäne İ.V.Stalinmen ūlttyq avtonomiiany moiyndau jäne ūlttyq- territoriia şekarasyn belgıleu jönınde kelıssözder jürgızedı.
Bıraq, Keŋes ükımetı basşylary tek keŋestık ülgıdegı avtonomiia beretının jariialap, ūlttyq Alaş avtonomiiasyn moiyndamaitynyn aitady.
Alaş Orda ükımetınıŋ jetekşılerı tarapynan keiınnen de qazaqtardyŋ ūlttyq-territoriialyq şekarasyn naqtylau töŋıregende diplomatiialyq qadamdar jürgızıle berdı.
Airyqşa osyndai jūmysty atqaru, qazaq halqynyŋ aiauly ūldarynyŋ bırı, elımızdıŋ täuelsızdıgı üşın küresken «Alaş» qozǧalysynyŋ basşylarynyŋ bırı, körnektı memleket jäne qoǧam qairatkerı, qazaqtardan şyqqan alǧaşqy professor-matematik, ǧalym, ūstaz Älımhan Ermekovke tapsyrylǧanyn anyqtadyq.
Qyrǧyz(qazaq) revoliusiialyq komitettıŋ (Kirrevkom) 18-mamyrdaǧy qaulysy boiynşa jaŋadan qūrylmaqşy Qazaq AKSR-nıŋ jalpy jaǧdaiy jäne şekara mäselesı jönınde baiandama jasau üşın arnaiy mandatpen, nebärı 29 jastaǧy Älımhan Ermekov Mäskeuge attanady. Mäskeudegı jūmys saparynda onymen bırge joǧaryda atalǧan, Alaş qozǧalysynyŋ körnektı qairatkerlerı de bolady.
Osy saparynda Älımhan Ermekov Kirrevkom müşesı, ärı kollegiia töraǧasy bolyp sailanady.
V.İ.Leninnıŋ töraǧalyǧymen ötken bükıl Reseilık atqaru komitetımen Halyq komissarlar keŋesınıŋ bırıkken otyrysynda (17 tamyzda), bolaşaq Qyrǧyz (Qazaq) Keŋestık Avtonomiiany qūru jäne onyŋ şekarasyn belgıleu turaly negızgı baiandamany Ä.Ermekov baiandauǧa tiıs boldy.
Ä.Ermekov öz baiandamasynda şekarany anyqtauda ülken maŋyzy bar kürdelı de şielenısken jer mäselesıne toqtalady. Qazaqstannyŋ şekarasyn anyqtauda öz ūsynystaryn jasaidy.
Aqmola, Semei oblystarynyŋ Sıbırrevkom qaramaǧynan alynyp, Qazaqstanda qosyluy oŋaiǧa tüsken joq. Sıbırrevkomynyŋ barlyq derlık müşelerı būl mäselege qarsy şyǧady. V.İ.Lenin Sıbır şovinistterınıŋ būl äreketın: «Poskrebi inogo kommunista obnarujiş şovinsta» dep sipattaǧanynan bızder habardarmyz.
Söitıp, Älımhan Ermekov Qazaqstannyŋ saiasi tarihy betterınde özınıŋ jarqyn beinesın mäŋgılıkke qaldyryp ülgerdı. Onyŋ tıkelei qatysumen qazaq jerınıŋ tūtastyǧyn saqtau, şekarasyn anyqtau siiaqty eŋ maŋyzdy jūmystar jürgızıldı.
Raijan Seiıtkerei,
Qaztūtynuodaǧy Qaraǧandy universitetınıŋ studentı
Ǧylymi jetekşısı:
t.ǧ.k., professor Qyzdarbekov B.K.
Paidalanǧan ädebietter tızımı:
