2018 jyly 20 nauryz künı «Jebeu» Respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraǧasy Omarälı Ädılbekūly, Düniejüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ bas hatşysy, Jebeudıŋ keŋes müşesı Rahym Aiypūly, keŋes müşelerı Jeŋıs Ämırbekūly, Säulen Toqqazyūly Astana qalasynda QHR-nyŋ Qazaqstandaǧy tötenşe jäne ökılettı elşısı Chjaŋ Hanhuei myrzanyŋ qabyldauynda boldy. Kezdesuge elşılık konsuldyq basqarmasynyŋ bastyǧy Gu Ming myrza, elşılık qyzmetkerlerı Liu Jiangping hanym men Zhou Jianjun myrza qatynasty. Elşı myrza Nauryz merekesımen qūttyqtai kele, ekı el arasyndaǧy ekonomikalyq-mändeni qarym-qatynastardyŋ maŋyzy men damuyna toqtalyp öttı. Sonymen bırge, ŞŪAR-da qalyptasqan jaǧdai jönınde aşyq-jarqyn bükpesız pıkır almasu boldy. Bas elşı alda säuır aiynda ŞŪAR-ǧa elşılıktıŋ qyzmet gruppasy baratyndyǧyn aitty. ŞŪAR-daǧy qalyptasqan jaǧdai boiynşa bölınıp-jarylǧan otbasylardyŋ aryz-arman, müŋ-zary bolsa, Astanadaǧy elşılık pen Almatydaǧy bas konsuldyqqa joldauyn eskerttı.
Nauryz aiynyŋ basynda QHR-nyŋ Almatydaǧy bas konsuldyǧy qazaqtyŋ dästürlı Nauryz merekesıne arnalǧan Jambyl atyndaǧy filarmoniiada ötetın sauyq keşke şaqyrtu jıberdı. Bız şaqyrtudy alǧannan keiın «Jebeu» Respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ keŋes müşelerı aqyldasa kele būl keşke qatyspaimyz dep şeştık. Sonymen bas konsuldyqqa arnaiy hat jazyp(hattyŋ tūp nūsqasy men audarmasy materiialdyŋ soŋynda), ŞŪAR-da oryn alyp jatqan ekı eldıŋ dostyq qarym-qatynasyna syzat tüsıretın zaŋsyzdyqtar men keleŋsızdıkterdı atap öttık. Hat jazǧannyŋ ertesı konsuldyq ıster bölımınıŋ basşysy Du Chjian hanym bırlestık töraǧasy Omarälı Ädılbekke telefon şalyp bas konsuldyqtyŋ būl mäselege aiyryqşa nazar audaryp otyrǧanyn, bırlestık keŋes müşelerın 11 nauryzda bas konsuldyqqa kelıp emın-erkın pıkır almasuǧa ūsynys ettı. Bız aqyldasa kele kezdesudı Jebeudıŋ keŋsesınde ötkızudı ärı bas konsuldyŋ özınıŋ qatysuyn talap ettık. Nauryzdyŋ 11 künı saǧat 11:00- de bas konsuldyŋ orynbasary Miiao Honbo myrza, konsuldyq ısterı bölımınıŋ basşysy Du Chjian hanym jäne sol bölımnıŋ qyzmetkerı Hai La hanym keŋsemızge kelıp, bırlestıktıŋ keŋes müşelerımen qalyptasqan mäseleler jönınde emen-jarqyn pıkır almasty. Kezdesudı bırlestık töraǧasy Omarälı Ädılbek jürgızdı.
Aldymen söz alǧan Omarälı myrza: «Ūsynysymyzdy jerge tastamai, demalys uaqyttaryŋyzdy qiyp pıkır almasuǧa kelgenderıŋızge köp raqmet! ŞŪAR-da qalyptasqan kürdelı jaǧdai barlyq azamattardy alaŋdatyp otyr. Bız byltyr jyl basynan bastap sızderge, Astanadaǧy elşılıkke, Qytaidaǧy qatysty mekemelerge köptegen hat jazdyq. Kei mäseleler şeşıldı, kei sūraqtarǧa jauap keldı. Bügın Jebeudıŋ keŋes müşelerı 95% tolyq jinalyp otyr. Endı emın-erkın pıkır almasyp, qalyptasqan mäselelerdıŋ dūrys şeşıluıne türtkı bolsaq deimın» dedı. Osydan keiın söz alǧan Miiao Honbo myrza: «hattaryŋyzdy tapsyryp aldyq, bas konsul būl ıske öte män berıp otyr. Äsılı öz kelmekşı edı, tyǧyz şarualary şyǧyp oryna men keldım. Byltyr jyl basynan bastap Omarälı, Talǧat, Rahym, Qūrmet myrzalarmen 5,6 ret kezdesıp, bırtalai mäselelerdı talqyladyq. Sızder jıbergen hattardy, aryz şaǧymdardy tiıstı oryndarǧa jıberdık. Bız tek ūsynys bere alamyz, küştık qūrlymdar men atqaruşy organnyŋ bilıgıne aralasa almaiymz. Al jauap hattyŋ keşıguıne kelsek, Pekinde ekı qūryltai aşylyp, ükımettık qūrlymdarda özgerıs bolyp jatyr. Konstitusiiada özgerıster engızıldı. Al ŞŪAR-dyŋ jaǧdaiyn menen jaqsy bılesızder, memlekettık qūrlymdaǧy kadrlerdıŋ 1/3-ı tömenge tüsıp ketken. Osydan köptegen jūmystar aqsap jatyr. Sızder qoǧamdyq ūiym retınde qandastaryŋyzdyŋ zaŋdy qūqyn qorǧau jolynda mındetterıŋızdı dūrys atqardyŋyzdar. Bız de diplomatiialyq jūmysymyzdy tiısınşe atqaryp jatyrmyz. Endı sabyr kerek, är ıstıŋ şeşımı bolady dep ümıttenemız. QR azamattarynyŋ Qytaiǧa baryp ūstalyp qaluy sol azamattyŋ QR azamattyǧyn aludan būryn QHR azamattyǧynan şyǧu turaly tiıstı erejelerdı būzǧan boluy mümkın, sondyqtan osy jaitterdı anyqtau üşın uaqytşa qaldyrylyp otyrǧan boluy kerek dep oilaimyn. QHR-nyŋ azamattyǧy turaly zaŋynyŋ 3 bap 9 tarmaǧynda şetel azamattyǧyn qabyldaǧan kısılerdıŋ QHR azamattyǧy sol sätten avtomatty türde joiylady degenmen osy zaŋnyŋ 12 babynda äskeri adamdar men memlekettık qyzmetkerler ükımettıŋ ruhsatynsyz şeteldıŋ azamattyǧyn aluǧa bolmaidy delıngen. Ol azamattar osy talapty oryndamaǧan bolsa kerek. QR yqtiiarhatynyŋ alynuyn zaŋsyzdyq ärı jergılıktı atqaruşy organdardyŋ asyra sılteuı dep bılem». Osy jerde Rahym Aiypūly: «zeinetke şyqqan adamdar osy sanatqa kıredı me?»,- dep sūrady. Miiao Honbo: «būl jönınde talas bar. Bıreuler kıredı deidı, bıreuler kırmeidı deidı».
Raqym aiymūly: Men üş närsenı atap öteiın: bırınşı, Qazaqstan pasportyn alǧan azamat Qytai elşılıgınıŋ ruhsatymen viza alyp, sol elge bardy. Halyqaralyq zaŋ boiynşa olardy 4 saǧattan artyq ūstauǧa bolmaidy. Al olar ne üşın saiasi üirenug jıberedı? Qylmysy bolsa däleldep qytai zaŋymen sottasyn, saiasi üirenuge kırgızudıŋ eşqandai negızı joq dep bılemın. Ekınşı, tırkeuden şyǧu turaly aitaiyn, menıŋ şeşem 85 jasta, ol qaitıp baryp tırkeuın öşıredı? Al bızdıŋ myna keŋes müşelerı Sabyrjan Mūhamethan, Jeŋıs Ämırbekter kezınde jataqhanaǧa tırkelgen. Al bügın ol jataqhanalar joq. Olar tırkeuden qaitıp şyǧady? Yqtiiarhat jönındegı pıkırıŋızge riza boldym. Jalpy ŞŪAR-da köşı-qon zaŋy tolyq kemeldenbegen. Osyny bır jüiege tüsırıp, halyqty qiyndyqtan qūtqarularyŋyzdy ümıt etemın.
Miiao Honbo: Qytai qos azamattyqty qoldamaidy. Ärine qūqyq qorǧau organdary men sot jüiesınıŋ öz belgılemelerı men batuälary bar boluy kerek. Sızder osy ıske ūşyraǧan jeke tūlǧalardyŋ jeke pıkırın qaitalap otyrsyzdar. Būl ıstı jan-jaqty zertteu kerek. Tırkeuden şyǧudy Qytai ükımetı būryn quzamasa, qazır quzap jatyr. Baiqaǧan şyǧarsyzdar QHR-da qazır köptegen özgerıs bolyp jatyr. Keşegı ölşemder bügınge jaramaidy. Būryn memlekettık qonaqasylarda araq aspatök qūiylatyn, Korupsiiaǧa qarsy küres bastalǧannan keiın mülde qūiylmaityn boldy. Osyǧan basta adamdar senbegen. Qazır bärı üirenıp kettı. Partiialyq tärtıp te küşeidı.
Omarälı Ädılbekūly: byltyr jazda saiasi üirenu degen ne dep özıŋızden sūraǧanmyn, keiın Pekinge jinǧa barǧanda QHR Mūhajyrlar ministrlıgınıŋ departament bastyǧy Şyn myrzaǧa osy sūraqty qoidym. Ärine, sızder atqaruşy organ ne qūqyq qorǧau organdary emessızder. Bıraq, qalyptasqan jaǧdaiǧa bailanysty halyqtyŋ aryz armanyn jetkızedı dep oilaimyn. Qos azamattyq mäselesıne kelsek, Qazaqstan da sosialistık lagerden şyqqandyqtan tırkeuge qatty män beredı. Jeke tūlǧa azamattyq alǧanda būrynǧy eldıŋ pasporty men jeke kuälıgın tapsyrmai jaŋa qūjat ala-almaidy. Evropa, Kanada, Singapur, Avstraliia azamattyǧyn alǧan qytai azamattary ekı pasportty qatar qoldanatyn jaǧdai ışkı ölkede köpten kezdesedı. Bızdıŋ qandastarymyzda tek tırkeuden şyǧu mäselesı. Olardy qos azamattyq dep kınalauǧa kelmeidı. Qatysty oryndarmen pıkır almasyp, osy mäselelerdıŋ jeŋıl jolyn qarastyrsaŋyzdar dep ötınemın. ŞŪAR-daǧy jergılıktı kadrlardyŋ zaŋ jönınde tanymy, saiasi mädeniet öresı, tömen bolǧandyqtan köptegen keleŋsızdıkterge jol berıp otyr.
Osy pıkır almasulardan keiın Talǧat Mamyrūly oralman studentter men oquşylardyŋ qystyq konikulǧa baryp, qaita almai otyrǧanyn özınıŋ qytaiǧa baryp, qaityp kele almai oquynan qalǧan üş studentın mysalǧa ala otyryp jetkızdı. Qūrmet Qabylǧazyūly tırkeuden şyǧu men zeinetker mäselesınde kereǧarlyqtyŋ bolǧanyn, zeinetkerlerge ne tırkeuden şyǧyp zeinetaqyŋdy almaisyŋ, ne zeinet aqyŋdy alsaŋ tırkeuden şyqpaisyŋ dep jergılıktı bilık zaŋsyz talap qoilyp jatqanyn aitty. Serık Säduaqas 2017 jyldan bastap ekı eldıŋ arasyndaǧy barys-kelıstıŋ toqyrauǧa ūşyraǧanyn, qandastarymyzdyŋ qūjattaryn jinap alǧannan keiın elge kelu mäselesı qiyndasa, mūndaǧy qazaqtardyŋ qytaiǧa baruǧa, viza aluǧa kedergıge ūşyraǧanyn, vizasy bolǧanymen onda baruǧa QR azamattarynyŋ özın saiasi üirenuge äketu ısterı bolǧandyqtan baruǧa jürekısınetındıgın, osynyŋ saldarynan ekı el arasyndaǧy sauda-sattyq, turizm jaqtarynyŋ da toqyrauǧa ūşyrap kele jatqanyn aityp öttı. Ädıl osyndaǧy qandastarymyzdy şaqyru üşın ol jaqtaǧy bauyr tuystaryna türlı qysymdar jasalyp jatqanyn naqty faktılermen tılge tiek ettı.
Osydan keiın söz alǧan Miiao Honbo myrza būl kezdesudıŋ öte maǧynaly bolǧandyǧyn, osyndaǧy barlyq pıkırlerdı eskerıp tiıstı jerlerge jetkızetının, būdan keiın de jiı kezdesıp, pıkır almasu kerektıgın atap öttı. Ärı ekı el qarym-qatynasynyŋ joǧary deŋgeide damyp kele jatqanyn, ülken baǧyttyŋ dūrys ekenın, barlyq oralmandar aryz armany, qiynşylyǧy bolsa Almatydaǧy konsulyq pen Astanadaǧy elşılıkke keluın, olarǧa esık aşyq ekenın aitty. Bögde küşterdıŋ aralasuy, ekı elge de tiımsız, bärın zaŋmen, aqylmen şeşeiık dep qortyndylady. Soŋynda Du Zjian hanym Qazaqstandaǧy käsıpkerler Qytaidaǧy ärıptesterı arnauly şaqyru jıberse, bır jylǧa köp märte viza aluǧa bolatyndyǧyn eskerttı.
Kezdesu ekı saǧatqa sozyldy.
QHR-nyŋ Almatydaǧy bas konsulyna hat
Qūrmettı QHR-nyŋ Almatydaǧy bas konsuly Chjan vei myrza:
Äuelı, bırlestıgımız atynan özderıŋız ūiymdastyrǧaly otyrǧan Nauryz merekesıne arnalǧan sauyq keşke şaqyrǧandaryŋyzǧa alǧys aitamyn! Būl şarany ūiymdastyru konsuldyqtyŋ elımızge, ūltymyzdyŋ dästürı merekesıne degen ülken qūrmet, şynaiy tılek dep bılemız. Sonymen bırge, oquda üzdık, otbasylyq jaǧdaiy tömen studentterge järdemaqy taǧaiyndap, olarǧa jaqynnan järdemşı bolǧandaryŋyzǧa barlyq qandastarymyzdyŋ atynan rahmetımızdı aitamyz.
Bırlestıgımız qūrylǧaly berı, Qazaqstan-Qytai ara būqaralyq barys-kelıstıŋ nyǧaiuy, mūǧajyrlar müddesınıŋ qorǧaluy, ekıjaqty bailanystyŋ nyǧaiyna paidaly jūmystar atqaryp keldı, ony öz kezegınde özderıŋız de joǧary baǧalap, jyly lebız bıldırgensızder. Bızdıŋ bırlestıktıŋ maqsatynyŋ özı mūǧajyrlarǧa, öte-möte qandastarǧa zaŋdyq keŋes jäne gummanitarlyq kömek beru, jergılıktı ortaǧa üilesıp ketuıne däneker bolu bolyp tabylapdy.
Bas konsuldyq oralmandardyŋ qazırgı jaǧdailarynan bırşama habardar. 2017 jyldyŋ basynan bastap, ŞŪAR-daǧy är därejelı ükımetı nemese salalyq mekemelerı QHR konstitusiiasy men qatysty zaŋ erejelerıne qaişy, tıptı, Qytai ortalyq ükımetınıŋ saiasatyna kereǧar bırqydyru jergılıktı saiasat, erejeler şyǧaryp, oralmandardyŋ ekı jaqqa qalypty baryp-keluı men köşı-qonyna orasan qiyndyqtar tudyrdy. Äsırese, olardyŋ Qytaidaǧy tırkeuın öşıru mäselesınde ädeiı kedergı jasap, qasaqana qinap, äure-sarsaŋǧa saldy. Qatty aitsaq aiyp etpeŋız, qazır ekı eldıŋ qalypty būqaralyq barys-kelısı men sauda-sattyǧy osy ŞŪAR-nyŋ jergılıktı saiasatynyŋ kesırınen toqyrauǧa jaqyn. Qazaqstan halqy osyny tüsıne almai älek: «Qazaqstan men Qytai basşylarynyŋ sonşama jyldardan berı aqyl-parasaty men eŋbegınıŋ arqasynda qolǧa kelgen tatu körşılık, dostyq qatynasy men strategiialyq ärıptestıgı bır sätte özgerıp şyǧa keldı me? Ekı el bailanysy aryqarai ne bolady?», - būl sūraq barlyq dostyq niettegı sanaly adamdardy tolǧandyryp otyr.
Bırlestıgımız ekı el qarym-qatynasyn oidaǧydai eskerıp, kezınde konsuldyqtaryǧyzǧa, jäne sızder arqyly ŞŪAR ükımetıne atalǧan mäselelerge jolyqqan kısılerdıŋ aryz-şaǧymdaryn naqty dälelmen jetkızgen bolatynbyz. Alaida, ötken jyldyŋ soŋǧy jarymynan berı qarai naqty nemese qanaǧattanarlyq jauap ala almai otyrmyz. Jasy ūlǧaiǧan nauqas zeinetkerlerdıŋ ŞŪAR-da qamqorşysyz qalyp qoiuy, ata-anasy kele almaǧan balalardyŋ Qazaqstanda tırı jetımnıŋ küiın keşuı, ony deseŋız, Qazaqstan azamattyǧyn alǧan kısılerdıŋ eşqandai sebep-syltausyz “saiasi üirenu ortalyqtaryna” jıberıluı siiaqty adam sanasyna kırmeitın jäitter şaş etekten. Biyl jyl bastalǧaly būl äŋgıme saiabyrsyǧannyŋ ornyna, örşıp aldy. Qystyq kanikulǧa ketken oquşylar men studentterdıŋ basym köpşılıgı qaityp kele almaǧandyqtan, oqularyn tastauǧa mäjbür boldy.
Bızdıŋ bırlestıgımız Qazaqstandaǧy oralmandardyŋ qūqyq-müddesın qorǧauda özındık oryny bar, sondai-aq, sızdermen selbesıp jūmys ıstep kele jatqan ükımettık emes ūiym. Sondyqtan da, oralman qauymy, tıptı, Qazaqstan qoǧamy bızge ümıt artyp otyr, sızder arqyly atalǧan mäselelerdı şeşıp beredı, nemese sūraqtarymyzǧa tolyqqandy jauap beredı dep kütedı. Şarasyzdyq bızdı yryqsyz jaǧdaiǧa itermelep otyr. Ötken aida sızderdıŋ bastamalaryŋyzǧa selbesıp, bıraz oralman azamattardy Almatydaǧy Qytaidyŋ eskı jaŋa jyl keşıne qatysuǧa ūiystyrǧan edık. Osyǧan tüsınbeuşılık bıldırıp jatqandar bar: “Sonşama qandastarymyz ŞŪAR-da zaŋsyz qyspaqqa tüsıp, qinalyp jatqanda, sol eldıŋ konsuldyǧy ūiymdastyrǧan merekelık şaraǧa qatysu aqylǧa syimaidy, tıptı satqyndyq” dep baǧalap, Jebeu bırlestıgı “konsuldyq arqyly eşteŋenı şeşe almasa, kım üşın ısteitın ūiym?” dep sūraq qoiuda. Mıne būl bızdıŋ bırlestıgımızge qoǧamda terıs pıkır qalyptastyryp otyr. Bırlestık jaǧynan sızge jazǧan hattar men aryzdarymyzǧa jauap ala almai otyrmyz. Osylardy eskere otyra, bırlestık müşelerınıŋ sauyqkeşke qatysa almaityndyn bıldıremız. Tüsınıstıkpen qarauyŋyzdy sūraimyn.
Merekelık sauyqkeş sättı ötsın!
Aldymen söz alǧan Omarälı myrza: «Ūsynysymyzdy jerge tastamai, demalys uaqyttaryŋyzdy qiyp pıkır almasuǧa kelgenderıŋızge köp raqmet! ŞŪAR-da qalyptasqan kürdelı jaǧdai barlyq azamattardy alaŋdatyp otyr. Bız byltyr jyl basynan bastap sızderge, Astanadaǧy elşılıkke, Qytaidaǧy qatysty mekemelerge köptegen hat jazdyq. Kei mäseleler şeşıldı, kei sūraqtarǧa jauap keldı. Bügın Jebeudıŋ keŋes müşelerı 95% tolyq jinalyp otyr. Endı emın-erkın pıkır almasyp, qalyptasqan mäselelerdıŋ dūrys şeşıluıne türtkı bolsaq deimın» dedı. Osydan keiın söz alǧan Miiao Honbo myrza: «hattaryŋyzdy tapsyryp aldyq, bas konsul būl ıske öte män berıp otyr. Äsılı öz kelmekşı edı, tyǧyz şarualary şyǧyp oryna men keldım. Byltyr jyl basynan bastap Omarälı, Talǧat, Rahym, Qūrmet myrzalarmen 5,6 ret kezdesıp, bırtalai mäselelerdı talqyladyq. Sızder jıbergen hattardy, aryz şaǧymdardy tiıstı oryndarǧa jıberdık. Bız tek ūsynys bere alamyz, küştık qūrlymdar men atqaruşy organnyŋ bilıgıne aralasa almaiymz. Al jauap hattyŋ keşıguıne kelsek, Pekinde ekı qūryltai aşylyp, ükımettık qūrlymdarda özgerıs bolyp jatyr. Konstitusiiada özgerıster engızıldı. Al ŞŪAR-dyŋ jaǧdaiyn menen jaqsy bılesızder, memlekettık qūrlymdaǧy kadrlerdıŋ 1/3-ı tömenge tüsıp ketken. Osydan köptegen jūmystar aqsap jatyr. Sızder qoǧamdyq ūiym retınde qandastaryŋyzdyŋ zaŋdy qūqyn qorǧau jolynda mındetterıŋızdı dūrys atqardyŋyzdar. Bız de diplomatiialyq jūmysymyzdy tiısınşe atqaryp jatyrmyz. Endı sabyr kerek, är ıstıŋ şeşımı bolady dep ümıttenemız. QR azamattarynyŋ Qytaiǧa baryp ūstalyp qaluy sol azamattyŋ QR azamattyǧyn aludan būryn QHR azamattyǧynan şyǧu turaly tiıstı erejelerdı būzǧan boluy mümkın, sondyqtan osy jaitterdı anyqtau üşın uaqytşa qaldyrylyp otyrǧan boluy kerek dep oilaimyn. QHR-nyŋ azamattyǧy turaly zaŋynyŋ 3 bap 9 tarmaǧynda şetel azamattyǧyn qabyldaǧan kısılerdıŋ QHR azamattyǧy sol sätten avtomatty türde joiylady degenmen osy zaŋnyŋ 12 babynda äskeri adamdar men memlekettık qyzmetkerler ükımettıŋ ruhsatynsyz şeteldıŋ azamattyǧyn aluǧa bolmaidy delıngen. Ol azamattar osy talapty oryndamaǧan bolsa kerek. QR yqtiiarhatynyŋ alynuyn zaŋsyzdyq ärı jergılıktı atqaruşy organdardyŋ asyra sılteuı dep bılem». Osy jerde Rahym Aiypūly: «zeinetke şyqqan adamdar osy sanatqa kıredı me?»,- dep sūrady. Miiao Honbo: «būl jönınde talas bar. Bıreuler kıredı deidı, bıreuler kırmeidı deidı».
Raqym aiymūly: Men üş närsenı atap öteiın: bırınşı, Qazaqstan pasportyn alǧan azamat Qytai elşılıgınıŋ ruhsatymen viza alyp, sol elge bardy. Halyqaralyq zaŋ boiynşa olardy 4 saǧattan artyq ūstauǧa bolmaidy. Al olar ne üşın saiasi üirenug jıberedı? Qylmysy bolsa däleldep qytai zaŋymen sottasyn, saiasi üirenuge kırgızudıŋ eşqandai negızı joq dep bılemın. Ekınşı, tırkeuden şyǧu turaly aitaiyn, menıŋ şeşem 85 jasta, ol qaitıp baryp tırkeuın öşıredı? Al bızdıŋ myna keŋes müşelerı Sabyrjan Mūhamethan, Jeŋıs Ämırbekter kezınde jataqhanaǧa tırkelgen. Al bügın ol jataqhanalar joq. Olar tırkeuden qaitıp şyǧady? Yqtiiarhat jönındegı pıkırıŋızge riza boldym. Jalpy ŞŪAR-da köşı-qon zaŋy tolyq kemeldenbegen. Osyny bır jüiege tüsırıp, halyqty qiyndyqtan qūtqarularyŋyzdy ümıt etemın.
Miiao Honbo: Qytai qos azamattyqty qoldamaidy. Ärine qūqyq qorǧau organdary men sot jüiesınıŋ öz belgılemelerı men batuälary bar boluy kerek. Sızder osy ıske ūşyraǧan jeke tūlǧalardyŋ jeke pıkırın qaitalap otyrsyzdar. Būl ıstı jan-jaqty zertteu kerek. Tırkeuden şyǧudy Qytai ükımetı būryn quzamasa, qazır quzap jatyr. Baiqaǧan şyǧarsyzdar QHR-da qazır köptegen özgerıs bolyp jatyr. Keşegı ölşemder bügınge jaramaidy. Būryn memlekettık qonaqasylarda araq aspatök qūiylatyn, Korupsiiaǧa qarsy küres bastalǧannan keiın mülde qūiylmaityn boldy. Osyǧan basta adamdar senbegen. Qazır bärı üirenıp kettı. Partiialyq tärtıp te küşeidı.
Omarälı Ädılbekūly: byltyr jazda saiasi üirenu degen ne dep özıŋızden sūraǧanmyn, keiın Pekinge jinǧa barǧanda QHR Mūhajyrlar ministrlıgınıŋ departament bastyǧy Şyn myrzaǧa osy sūraqty qoidym. Ärine, sızder atqaruşy organ ne qūqyq qorǧau organdary emessızder. Bıraq, qalyptasqan jaǧdaiǧa bailanysty halyqtyŋ aryz armanyn jetkızedı dep oilaimyn. Qos azamattyq mäselesıne kelsek, Qazaqstan da sosialistık lagerden şyqqandyqtan tırkeuge qatty män beredı. Jeke tūlǧa azamattyq alǧanda būrynǧy eldıŋ pasporty men jeke kuälıgın tapsyrmai jaŋa qūjat ala-almaidy. Evropa, Kanada, Singapur, Avstraliia azamattyǧyn alǧan qytai azamattary ekı pasportty qatar qoldanatyn jaǧdai ışkı ölkede köpten kezdesedı. Bızdıŋ qandastarymyzda tek tırkeuden şyǧu mäselesı. Olardy qos azamattyq dep kınalauǧa kelmeidı. Qatysty oryndarmen pıkır almasyp, osy mäselelerdıŋ jeŋıl jolyn qarastyrsaŋyzdar dep ötınemın. ŞŪAR-daǧy jergılıktı kadrlardyŋ zaŋ jönınde tanymy, saiasi mädeniet öresı, tömen bolǧandyqtan köptegen keleŋsızdıkterge jol berıp otyr.
Osy pıkır almasulardan keiın Talǧat Mamyrūly oralman studentter men oquşylardyŋ qystyq konikulǧa baryp, qaita almai otyrǧanyn özınıŋ qytaiǧa baryp, qaityp kele almai oquynan qalǧan üş studentın mysalǧa ala otyryp jetkızdı. Qūrmet Qabylǧazyūly tırkeuden şyǧu men zeinetker mäselesınde kereǧarlyqtyŋ bolǧanyn, zeinetkerlerge ne tırkeuden şyǧyp zeinetaqyŋdy almaisyŋ, ne zeinet aqyŋdy alsaŋ tırkeuden şyqpaisyŋ dep jergılıktı bilık zaŋsyz talap qoilyp jatqanyn aitty. Serık Säduaqas 2017 jyldan bastap ekı eldıŋ arasyndaǧy barys-kelıstıŋ toqyrauǧa ūşyraǧanyn, qandastarymyzdyŋ qūjattaryn jinap alǧannan keiın elge kelu mäselesı qiyndasa, mūndaǧy qazaqtardyŋ qytaiǧa baruǧa, viza aluǧa kedergıge ūşyraǧanyn, vizasy bolǧanymen onda baruǧa QR azamattarynyŋ özın saiasi üirenuge äketu ısterı bolǧandyqtan baruǧa jürekısınetındıgın, osynyŋ saldarynan ekı el arasyndaǧy sauda-sattyq, turizm jaqtarynyŋ da toqyrauǧa ūşyrap kele jatqanyn aityp öttı. Ädıl osyndaǧy qandastarymyzdy şaqyru üşın ol jaqtaǧy bauyr tuystaryna türlı qysymdar jasalyp jatqanyn naqty faktılermen tılge tiek ettı.
Osydan keiın söz alǧan Miiao Honbo myrza būl kezdesudıŋ öte maǧynaly bolǧandyǧyn, osyndaǧy barlyq pıkırlerdı eskerıp tiıstı jerlerge jetkızetının, būdan keiın de jiı kezdesıp, pıkır almasu kerektıgın atap öttı. Ärı ekı el qarym-qatynasynyŋ joǧary deŋgeide damyp kele jatqanyn, ülken baǧyttyŋ dūrys ekenın, barlyq oralmandar aryz armany, qiynşylyǧy bolsa Almatydaǧy konsulyq pen Astanadaǧy elşılıkke keluın, olarǧa esık aşyq ekenın aitty. Bögde küşterdıŋ aralasuy, ekı elge de tiımsız, bärın zaŋmen, aqylmen şeşeiık dep qortyndylady. Soŋynda Du Zjian hanym Qazaqstandaǧy käsıpkerler Qytaidaǧy ärıptesterı arnauly şaqyru jıberse, bır jylǧa köp märte viza aluǧa bolatyndyǧyn eskerttı.
Kezdesu ekı saǧatqa sozyldy.
QHR-nyŋ Almatydaǧy bas konsulyna hat
Qūrmettı QHR-nyŋ Almatydaǧy bas konsuly Chjan vei myrza:
Äuelı, bırlestıgımız atynan özderıŋız ūiymdastyrǧaly otyrǧan Nauryz merekesıne arnalǧan sauyq keşke şaqyrǧandaryŋyzǧa alǧys aitamyn! Būl şarany ūiymdastyru konsuldyqtyŋ elımızge, ūltymyzdyŋ dästürı merekesıne degen ülken qūrmet, şynaiy tılek dep bılemız. Sonymen bırge, oquda üzdık, otbasylyq jaǧdaiy tömen studentterge järdemaqy taǧaiyndap, olarǧa jaqynnan järdemşı bolǧandaryŋyzǧa barlyq qandastarymyzdyŋ atynan rahmetımızdı aitamyz.
Bırlestıgımız qūrylǧaly berı, Qazaqstan-Qytai ara būqaralyq barys-kelıstıŋ nyǧaiuy, mūǧajyrlar müddesınıŋ qorǧaluy, ekıjaqty bailanystyŋ nyǧaiyna paidaly jūmystar atqaryp keldı, ony öz kezegınde özderıŋız de joǧary baǧalap, jyly lebız bıldırgensızder. Bızdıŋ bırlestıktıŋ maqsatynyŋ özı mūǧajyrlarǧa, öte-möte qandastarǧa zaŋdyq keŋes jäne gummanitarlyq kömek beru, jergılıktı ortaǧa üilesıp ketuıne däneker bolu bolyp tabylapdy.
Bas konsuldyq oralmandardyŋ qazırgı jaǧdailarynan bırşama habardar. 2017 jyldyŋ basynan bastap, ŞŪAR-daǧy är därejelı ükımetı nemese salalyq mekemelerı QHR konstitusiiasy men qatysty zaŋ erejelerıne qaişy, tıptı, Qytai ortalyq ükımetınıŋ saiasatyna kereǧar bırqydyru jergılıktı saiasat, erejeler şyǧaryp, oralmandardyŋ ekı jaqqa qalypty baryp-keluı men köşı-qonyna orasan qiyndyqtar tudyrdy. Äsırese, olardyŋ Qytaidaǧy tırkeuın öşıru mäselesınde ädeiı kedergı jasap, qasaqana qinap, äure-sarsaŋǧa saldy. Qatty aitsaq aiyp etpeŋız, qazır ekı eldıŋ qalypty būqaralyq barys-kelısı men sauda-sattyǧy osy ŞŪAR-nyŋ jergılıktı saiasatynyŋ kesırınen toqyrauǧa jaqyn. Qazaqstan halqy osyny tüsıne almai älek: «Qazaqstan men Qytai basşylarynyŋ sonşama jyldardan berı aqyl-parasaty men eŋbegınıŋ arqasynda qolǧa kelgen tatu körşılık, dostyq qatynasy men strategiialyq ärıptestıgı bır sätte özgerıp şyǧa keldı me? Ekı el bailanysy aryqarai ne bolady?», - būl sūraq barlyq dostyq niettegı sanaly adamdardy tolǧandyryp otyr.
Bırlestıgımız ekı el qarym-qatynasyn oidaǧydai eskerıp, kezınde konsuldyqtaryǧyzǧa, jäne sızder arqyly ŞŪAR ükımetıne atalǧan mäselelerge jolyqqan kısılerdıŋ aryz-şaǧymdaryn naqty dälelmen jetkızgen bolatynbyz. Alaida, ötken jyldyŋ soŋǧy jarymynan berı qarai naqty nemese qanaǧattanarlyq jauap ala almai otyrmyz. Jasy ūlǧaiǧan nauqas zeinetkerlerdıŋ ŞŪAR-da qamqorşysyz qalyp qoiuy, ata-anasy kele almaǧan balalardyŋ Qazaqstanda tırı jetımnıŋ küiın keşuı, ony deseŋız, Qazaqstan azamattyǧyn alǧan kısılerdıŋ eşqandai sebep-syltausyz “saiasi üirenu ortalyqtaryna” jıberıluı siiaqty adam sanasyna kırmeitın jäitter şaş etekten. Biyl jyl bastalǧaly būl äŋgıme saiabyrsyǧannyŋ ornyna, örşıp aldy. Qystyq kanikulǧa ketken oquşylar men studentterdıŋ basym köpşılıgı qaityp kele almaǧandyqtan, oqularyn tastauǧa mäjbür boldy.
Bızdıŋ bırlestıgımız Qazaqstandaǧy oralmandardyŋ qūqyq-müddesın qorǧauda özındık oryny bar, sondai-aq, sızdermen selbesıp jūmys ıstep kele jatqan ükımettık emes ūiym. Sondyqtan da, oralman qauymy, tıptı, Qazaqstan qoǧamy bızge ümıt artyp otyr, sızder arqyly atalǧan mäselelerdı şeşıp beredı, nemese sūraqtarymyzǧa tolyqqandy jauap beredı dep kütedı. Şarasyzdyq bızdı yryqsyz jaǧdaiǧa itermelep otyr. Ötken aida sızderdıŋ bastamalaryŋyzǧa selbesıp, bıraz oralman azamattardy Almatydaǧy Qytaidyŋ eskı jaŋa jyl keşıne qatysuǧa ūiystyrǧan edık. Osyǧan tüsınbeuşılık bıldırıp jatqandar bar: “Sonşama qandastarymyz ŞŪAR-da zaŋsyz qyspaqqa tüsıp, qinalyp jatqanda, sol eldıŋ konsuldyǧy ūiymdastyrǧan merekelık şaraǧa qatysu aqylǧa syimaidy, tıptı satqyndyq” dep baǧalap, Jebeu bırlestıgı “konsuldyq arqyly eşteŋenı şeşe almasa, kım üşın ısteitın ūiym?” dep sūraq qoiuda. Mıne būl bızdıŋ bırlestıgımızge qoǧamda terıs pıkır qalyptastyryp otyr. Bırlestık jaǧynan sızge jazǧan hattar men aryzdarymyzǧa jauap ala almai otyrmyz. Osylardy eskere otyra, bırlestık müşelerınıŋ sauyqkeşke qatysa almaityndyn bıldıremız. Tüsınıstıkpen qarauyŋyzdy sūraimyn.
Merekelık sauyqkeş sättı ötsın!
"Jebeu" Respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraǧasy
Omarälı ÄDILBEK,
09.03.2018
Jebeu.kz
