Sarapşylar elımızde jarylystar qaupı eş seiılmegenın aitady. "AstanaEkspertProject" JŞS-nıŋ basşysy, tehnikalyq synaq pen taldau, önerkäsıptık qauıpsızdık salasynyŋ mamany Mäulen Jaqmetbekov Arys qalasynda bolǧan jaǧdai qaitalanuy mümkın ekenın aitty dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly "inbusiness.kz"-ke sılteme jasap.
Mäulen Serıkūly 2004 jyldan 2009 jylǧa deiın bıraz jyl boiy "NPO QazArsenal" JŞS-ınde jarylǧyş materialdar bölımınıŋ bastyǧy bolyp qyzmet atqarǧan. Būl kompaniia Qorǧanys ministrlıgınıŋ qoldanys merzımı ötken artilleriialyq, injenerlık, aviasiialyq talqandau qūraldaryn, qarapaiym tılmen aitqanda, oq-därıler, snariad, mina jäne basqalaryn utilizasiialaumen ainalysqany mälım.Mäulen Jaqmetbekovtıŋ aituynşa, KSRO äskeri saladaǧy barlyq eskı-qūsqy, öte qauıptı qaldyǧyn qazaq elıne "üigen".
"Keŋes kezınen Qazaqstanǧa mūraǧa qalǧan, utilizasiialauǧa jatatyn oq-därılerdıŋ äbden tozyǧy jettı. Olardyŋ köbınde HH ǧasyrdyŋ 30-40 jyldary jasalǧany körsetılgen, datasy taŋbalanǧan. Atap ötetın jait, keŋestık zauyttar äu bastan būl oq-därılerdı tek soǧys maqsatynda qoldanuǧa ǧana bolatyndai etıp äzırlegen. Sonyŋ kesırınen, oq-därılerdıŋ konstruksiiasy ony elementterge bölşekteudı qarastyrmaidy. Bylaiǧy jūrt bıle bermes, Keŋes Odaǧynyŋ oq-därılerdı öndıru jäne qoldanu konsepsiiasy olardy tek qana tıkelei maqsatyna paidalanu prinsipıne negızdeldı. Iаǧni keŋestık snariad, mina jäne basqa da talqandau qūraldarynyŋ "ömırınıŋ" aqyrǧy fazasy – ne maidan dalasynda, nemese poligonda jarylu ǧana. Basqasy joq", – deidı Mäulen Jaqmetbekov.Onyŋ üstıne qyzyl imperiia ydyraǧannan keiın onyŋ arsenaly Qazaqstannyŋ äskeri qoimalarynda tot basyp, ūzaq jyl jatty. Qazırgı kezde qol tise, ügıtılıp ketetındei äbden könergen. Ökınışke qarai, oq-därıler Keŋes Odaǧy "baǧdarlaǧandai" tüpkılıktı maqsatyn oryndauǧa – jaryluǧa daiyn jatyr. KSRO kelmeske ketse de, onyŋ mūrasy qazaq elıne ziianyn tigızuın jalǧastyruda. 2,5 jyl būryn respublikanyŋ tūtas qalasy typ-tipyl bolǧany mälım: 2019 jylǧy 24 mausymda Arys qalasyndaǧy №44856 äskeri bölımınıŋ qaru-jaraq qoimalarynda jarylys pen ört boldy. Izınşe 2021 jylǧy 26 tamyzda Jambyl oblysynyŋ Baizaq audanyndaǧy 28 349 äskeri bölımınıŋ aumaǧynda saqtalǧan eskı oq-därıler jarylyp, ainalasy örtke orandy.
Sarapşylar jaŋa jarylystar qaupı eş seiılmegenın aityp jür. Ötken jyly Qorǧanys ministrlıgı oq-därılerdı bölşektep, kädege jaratudy tyiyp, barlyǧyn poligonda jaryp jıberuge şeşım qabyldaǧan. Alaida keibır derek boiynşa bügınde būl baǧyttaǧy jūmystar uaqytşa doǧarylǧan desedı. Rasynda, eger qazırgıdei qazaqstandyqtardyŋ jüregı şailyǧyp qalǧan şaqta jerdı solqyldatyp, jarylys jasap jatsa, halyq şoşynyp, nebır feik-qaueset el ışın kernep ketuı yqtimal. Qazırgı kezde oq-därılerdı utilizasiialau alaŋdary Qazaqstannyŋ 2 jerınde ǧana ornalasqan, būl – Arys qalasy jäne Otar stansiiasy. Būǧan deiın taǧy bır ırı qoima Qaraǧandy oblysynda, Balqaş janynda bolypty, ol 2001 jylǧy ört kezınde tolyǧymen derlık joiyldy. Bıraq jaǧdai mūrşa bermeidı eken dep, problemany ädeiı aitpai, jyly jauyp qoia saluǧa da, keiınge ysyruǧa da bolmaidy."Būl oq-därılerdıŋ saqtau resursy baiaǧyda aiaqtalǧan, olar ärı qarai tozyp barady. Kün ötken saiyn olardyŋ korpustarynyŋ jäne onyŋ qūramyndaǧy pirotehnikalyq jäne türtkı jasaityn elementterınıŋ oşaqtyq nemese jappai korroziiasy jürude. Kün saiyn oq-därılerdıŋ fizikalyq-mehanikalyq, ballistikalyq jäne mehanikalyq sipattamalary özgerıske tüsude. Saldarynan olardy saqtau, tasymaldau qauıptı bolyp barady", – dep dabyl qaqty M. Jaqmetbekov.
Olardy kädege jaratu ısımen naǧyz mamandar ainalysuǧa tiıs. Äitpese, tergeuşıler anyqtaǧandai, eskı oq-därılerdı utilizasiialauǧa jauapty jalǧyz ūiym – "Qaztehnologiialar" AQ qyzmetkerlerı qauıpsızdık tehnikasyn aiaqasty etken, oq-därılerdı bölşekteuge jaramsyz jabdyqty paidalanǧan. Ükımettık komissiianyŋ sarapşylarynyŋ bırı Asqar Abdumalimovtyŋ mälımetınşe, tıptı köşeden, Arys qalasy men jaqyn auyldardan qarjyǧa mūqtaj, tiıstı bılıktılıgı joq adamdardy tartyp, olarǧa künıne 400 teŋgeden töleptı: osy aqşada ärbır adam jalaŋ qolmen 20 snariadty bölşekteuge mındettı bolǧan körınedı."Oq-därılerdı kädege jaratu üşın onyŋ konstruksiiasyn jäne är türınıŋ töl erekşelıkterın, onyŋ jarylǧyştary, tütıkşelerı, saqtandyrǧyş jäne serpındı qūrylǧylary sekıldı jekelegen elementterın demontajdau ädısterı men tehnologiialaryn jaqsy bılu kerek. Sondai-aq maman laqtyrylatyn jäne jerde jarylatyn zariadtardyŋ qauıptı elementterı qaida ornalasqanyn, olar toltyrylǧan jarylǧyş zattardyŋ fizikalyq-himiialyq qūramyn jazbai tanityn boluǧa tiıs. Qoimalarda jarylatyn, jaryqtandyratyn, örteitın, tütın tudyratyn nebır türı jinaqtalǧan. Mūndai jaǧdaida oq-därılerdı saqtau, tasymaldau jäne utilizasiialau qater töndıredı. 2001 jylǧy tamyzda Qaraǧandy oblysynyŋ Toqyrau kentınde, 2008 jyly – Arysta, 2019 jyly Arysta, 2021 jyly Baizaqta bolǧandaǧydai qaiǧyly oqiǧalardyŋ qaitalanuyna soqtyruy mümkın", – dedı Mäulen Jaqmetbekov.
"Adyrna" ūlttyq portaly
